Luc Vankrunkelsven's thuiskomst
Ik herlees niet vaak teksten die ik schrijf voor websites, kranten, sociale media en in gedrukte vorm. Een van de redenen: angst om te herschrijven, de geest van zelfkritiek in de loopgraven van de dialectiek. Maar de omstandigheden leidden me naar de website van de Family Farming Federation of Santa Catarina (FetrafSC) om een tekst te herlezen die ik in februari van dit jaar schreef, net nadat Luc Vankrunkelsven had bevestigd dat hij naar Brazilië zou komen. Hij wilde zijn nieuwe (nieuwste) boek lanceren, de cyclus van zijn uitwisselingen tussen Brazilië en Europa afsluiten. En, natuurlijk, afscheid nemen van zijn oude vrienden, vanwege de diagnose die bevestigde dat hij Amyotrofische Laterale Sclerose (ALS) had.
En dus schreef ik als vriend, medereiziger en vermenigvuldiger van zijn werk voor de website van Fetraf Santa Catarina de tekst "A última viagem é pelo roteiro da vida" ("De laatste reis is langs de routekaart van het leven") (https://fetrafsc.org.br/a-ultima-viagem-e-pelo-roteiro.../ ) met als doel zijn komst bekend te maken en te vertellen wat ik tot dan toe wist over zijn gezondheid. Natuurlijk ook om te zeggen dat deze virtuele ruimte de kronieken uit zijn nieuwe boek zou publiceren. Maar tussen de regels door wilde ik duidelijk maken welke angst de Belgische schrijver en activist doormaakte na de ontdekking dat hij een neurologische ziekte had met een meedogenloze afloop. Dit bleek ook uit de laatste dagen van Luc Vankrunkelsven bij ons in het zuiden van Brazilië.
Helaas werd de indruk die ik had toen ik hem weer ontmoette op het vliegveld van Chapecó bevestigd. De reis was te zwaar geweest, zijn lichaam was aan het instorten. Zijn laatste reisroute ontmoette de route van zijn eigen leven, op de plek waar hij 23 jaar geleden zijn reizen in Brazilië was begonnen. Het was me duidelijker dan ooit dat het inderdaad zijn laatste grote reis zou zijn - maar ik kon me niet voorstellen dat het hier bij mij zou zijn, bij de vrienden, sociale organisaties, universiteiten, instituten en scholen die hij in de loop der jaren had opgebouwd met een erfenis van diepe relaties en respect. Ik beken! Als ik een andere laatste route kon kiezen, zou ik dat doen. Maar als ik dat niet kon, zou ik er nooit voor weglopen om aan zijn zijde te staan - zoals ik heb gedaan.
Ik zal nooit vergeten hoe stomverbaasd ik was in de lounge op het vliegveld toen ik hem zag aankomen in een rolstoel. Het was duidelijk te zien hoeveel moeite het gezelschap had gedaan om hier te komen. De man die ik 18 maanden eerder naar activiteiten op deze plek had begeleid, was niet meer dezelfde. Nu begreep ik de betekenis van hun afscheidsreis, hun laatste reis!
Ik zal nooit de blikken vergeten op de gezichten van Herman Wauters en Siska Blonde, het vriendenkoppel dat hem vergezelde van België naar Brazilië. Misschien waren ze in eerste instantie bedoeld als een vriendelijke, ondersteunende, broederlijke en behulpzame aanwezigheid op bepaalde momenten. Maar nee, ze werden zijn alles. Het was onmogelijk om niet ontroerd te zijn door zo'n blijk van loyaliteit.
Toen ik van het vliegveld naar huis reed, zat Luc Vankrunkelsven naast me in de autostoel, maakte weinig bewegingen, zijn lege ogen staarden naar de lege horizon. Daar zat iemand die de liefde voor mijn land intens beleefd had. Iemand die de geborgenheid van zijn huis in de hoofdstad van Europa had ingeruild voor de onzekerheden van de slopende reis. Iemand die ervan overtuigd was dat deze laatste reis niet alleen een fysieke reis was, maar ook een existentiële, spirituele, metafysische reis. Daarom wilde hij die reis persoonlijk maken! En daarvoor had hij twee muren van tederheid en veerkracht gekozen om hem te vergezellen.
De aanvankelijke veerkracht van Hermann en Siska werd echter weggevreten door hun zorgen. Ze waren zich bewust van het hele plaatje vanaf het moment dat ze België verlieten, was mijn indruk. Ze waren sterk, bemoedigend en vierentwintig uur lang aan zijn zijde. Ze probeerden niet te laten merken dat ze leden. Maar hun menselijkheid stroomde over, in hun ogen kon je de angst, de onzekerheid en het lijden al zien. Ik heb ze op verschillende momenten zien huilen. Twee momenten hebben me echter diep getekend:
- De eerste was in het ziekenhuis, uren voordat ze aan hun terugreis naar België zouden beginnen. Het was 14 september om 17u en op weg naar de luchthaven stopten we bij het ziekenhuis om afscheid te nemen van onze vriend die niet met hen zou terugkeren. Luc Vankrunkelsven had al vierentwintig uur niet meer gecommuniceerd, hij was in diepe rust en onbeweeglijk. Hij was zijn reis ingegaan, maar er gebeurde iets op het moment dat Herman afscheid nam op zijn sterfbed. Alsof hij de pijnlijke afscheidswoorden van zijn vriend had gehoord, bewoog hij zijn ogen, misschien uit dankbaarheid, een oprecht afscheid. Toen begroette ik hen in tranen bij de autodeur. Huilen was de manifestatie van broederliefde, de pijn van het afscheid onder ogen zien. Het was verdrietig, te pijnlijk!
- Minuten later leed ik weer met hen mee. Voor de tweede keer zag ik ze huilen in de rij bij het inchecken op het vliegveld. De medewerker van de luchtvaartmaatschappij die hen bij aankomst had vergezeld, herkende hen en vroeg: waar was de vriend die ze 15 dagen geleden in een rolstoel hadden gereden? Herman en Siska konden hun tranen niet bedwingen. Ik beken! Ik huilde ook met hen mee. Overmand door diep verdriet was er niets dat ik kon doen om de leegte die ze op dat moment voelden te vullen. Ik wist dat ze onvolledig zouden terugreizen. Twee mensen in één lichaam, één ziel, één pijn. En ze lieten hun hart hier achter.
Die ervaring hiep me om mijn ontroering om te zetten in medeverantwoordelijkheid. Ik zette de gedeelde pijn om in een gevoel van betrokkenheid. Ik verliet de luchthaven in de overtuiging dat mijn hart pas zou rusten bij de terugkeer van Luc Vankrunkelsven. En dat ik dit zou doen voor hem, voor Herman en Siska, voor zijn familie, zijn abdijbroeders - voor mezelf. Dit verklaart waarom ik de hele tijd in de frontlinie stond om te helpen bij de overdrachtsprocessen.
Deze ervaring legde mijn kwetsbaarheid bloot als het gaat om afscheid nemen. We denken dat we weten hoe we ermee moeten omgaan. We weten dat opeenvolgend afscheid, van de een na de ander, tijd kost om te herstellen. - Ik zag Siska Blonde huilen toen ze afscheid nam van documentairemaker Fabricio Gallinucci voor alles wat hij broederlijk had gedaan. Ik zag Herman en Siska huilen toen ze afscheid namen van hun vriend Luc, en toen ze de monniken Peter en Jan nog omhelsden op het vliegveld. Diezelfde avond ervoer ik aan den lijve de pijn van het afscheid nemen van een paar vrienden. Het gevoel van leegte in mij versterkte nog.
De volgende dag (15 september) nam ik afscheid van Agnes Vercauteren, een steun en toeverlaat in onze moeilijkste dagen. (Agnes Vercauteren woont al jaren in Brazilië werkte lange tijd bij Fetraf-Sul, de Federatie van Familiale Landarbeiders uit Zuid-Brazilië, nvdr). En in de vroege namiddag van diezelfde dag volgde het pijnlijkste afscheid. Om 13u15 nam in zijn ziekenhuisbed, in aanwezigheid van zijn vriend en confrater pater Peter, ook Norbertijn Luc Vankrunkelsven afscheid van deze wereld. Ik ging de kamer binnen om deel te nemen aan de solidariteit. Daar verzamelden de Belgische priesters in stilte de spullen van hun geliefde. Een groep verpleegsters verwijderde de apparatuur. En op het bed onthulde het lichaam de gevoerde strijd en uiteindelijk zijn rust. Er hing een sfeer van een verloren strijd, maar ook van bemoediging. Het einde van zijn lijden was waardig. Hij stierf uren nadat hij van zijn confraters pater Peter Kastekkere en pater Jan Eygenraam had gehoord dat ze hem naar huis zouden brengen. Hij stierf in vrede!
Behalve van zijn lichaam nam ik afscheid van de Europeaan die van onze inheemse volken hield, een Braziliaanse ziel. De stem van de volkeren van het water en de bossen, het manifest van de traditionele gemeenschappen, de ogen die zagen en de schreeuw die internationaal de vernietiging van het Cerrado-bioom aan de kaak stelde. Daar rustte de zoon van de veearts die hem liet kennismaken met het leven op het platteland, met het contact met de boeren, die zijn ziel overspoelde met de verhalen van de Amerindiaanse volkeren. Maar we hadden geen tijd om te treuren; de race was begonnen om zijn wens om terug te keren te vervullen. Contact met de begrafenisonderneming, de verzekeringsmaatschappij, de grote odyssee langs registratiekantoren, notarissen, documentatie, vertaling en uiteindelijk de documentaire apostille die vereist is door nationale en internationale controle-instanties.
Ik zal de herdenkingsdienst de dag na zijn dood niet vergeten. Ik zal het Guarani-gezang niet vergeten dat de geesten aanriep om zijn reis te verlichten. Ik zal niet vergeten dat ik een paar dagen later alleen met de begrafenisondernemer naar het vliegveld ging. Daar zag ik hoe zijn kist werd ingepakt in plastic, linten en labels van luchtvaartmaatschappijen. Voor hen gewoon een ander product om te vervoeren, voor mij een deel van het geheel. Ik ging leeg naar huis, zonder ziel, ik kon niet helder denken, het beeld wilde mijn hoofd niet verlaten. Ik moest denken aan Zigmunt Baumanns vloeibare samenleving, Byung-Chul Han's samenleving van vermoeidheid, Viktor Frankl's existentiële leegte en nogmaals Christus' eenzaamheid.
Deze week was het veertig dagen geleden dat hij in Brazilië aankwam. Een opeenvolging van toevalligheden en vragen omringde de convergentie van feiten. Maar vandaag kreeg ik eindelijk de bevestiging van zijn internationale transfer en ik voel me compleet. Het is de vervulling van zijn wens om terug te keren naar België. Maar één dag van de week zal een mijlpaal blijven in dit hele proces: het was op een vrijdag dat ik hem voor het eerst naar het ziekenhuis bracht. Op een vrijdag stierf hij. Het was ook op een vrijdag dat zijn vlucht van Chapecó naar São Paulo begon. En volgens het internationale transferschema zal hij op een vrijdag in Europa aankomen. - Ja, veertien dagen na zijn vertrek, maar we hebben zijn wens voor eeuwige rust in Averbode vervuld. En hier zal mijn (onze) geest ook rusten, met een gevoel van volbrachte missie. Dit is het grootste geschenk dat ik op mijn verjaardag heb gekregen - het geluk van zijn terugkeer, waarmee een tijd van lijden eindigt!
En deze vrijdag 29 september, wanneer hij aankomt op zijn land, zal ook op het land de Landloze Arbeidersbeweging (MST) 1000 bomen planten in de nederzetting Conquista na Fronteira in Dionísio Cerqueira, in de staat Santa Catarina. En ze zullen hulde brengen aan deze Belg met een Braziliaans hart, een intercontinentale ziel en de strijdbare geest van sociale bewegingen. - Het planten van bomen is ook het planten van herinneringen, van een lang leven - net zo lang als zijn dromen, zijn intercontinentale Wezen.
Nu je terug thuis bent, rust in vrede!!!
Neuri A. Alves, Chapecó/SC, 28 september 2023
*Neuri A. Alves is docent, filosoof en onderzoeker op het gebied van existentiële leegte en zelfmoord op het platteland. Daarnaast is hij ook adviseur training en ontwikkeling in het volksonderwijs.