We schrijven u aan vanuit de Belgische coalitie van het Europees Burgerinitiatief Right to Cure – een grote groep maatschappelijke organisaties, waaronder ngo’s, vakbonden, mutualiteiten, gezondheidsbewegingen en andere middenveldorganisaties – om uw aandacht te vestigen op een voorstel dat al enkele weken bij de Wereldhandelsorganisatie (WHO) op tafel ligt. Het voorstel vormt een oplossing voor de obstakels die door patenten ontstaan in de productie en distributie van vaccins en andere medische producten voor Covid-19. Met deze brief verzoeken we u om het voorstel te steunen en er bij de Europese Commissie op aan te dringen hetzelfde te doen. Op die manier kan de Belgische regering haar belofte van wereldwijde solidariteit waarmaken en de productie en toegankelijkheid van vaccins tegen Covid-19 wereldwijd snel vergroten.

Aan het eind van de vorige eeuw zorgden monopolies op hiv-behandelingen voor heel wat menselijk leed. Hiv-patiënten in Afrika, Azië en Zuid-Amerika moesten tien jaar langer op levensreddende medicijnen wachten dan hiv-patiënten in Europa, de Verenigde Staten en Japan. Miljoenen mensen lieten onnodig het leven. Pas toen de patenten werden vrijgesteld en generieke geneesmiddelen beschikbaar werden, kon de hiv-epidemie in armere delen van de wereld doeltreffender worden aangepakt.

Nu de eerste vaccins tegen Covid-19 in ons land zijn gezet, willen we u waarschuwen voor een herhaling van het hiv-scenario. Volgens Dr. Tedros, Directeur-Generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), kwam meer dan driekwart van de 128 miljoen vaccinaties die tot op 10 februari in de wereld werden toegediend uit amper 10 rijke landen. Bijna 130 landen, met 2,5 miljard inwoners, moesten op dat moment nog steeds hun eerste inwoner vaccineren. We zien tijdens de Covid-19 pandemie dus opnieuw hoe globale ongelijkheden worden versterkt door patenten en een oneerlijke strijd voor toegang tot levensreddende vaccins.

Ondanks miljarden euro’s aan publieke investeringen, mogen farmaceutische bedrijven een patent nemen op het eindresultaat. Dat geeft hen de volledige controle over de productie, prijs en verdeling van de vaccins. Maar het zorgt er ook voor dat 9 op 10 mensen in lage inkomenslanden dit jaar geen toegang zullen krijgen tot een vaccin, zo berekende de People’s Vaccine Alliance. De drie grootste vaccin producenten zullen in 2021 maar vaccins voor amper 1,5% van de wereldbevolking produceren. Door te weigeren hun technologie te delen en afstand te doen van hun intellectuele eigendom, beperken de farmaceutische bedrijven kunstmatig het aanbod van succesvolle vaccins. Zo hopen ze er enorme winsten aan over te houden. Intellectueel eigendom vormt het grootste obstakel voor een gelijke, tijdige en universele toegang tot de levensreddende vaccins. Toen in januari zowel Pfizer als AstraZeneca de levertermijn en -voorwaarden onverwacht wijzigden, werden we daar ook in ons eigen land aan herinnerd.

Gelukkig zijn er opties om de beperkingen van het patentsysteem voor de duur van de pandemie te verhelpen. Met de ondertekenaars van deze brief willen we u vragen om van deze opties gebruik te maken en om op het Europese niveau te pleiten voor het voorstel dat bij de WHO al enkele maanden op tafel ligt.
Het voorstel, dat begin oktober werd ingediend door India en Zuid-Afrika, moet het voor alle landen op de wereld mogelijk maken om zonder vrees voor sancties een aantal bepalingen van het intellectueel eigendomsrecht, die zijn vastgelegd in het TRIPS-akkoord, te negeren. Het voorstel vormt geen aanval op het intellectueel eigendomsrecht als dusdanig, maar vraagt om het patentsysteem voor Covid-19 producten tijdelijk op te heffen, tot wereldwijde immuniteit is bereikt. Het is belangrijk om te benadrukken dat het voorstel een oplossing vormt voor de beperkingen van bestaande wettelijke opties, zoals dwanglicenties. Die moeten land per land en product per product worden aangevraagd en vragen te veel tijd om de pandemie snel en doeltreffend aan te pakken. In deze uitzonderlijke crisissituatie, waarin miljoenen levens op het spel staan, is er geen tijd te verliezen en moeten we gaan voor een allesomvattende aanpak.

Tot dusver hebben meer dan 100 landen het voorstel bij de WHO in een of andere vorm verwelkomd of gesteund. Bijna 400 maatschappelijke organisaties wereldwijd, internationale organisaties zoals de WGO, UNAIDS en UNITAID, mensenrechtenexperts en de Afrikaanse Commissie voor mensen- en volkerenrechten hebben er al op aangedrongen om het voorstel voor een vrijstelling van patenten te steunen. Bovendien hebben in slechts enkele weken tijd al meer dan 86.000 Europeanen het Europees burgerinitiatief ‘No Profit On Pandemic’ ondertekend, dat de Europese Commissie oproept om ervoor te zorgen dat intellectuele eigendomsrechten geen belemmering vormen voor de toegankelijkheid of de beschikbaarheid van een vaccin of een behandeling voor COVID-19.

Tot nu toe heeft de Europese Commissie er echter met een kleine groep andere WHO lidstaten voor gekozen om het initiatief van India en Zuid-Afrika niet te steunen. Het is duidelijk dat hoe langer het coronavirus circuleert, hoe groter de kans wordt dat er mutaties optreden die alle landen treffen, ook de landen die momenteel nog tegen het voorstel zijn. Daardoor wordt de strijd tegen de pandemie ingewikkelder, zullen er volgens onderzoek dubbel zoveel slachtoffers vallen en zal de crisis onherstelbare economische schade veroorzaken. Het is dus niet alleen een kwestie van internationale solidariteit, maar ook een kwestie van de bescherming van de Europese bevolking zelf: voor een wereldwijde pandemie kunnen we alleen op mondiaal niveau oplossingen vinden.

Het voorstel van India en Zuid-Afrika bij de WHO biedt een unieke kans om een tragische herhaling van het verleden te voorkomen en internationale solidariteit tijdens deze pandemie centraal te plaatsen in het beleid. Met deze brief vragen wij de Belgische regering dan ook met aandrang om het voorstel te steunen en er bij de Europese Commissie op aan te dringen de voorgestelde vrijstelling van patenten niet langer te belemmeren. Het recht op gezondheid van miljarden mensen staat op het spel.

1. https://www.who.int/news/item/10-02-2021-in-the-covid-19-vaccine-race-we-either-win-together-or-lose-together
2. https://www.oxfam.org/en/press-releases/campaigners-warn-9-out-10-people-poor-countries-are-set-miss-out-covid-19-vaccine
3. People's Vaccine Alliance is een coalitie van organisaties en activisten die campagne voeren voor een "people's vaccine". De coalitie wordt gecoördineerd door Oxfam en UNAIDS en tot de leden behoren Frontline AIDS, Global Justice Now, Nizami Ganjavi International Center, STOPAIDS, Wemos en het Yunus Centre.
4. https://www.oxfam.org/en/press-releases/monopolies-causing-artificial-rationing-covid-19-crisis-3-biggest-global-vaccine
5. https://msfaccess.org/sites/default/files/2020-12/MSF-AC_COVID_IP_TRIPSWaiverMythsRealities_Dec2020.pdf
6. WTO Doc. IP/C/W/669, co-sponsored by Bolivia, Egypt, Eswatini, India, Kenya, Mozambique, Mongolia, Pakistan, South Africa, Venezuela and Zimbabwe.
7. Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights
8. https://www.twn.my/announcement/signonletter/CSOLetter_SupportingWaiverFinal.pdf
9. https://www.twn.my/title2/intellectual_property/trips_waiver_proposal.htm
10. Chinazzi, M. et al. (2020). Estimating the effect of cooperative versusuncooperative strategies of COVID-19 vaccine allocation: a modeling study. Beschikbaar via: https://www.mobs-lab.org/uploads/6/7/8/7/6787877/global_vax.pdf