Zorgt voedselcrisis voor ommezwaai richting duurzame landbouw?
De wereld wordt geconfronteerd met een aanzienlijke voedselcrisis. De oorzaak? Niet het gebrek aan voeding, wel de ongelijke verdeling ervan. Dat weerhoudt de agro-industrie er niet van om een vals angstbeeld over Europese voedselschaarste te verspreiden, en onder dat mom hun efficiëntielogica verder door te drijven. Dat is nefast voor een duurzaam landbouwsysteem én een gezond leefmilieu. Toch schuilt in de crisis ook een kans, om finaal de ommezwaai in te zetten richting duurzame landbouw.
Het idee dat de Farm-to-Forkstrategie enkel voor klimaat en biodiversiteit van belang is, is fundamenteel onjuist: het is cruciaal voor de toekomst van de landbouwsector zelf.
Houden we de intensieve veehouderij koste wat het kost in leven?
Deze oorlog legt de kwetsbaarheid van het huidig voedselsysteem nog maar eens bloot. Het Midden-Oosten, Noord-Afrika en delen van Azië krijgen de hardste klappen: zij zijn voor hun voedselzekerheid erg afhankelijk van Oekraïens en Russisch graan, en kortetermijnoplossingen blijven er nodig om de beschikbaarheid en de betaalbaarheid van voeding te garanderen.
In Europa wordt de prijsstijging van de productiekosten in de agrovoedingsketen, een trend die we al zien sinds midden 2020, nog versterkt. Daarbij wordt steeds duidelijker dat machtsevenwichten en solidariteit ver zoek zijn. Vooral de onderhandelingspositie van de landbouwer o.a. op vlak van prijszetting moet versterkt worden.
Het duidelijkst weegt de huidige Oekraïnecrisis bij ons door in de verminderde toelevering van veevoer. De vraag in Europa is dan ook vooral: is het verstandig dat onze intensieve veehouderij zoveel vlees blijft produceren aan dumpingprijzen op de internationale markt? Daarover blijft het akelig stil. Het beeld van Europeanen zonder brood op hun bord lijkt een prima drogreden om de groene ambities van Europa af te zwakken. En dat terwijl het eigenlijk vooral gaat over diervoeder- en dus vleesvoorziening.
Het gelobby van de agro-industrie lijkt effect te hebben. Zo nam de Vlaamse regering de beslissing om gewassen toe te laten op braakliggende percelen waar de natuur een kans krijgt (“ecologische aandachtsgebieden”). Zonder beperking in teeltkeuze, zonder beperking in gebruik van mest of pesticiden, en met behoud van vergroeningsbetaling voor de landbouwer. Dat terwijl deze gebieden net een matigende rol kunnen spelen in droge seizoenen zoals er net opnieuw één dreigt op te duiken.
Schijnbare tegenstelling tussen productie en vergroening
De valse tegenstelling tussen productie en vergroening wordt op die manier weer opgepookt. Vals, want ook in landbouwmiddens is het duidelijk dat een optimale bodemgezondheid en -vruchtbaarheid, met een actief bodemleven, een absolute voorwaarde is voor een opbrengstgarantie op de lange termijn. Onder andere tijdelijke braaklegging draagt bij aan die goede bodemgezondheid.
Bovendien hebben klimaatverandering en biodiversiteitsverlies een gigantische impact op de oogsten. Bij een temperatuurstijging van 2°C kunnen tarweopbrengsten in delen van Europa meer dan 10% dalen. 84% van onze gewassen - denk aan tomaten, courgettes en appels - is afhankelijk van ongewervelden, zoals bijen, voor hun bestuiving. De helft van het land dat daarvoor gebruikt wordt, kampt met een pollination deficit, een tekort aan bestuiving. De economische waarde van onze bestuivers wordt zo voor de Europese Unie geschat op een slordige 3,7 miljard, jaarlijks. En dan hebben we het nog niet gehad over de impact van extreme droogte en bodemerosie, die nu al jaarlijks miljarden kosten en die door vergroening net getemperd kunnen worden m.a.w. deze vergroening speelt ook economisch een cruciale rol.
Het idee dat de Farm-to-Forkstrategie, de Europese verduurzamingsstrategie van het landbouwsysteem, enkel voor klimaat en biodiversiteit van belang is, is fundamenteel onjuist: de doorvoering is ook van cruciaal belang voor de toekomst van de landbouwsector zelf.
Een adequaat antwoord op deze crisis gaat niet over méér gewassen, wel over een betere verdeling, een ander type van gewassen en een meer circulaire manier om met deze kostbare gewassen om te gaan.
Ambities afzwakken draagt bij tot volgende crisissen
De huidige voedselcrisis zou ons moeten stuwen richting een landbouwmodel waar de landbouwer weer centraal staat, en niet de agro-industrie. Weg van de te complexe waardeketens van grondstof tot consument, en weg van de te grote afhankelijkheid van externe input zoals (kunst)mest en pesticiden - beide op hun beurt nog steeds nauw verbonden met input van fossiele bronnen. De beschikbaarheid van voeding is in Europa momenteel niet in gevaar: 2 op 3 Europese granen worden gebruikt als voeder voor dieren. Slechts een derde is voor menselijke consumptie, waarvan 3% gaat naar biobrandstoffen (ook dat is trouwens een slecht idee).
Nu toestaan om gewassen te telen op braakland, onder het mom van maximale benutting van het productiepotentieel in Vlaanderen, is schadelijk en toont een gebrek aan visie. Grondgebonden veeteelt versterken, sensibiliseren richting meer plantaardige voeding, subsidies voor biobrandstoffen stopzetten en werken aan degelijke monitoring voor voedselverlies, inclusief responsabilisering in elke sector: dát zijn zinvolle maatregelen.
Een adequaat antwoord op deze crisis gaat dus niet per se over méér gewassen, wel over een betere verdeling, een ander type van gewassen en een meer circulaire manier om met deze kostbare gewassen om te gaan. Duurzame ambities terugschroeven om de voedselproductie verder op te voeren, lost deze crisis alleszins niet op en leidt ons alleen verder weg van een veerkrachtig voedselsysteem.
