Het vrijwel onbekende Energy Charter Treaty (ECT) getekend in 1994 bevat een mechanisme om geschillen te beslechten tussen investeerders in de energiesector en de overheden van de staten waar ze actief zijn. Investeerders kunnen schadevergoedingen eisen als overheden hun activiteiten beperken. Die schadeclaims lopen in de miljarden euro's en zetten een rem op de mogelijkheden om over te schakelen naar hernieuwbare energie en de klimaatdoelstellingen te halen. De EU wil het ECT (enigszins) hervormen, maar elk van de vijftig aangesloten landen hebben een vetorecht.
Toegang tot de energiebronnen, -bedrijven en -netwerken in het voormalige Oostblok én ISDS
Na de val van de Muur lag Oost-Europa open voor investeringen uit het Westen. Energiebedrijven lieten hun oog vallen op energiebronnen, -bedrijven en -netwerken. Om hun overnames en investeringen te beschermen onderhandelden de West-Europese landen een uitgebreid multilateraal energieverdrag met daarin een zogenaamde investeerder-staat geschillenregeling (ISDS). ISDS laat buitenlandse investeerders toe om schadevergoedingen te eisen als ze zich tekort gedaan voelen door overheidsmaatregelen. Een arbitragepanel van drie privé-juristen beslist over het geschil en tegen hun beslissing is geen beroep mogelijk.
Het ECT breidt uit en wordt het meest gebruikte ISDS-verdrag
Sinds zijn ontstaan is het ECT uitgebreid tot 50-landen plus de EU en Euratom. Landen uit het Midden-Oosten en Azië sloten zich aan. Toetredingen uit Afrika en Latijns-Amerika zijn in voorbereiding (het secretariaat van het ECT, gesteund door de energiebedrijven, is erg actief in het werven van nieuwe toetredingen). Tegelijk is het ECT uitgegroeid tot het meest gebruikte investeringsbeschermingsverdrag ter wereld. In de eerste tien jaar werden 19 geschillen beslecht, in de volgende tien jaren zijn 95 geschillen gelanceerd (al kunnen er dat veel meer zijn, de geschillen hoeven niet bekend gemaakt te worden). Ging het aanvankelijk over aanklachten tegen landen in Oost-Europa en Centraal Azië, dan wordt het ECT nu vooral gebruikt tussen EU landen onderling, met Italië en vooral Spanje als belangrijkste doelwitten.
Enkele voorbeelden
Het Zweedse bedrijf Vattenfall vervolgde Duitsland voor 1,4 miljard Euro wegens de milieubeschermingsnormen die Hamburg oplegt aan een steenkoolscentrale die Vattenfall beheert. De klacht leidde tot onderhandelingen en... een versoepeling van de milieumaatregelen (Hamburg werd hier later voor aangeklaagd door de Europese Commissie).
Oliemaatschappij Rockhopper met hoofdkwartier in Groot-Brittannië vervolgt Italië voor haar weigering om een olieontginning toe te staan in de Adriatische Zee. Die weigering kwam er nadat het Italiaanse parlement uit milieuoverwegingen en omwille van aardbevingsgevaar een verbod had ingevoerd op olie- en gasontginningen voor de Italiaanse kust. Rockhopper wil niet enkel 40 à 50 miljoen $ voor de exploratie die het al gedaan heeft, maar ook 200 à 300 miljoen $ voor de hypothetische winst die het zou kunnen gemaakt hebben. De klacht werd neergelegd 17 maanden nadat Italië zich uit het Energy Charter Treaty had teruggetrokken. Maar het ECT bepaalt dat de ISDS-clausule na terugtrekking nog 20 jaar geldig blijft.
In 2017 stelde de Franse minister voor ecologische transitie een wet voor om een einde te maken aan de ontginning van fossiele brandstoffen in Frankrijk. Een dreiging met een ECT klacht door het Canadese bedrijf Vermilion bracht de minister op ander gedachten. De 62 bestaande concessies mogen blijven bestaan tot... 2040.
Spanje heeft 40 ECT klachten lopen voor een totaal bedrag van 9,4 miljard $. Spanje wordt belaagd omdat het al te gulle subsidies voor zonne-energie heeft teruggedraaid. Meerdere klachten komen niet van de energiebedrijven zelf, maar van financiële bedrijven (zoals pensioenfondsen) die in zonne-energiebedrijven hebben belegd omwille van de subsidies, sommigen zelfs nadat de overheid had besloten om ze te beperken.
Vers van de pers: Nederlandse kranten melden dat de Duitse energiebedrijven Uniper en RWE dreigen met ECT-klachten tegen Nederland. De dreiging komt net voor de stemming in de Eerste Kamer over een wet die steenkoolverbranding voor de opwekking van elektriciteit tegen 2030 verbiedt. Beide bedrijven vinden dat die termijn te kort is om hun investeringen terug te verdienen.
ECT verhindert de uitstap uit fossiele energie
Het ECT geeft investeerders een sterk wapen in handen om de inperking van fossiele energie tegen te gaan: een geschillenregeling waarbij ze de helft van de arbiters zelf kunnen benoemen, die achter gesloten deuren werkt, waar geen beroep tegen mogelijk is, die "legitieme verwachtingen" als norm hanteert, en schadevergoeding oplegt voor het verlies van hypothetische winsten. Bovendien: buitenlandse investeerders in de EU (inclusief van een EU-lidstaat in een andere EU-lidstaat) kunnen het ECT gebruiken, maar lokale energiegemeenschappen die investeren in duurzame energie kunnen dat niet.
Nochtans: als we de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs willen halen dan moeten we het gebruik van fossiele brandstoffen terugdringen. Ex-medewerkers van het ECT-Secretariaat hebben tijdens een persconferentie op 4 september 2019** een nota voorgesteld met cijfers over de hoeveelheid fossiele energie (en dus CO2 uitstoot) die het ECT beschermt: dat is maar liefst 57 Gigaton CO2 waarvan 61% in de EU, dat wil zeggen 15% meer dan de EU op basis van het Klimaatakkoord van Parijs mag uitstoten!
De EU wil bijsturen, maar is verdeeld en beslist daar niet alleen over
De Europese Unie ziet de bui hangen en heeft de Europese Commissie een mandaat gegeven om het ECT bij te schaven door de investeringsbeschermingsnormen te herzien en verwijzingen naar duurzame ontwikkeling op te nemen. Maar het mandaat gaat niet ver genoeg. Bovendien moeten beslissingen in de ECT met unanimiteit worden aangenomen. Onder de ECT-leden zitten meerdere landen die weinig ontwikkeld zijn en hun inkomsten vooral halen uit fossiele brandstoffen. Zij hebben toe nu toe amper klimaatmaatregelen getroffen en zijn niet geneigd om de sterke investeringsbescherming van het ECT af te zwakken.
Volgens de Europese Commissie zou een groot deel van het probleem worden opgelost als de Europese lidstaten zouden stoppen om de investeerder-staat geschillenregeling tegen elkaar te gebruiken. Het Europese Hof van Justitie heeft trouwens in 2018 geoordeeld dat ISDS tussen EU lidstaten onwettig is. De EU lidstaten moeten dus alle onderlinge investeringsakkoorden opzeggen inclusief het ECT. Maar een handvol lidstaten verzetten zich daartegen omdat er grote energiebedrijven gevestigd zijn die geschillen hebben lopen in ander lidstaten. Kortom kortzichtigheid troef.
Op 20 september is er weer een Global Climate Strike, met een mars in Brussel. Allen daarheen dus.
Lees meer over het Energy Charter Treaty
** Deze persconferentie gevolgd door een debat werd georganiseerd door TNI, CEO, Friends of the Earth Europe en 11.11.11 en kan bekeken worden op Youtube.
Marc Maes
Beleidsmedewerker handel