Vandaag koos het Vlaams parlement ervoor om de rechten van burgers die opkomen voor leefmilieu en natuur stevig aan banden te leggen. In een petitie hadden ruim 21.850 burgers zich tot de leden van het Vlaams parlement gericht om dit voorstel alsnog tegen te houden. De milieubeweging trekt nu naar het Grondwettelijk Hof, want de beslissing druist in tegen het grondwettelijk recht op de bescherming van een gezonde leefomgeving.

Een brede coalitie van natuurorganisaties, milieuorganisaties en burgercollectieven betreurt dat minister Demir deze decreetwijziging door het parlement gejaagd heeft. Ondanks het brede burgerprotest, ondanks de kritiek vanuit het middenveld en zelfs zonder de bevoegde adviesraden (SARO & MINA) te consulteren.

In de praktijk zal het voor burgers veel moeilijker worden om via de rechtbank op te komen voor natuur en leefmilieu. Vooreerst moeten ze al een advocaat onder de arm nemen tijdens het openbaar onderzoek. Zo dreigt een openbaar onderzoek een discussie tussen advocaten te worden, in plaats van een publiek debat over de grond van de zaak. In een tijd dat politici de mond vol hebben over draagvlak, en de kloof tussen burger en beleid willen verkleinen, is dat onuitlegbaar.

Ook dreigt de toegang tot de rechter een loterij te worden: wie van mening is dat de natuur of het leefmilieu gevolgen ondervindt, zal alleen in beroep kunnen gaan als als hij een eigen nadeel aantoont of als de betrokken rechter oordeelt dat het gaat over een geval van 'openbare orde'. Helaas bestaat daar geen overzicht van. Ook het decreetvoorstel zelf laat er het raden naar.

Grondwettelijk recht

Ironisch genoeg heeft het Grondwettelijk Hof in 2019 een gelijkaardig decreet vernietigd. Toen werd voorgesteld dat je enkel in beroep kon gaan, als je eerst bezwaar indiende. Dat is sterk vergelijkbaar met wat nu voorligt: je kan voor de rechtbank enkel die argumenten gebruiken, die in je eerste bezwaar aan bod kwamen. Het Hof vernietigde die regel toen omdat ons land het internationale verdrag van Aarhus goedgekeurd heeft, dat net inzet op een ruime toegang tot de rechtbank voor milieuzaken. De bescherming van een gezonde leefomgeving en natuur is daarnaast ook een grondwettelijk recht.

Daarnaast is er de EU-biodiversiteitsstrategie van de Europese Commissie; die dringt er in haar advies zelfs letterlijk op aan om de toegang tot de nationale rechter, zowel voor ngo’s als burgers inzake milieuzaken te verbeteren.

Breed protest

Is de burger hiermee gebaat? Nee. Wordt het juridisch apparaat ontlast en de werking ervan geoptimaliseerd, zoals aanvankelijk de bedoeling was? Wel integendeel. Dit zal leiden tot méér procedure-discussies. Tegelijkertijd stijgt wél de kans dat onwenselijke projecten door de mazen van het net glippen en Vlaanderen verder vervuilen, verrommelen en versnipperen.

Veel van de mooie natuur in Vlaanderen hebben we te danken aan natuurbeschermers: betrokken burgers die zich - desnoods via de rechtbank - verzetten tegen vernietiging van de natuur. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat een brede coalitie van natuur- en milieuorganisaties zich samen verzet tegen dit ontwerp-decreet: Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt, Greenpeace, Youth for Climate, Werkgroep Natuurlijk Imkeren - WNI, Antwerpen Schaliegasvrij, Climaxi, Tegengas/Dégaze, Ineos Will Fall, Climate Express, Grootouders voor het Klimaat, Bos+, FIAN Belgium, VZW Bescherm Bomen en Natuur & Actiegroep ‘Red onze Kleiputten’ vzw.