'Handelsoorlogen zijn leuk. Ze zijn makkelijk te winnen,' zei Donald Trump vorige week. Daarmee maakt hij van het machtigste land ter wereld een schurkenstaat. Dat is niet nieuw. Trump overtreedt, negeert of verwerpt wat er bestaat aan regels en afspraken in de wereld en maakt zo de wereld minder voorspelbaar. Een onvoorspelbare wereld jaagt mensen schrik aan en bange mensen doen soms vreemde dingen.
Als anderglobalist was onze kritiek altijd dat handelsregels zowat de enige mondiale regels waren die - via de Wereldhandelsorganisatie(WTO) - afdwingbaar en dus nageleefd werden. Daar is niks tegen - als het om evenwichtige handelregels gaat - maar het wordt onevenwichtig als sociale, fiscale, financiële, ecologische,... regels zwak tot onbestaande zijn. Zo'n neoliberale globalisering leidde tot milieurampen en tot de financiële crash van 2008 die wereldwijd de geloofwaardigheid van westerse regeringen en dus de democratie ondergroef. Een wereld zonder fiscale en sociale afspraken leidde tot meer ongelijkheid en een onrechtvaardige wereldorde: hoe leg je uit dat multinationale ondernemingen en superrijke mensen amper belastingen betalen maar wel profiteren van voorzieningen (infrastructuur, onderwijs, zorg, fundamenteel onderzoek,... ) die betaald worden met belastingen die u en ik betalen.
Hoe lang kan zoiets duren? Tot de verliezers van de globalisering in de VS een man als Trump aan de macht brachten. Een gevaarlijke gek die wat er bestaat aan regels wil wegvegen. Wat betekent de zin 'Handelsoorlogen zijn leuk en makkelijk te winnen'? Dat de WTO op de schop mag: de VS benoemen sinds Trump geen nieuwe WTO-rechters meer om zo de organisatie te blokkeren. Trump veegt zo de regels die de wereldeconomie voorspelbaar maken weg. Omdat iedere economische actor juist meer zekerheid wil, tast zoiets de economie aan. Maar het gaat veel verder dan dat: Trump lijkt goed op weg om van economie en handel nationalistisch speelgoed te maken. Dat is levensgevaarlijk. Waarom? Als hij met zijn invoertarieven mensen pijn doet in China of de EU en die blokken nemen tegenmaatregelen die op hun beurt Amerikaanse burgers pijn doen, is het een koud kunstje om van de EU en China de vijand te maken. En vijandbeelden kunnen tot oorlog leiden. Paul De Grauwe heeft gelijk: dit kan tot oorlog leiden.
Trump schept een wereld van waanzin. Hij voert staaltarieven in om redenen van nationale veiligheid: de VS kunnen hun veiligheid niet garanderen als ze staal invoeren van hun bondgenoten, zo is de redenering. Tegelijk krijgen de Europeanen te horen dat ze de Trumptarieven kunnen ontlopen als ze wapentuig in de VS kopen. Waar is de logica? Is onze nationale veiligheid dan niet in het gedrang als we wapens uit de VS moeten invoeren, terwijl de VS hun veiligheid bedreigd weten als ze hun staal moeten invoeren? Het houdt geen steek. Zoals het ook misdadig is om uit het klimaatakkoord van Parijs te stappen. Klimaatverandering is geen verre fantasie: ze maakt nu al doden.
Vraag is hoe we met dit gedrag om moeten gaan ? Ik denk dat de "bondgenoten" duidelijk naar het Amerikaanse volk moeten communiceren wat de situatie is. De Amerikaanse staalindustrie is vooral ingestort in de Reaganjaren toen Trumps illustere voorganger de industriearbeiders offerde op zijn neoliberale altaar. De gemiddelde tarieven in de VS zijn een tikje lager dan die van de EU: 2,4 procent tov 3 procent (Japan zit op 2,1 procent). Amerikaanse handelstekorten zijn het gevolg van vele factoren en niet van die minieme tariefverschillen.
De handelsregels, onder meer die tarieven, werden afgesproken tussen soevereine landen. De VS ondertekende die uit vrije wil. Ongetwijfeld zal de almacht van het geld in de Amerikaanse democratie ervoor gezorgd hebben dat er meer aan belangen van multinationals dan aan die van arbeiders werd gedacht. Hoe dan ook, die regels eenzijdig opblazen, geeft anderen het recht hetzelfde te doen. Europa moet hier een signaal geven, maar tegelijk moeten we duidelijk maken dat we een wereld van samenwerking willen waarin we juist meer mondiale afspraken maken - ook op fiscaal, financieel, sociaal en ecologisch gebied - om tot een rechtvaardige en meer duurzame globalisering te komen. We moeten de Amerikaanse arbeiders duidelijk maken dat we een globalisering willen die ook voor hen een goeie zaak is. Gezocht is dus een great communicator aan deze kant van de Atlantische Oceaan.
John Van Daele
Deze opinie verscheen eerder in De Standaard op 13 maart 2018