Leeftijd verhogen naar 67 is niet nodig, zegt demograaf Patrick Deboosere

De toekomst van onze pensioenen houdt velen in de ban, niet in het minst gewone werknemers die het geknoei met ons pensioensysteem met afgrijzen aanzien. Professor Patrick Deboosere, demograaf en socioloog aan de VU Brussel, kant zich tegen nodeloze paniekzaaierij. "Onze pensioenen blijven betaalbaar", zegt hij. "En de pensioenleeftijd verhogen naar 67 is een verkeerde, overbodige maatregel."

Ons Recht: De regeringspartijen (Open VLD, N-VA, CD&V en MR) hebben beslist om de wettelijke pensioenleeftijd geleidelijk op te trekken van 65 naar 67 jaar. Het moet 66 jaar worden vanaf 2025, en 67 jaar vanaf 2030. Dit stond nooit in de verkiezingsprogramma's maar werd toch doorgedrukt. Is dit wel nodig? De vakbond vindt van niet.

Patrick Deboosere: "Deze maatregel is helemaal niet nodig. Kort voor de verkiezingen in 2014 beweerde Alexander De Croo van Open VLD nog dat er géén sprake van was om de pensioenleeftijd op te trekken! Maar de regering-Michel deed het toch en had zo een mooie trofee om mee te pronken bij de Europese Commissie. Dit past bij de obsessie van Europa om de 'werkzaamheidsgraad' op te krikken: ze willen meer mensen aan het werk krijgen. Europa moedigt de lidstaten ook aan om vakantiedagen af te pakken."

"De werkzaamheidsgraad is voor de EU een fetisj geworden, en onze regering gaat daar voluit in mee. In werkelijkheid is de werkzaamheidsgraad vooral zeer hoog in landen waar mensen geen andere keuze hebben dan te werken om te overleven, ook tegen de laagste lonen en zelfs wanneer ze ziek of oud zijn: denk aan Roemenië of Bulgarije. Bovendien is deze indicator zeer onvolkomen. In Nederland ligt de werkzaamheidsgraad hoger dan bij ons, maar schijn bedriegt: je hebt daar veel meer flexwerk, ouderen die bijklussen en studenten met bijbaantjes. Filter dat weg, en hun score is nauwelijks beter dan de onze."

Angst en verwarring

Ons Recht: De mensen maken zich nu grote zorgen over hun latere pensioen. Zeker door alle gekibbel en verwarring binnen de regering-Michel. Er was een plan om 50-plussers minder pensioen te gunnen als ze te lang werkloos blijven. Dat werd ingetrokken onder druk van vakbonden, publieke opinie en oppositie. Hoe kijkt u naar de ongerustheid?

Deboosere: "De politiek zegt dat ze 'de pensioenen betaalbaar wil houden voor de toekomstige generaties. Maar jongeren krijgen in het hele verhaal te weinig aandacht! Het zijn vooral zij die later de gevolgen zullen dragen van maatregelen die nu worden getroffen. Er is zoveel ongerustheid gezaaid dat zelfs nogal wat jongeren nu geloven dat 'de pensioenen onbetaalbaar worden'. Nochtans leven we in een rijk land dat nog altijd rijker wordt. Ik verwacht helemààl niet dat volgende generaties het slechter zullen hebben dan wij, tenzij de liberale denktrant blijft duren en we niks doen om onze wereld een stuk duurzamer te maken. We moeten onze aanpak herdenken op het vlak van mobiliteit, ruimtelijke ordening, isolatie van huizen, energie. En op tal van andere vlakken. Met de juiste aanpak is het perfect mogelijk om onze naarstig uitgebouwde solidaire samenleving te behouden en versterken."

Het gaat er vooral om hoe je extra rijkdom verdeelt zodat niemand moet achterblijven.

Ons Recht: Dankzij onze welvaart en een goede gezondheidszorg stijgt het aantal ouderen. Het aantal actieven dat bijdraagt tot de sociale zekerheid vermindert. Alfred Sauvy, een Franse econoom en demograaf, waarschuwde in 1936 al dat pensioenen zo onbetaalbaar werden. Sauvy kreeg ongelijk, stelt u.

Deboosere: "Na de Tweede Wereldoorlog zag Sauvy zelf in dat hij ongelijk had. Hij had te weinig rekening gehouden met de stijging van de arbeidsproductiviteit. In een land als België ligt de productiviteit heel hoog, maar zelfs wanneer de productiviteitsstijging slechts bijdraagt tot een economische groei van 2% per jaar verdubbelt België nog altijd zijn rijkdom (BNP) in 35 jaar. Het gaat er vooral om hoe je extra rijkdom verdeelt zodat niemand moet achterblijven. Van de sterke automatisering van het werk moeten we ook niet te veel schrik hebben, op voorwaarde dat het voordeel hieruit wordt benut om het leven van mensen beter te maken."

Hogere levensverwachting beter niet misbruiken

De levensverwachting in België is sterk gestegen in de voorbije 100 jaar. Dit wordt vaak aangehaald als argument om de pensioenleeftijd te verhogen en mensen langer te laten werken.

"De levensverwachting is een gemiddelde dat dient om het sterfpatroon op een bepaald moment te meten", legt Patrick Deboosere uit. "Het werd eigenlijk bedacht in de verzekeringswereld. Deze maatstaf zegt iets over de sterftecijfers voor alle Belgen maar gaat niet over 'het individu'. In feite zijn de uiterste grenzen van het menselijke leven nauwelijks opgeschoven. Wel is het zo dat iedereen tegenwoordig de kans heeft om behoorlijk oud te worden. Voor Belgische mannen bijvoorbeeld kwam er in de voorbije 100 jaar wel 27 jaar levensverwachting bij."

"De levensverwachting is een interessante indicator voor de welvaart en voor de mate waarin iedereen daarin deelt. Biologisch is de mens niet veel veranderd, maar technologisch was er wel een grote revolutie. We hebben nu protheses en vervangstukken voor alles en nog wat, en zo houden we mensen gezonder en langer mobiel."

"Het is hoe dan ook een misvatting dat we als mens nu zovéél langer leven. Er zijn gewoon meer mensen die een hoge leeftijd bereiken. De verwachting is dat bijna 1 op 4 Belgen tegen 2050 ouder dan 65 zal zijn."

"Ik vind het niet relevant om deze evolutie in te roepen om de wettelijke pensioenleeftijd te verhogen. Wel relevant is de discussie hoe we met de groeiende groep ouderen moeten omgaan. Zo zou je ouderen misschien langer kunnen laten werken àls arbeidskrachten schaars zouden zijn. Maar dat is natuurlijk niet zo. Lang geleden werkten mensen tot ze doodziek werden of stierven. In de voorbije 150 jaar is de pensioenleeftijd altijd gezakt. En dat is ook logisch: wie ouder wordt, krijgt het nu eenmaal lastiger om te blijven werken. Al is er uiteraard een verschil tussen een universiteitsprofessor en een verpleegkundige die bejaarden moet optillen."

Vergrijzingskosten

Ons Recht: De kosten van de vergrijzing zullen bij ons tussen 2013 en 2060 stijgen met 4,2%. Zo werd het in 2014 berekend door de Commissie voor de Studie van de Vergrijzing. Volgens u zijn die extra uitgaven perfect betaalbaar?

Deboosere: "Zelfs de Pensioencommissie van Frank Vandenbroucke (sp.a) – voluit de Expertencommissie Pensioenhervormingen 2020-2040 – zegt uitdrukkelijk dat onze pensioenen betaalbaar zullen blijven. Maar ze vraagt zich tegelijk af of toekomstige generaties bereid zullen zijn om het systeem te blijven financieren. In ons land besteden we nu 26% van het BNP aan de sociale zekerheid in haar geheel. Dat is veel geld, maar het is ook een keuze. De zogenaamde 'taxshift' van de regering-Michel vertegenwoordigt zo'n 2% van ons BNP; dat is dus bijna de helft van de verwachte stijging van de vergrijzingskosten. Voor mij staat de betaalbaarheid dus niet ter discussie. En we zetten ook beter maximaal in op de wettelijke pensioenen die veruit het meest efficiënt zijn om ons pensioensysteem veilig te stellen, zoals ook professor Jef Pacolet van de KU Leuven aantoonde. De regering spreekt nu van 'een tekort in de sociale zekerheid', maar eigenlijk gaat het om een deficit dat ze zelf heeft gecreëerd."

Ons Recht: U merkt ook op dat een groot stuk van het overheidsbudget wordt aangesneden om bedrijfswagens te subsidiëren, de hoogste belastingschalen af te schaffen in de personenbelasting en flinke 'lastenverlagingen' te gunnen aan de werkgevers?

Deboosere: "Inderdaad. Dit zijn politieke keuzes. Toen Didier Reynders nog minister van Financiën was, schafte hij de hoogste schijven in de personenbelasting af. Maar wie had daar baat bij? Zeker niet de gewone bevolking! Professor Paul de Grauwe (London School of Economics) betoogt terecht dat een echte belasting op grote vermogens een flink pak centen zou opleveren. Er zijn perfect alternatieve bronnen aan te boren om de pensioenen en de hele sociale zekerheid (mee) te financieren. Grote vermogens worden bij ons erg weinig belast."
"In de Kamer is er gedebatteerd over de tientallen miljarden euro's aan vermogen die naar het buitenland zijn gesluisd. De minister van Financiën, Johan Van Overtveldt (N-VA), antwoordde: 'Ja maar, het gaat sléchts om 87 miljard euro'. Dat is toch hallucinant? Dit is een bedrag dat de totale kosten voor de financiering van de sociale zekerheid evenaart. Van de EU moest de minister 750 miljoen euro aan fiscale voordelen terugvorderen van grote bedrijven, maar daar kwam niets van in huis. Integendeel, hij betaalt nu dure advocaten om dit aan te vechten!"

Puntensysteem

Ons Recht: Pensioenminister Daniel Bacquelaine (MR) mikt op een 'pensioen met punten' vanaf 2025. "De loopbaan en niet de leeftijd zal bepalen of iemand met pensioen kan gaan", zegt hij. "Wie genoeg punten heeft, zal kunnen vertrekken tussen 60 en 67. De lengte en de zwaarte van de loopbaan zullen bepalen wanneer je kan stoppen." Klinkt mooi, maar een liberale regering als de huidige gaat de mensen toch geen cadeaus doen?

Deboosere: "De Pensioencommissie van Vandenbroucke verdedigde het pensioen met punten en zei dat dit weinig verschil zou maken tegenover het huidige systeem. Maar als dat zo is, waarom is zo'n puntensysteem dan zo nodig? Het is maar de vraag wat de politiek met die 'punten' wil aanvangen. De Pensioencommissie wilde de punten linken aan de economische en demografische evolutie, maar ik vind het niet verstandig om automatismen in te bouwen die gebaseerd zijn op indicatoren. Heel belangrijk is welke ideologische visie er achter dit verhaal zit. Kleine aanpassingen aan het systeem kunnen later grote gevolgen hebben voor de mensen."
"Nogal wat academici en politici gaan nogal licht over het 'langer moeten werken'. Hun leven verschilt natuurlijk sterk van het leven van de doorsnee burger."

"Negatieve spiraal leidt tot meer armoede en ongelijkheid"

Amerikaanse denkscholen, ultra-liberale denktanks en hun aanhangers in de politiek en de media versterken een 'ideologisch offensief' tegen alles wat overheid is en tegen 'te veel' sociale bescherming. In deze kringen spreken ze graag over een 'te groot overheidsbeslag'. Ook in de EU zitten we met veel denken van deze aard.

Patrick Deboosere ziet deze evolutie ook: "Voor 2000 dacht onze politiek nog na over het beter verdelen van de arbeid en stimuleerde ze het tijdkrediet. Nu is de slinger totaal omgeslagen naar de andere kant. In België en in de hele EU is er een ideologische vooringenomenheid die arbeid en kapitaal zo vrij mogelijk wil maken, zoveel mogelijk mensen wil beschikbaar maken voor de arbeidsmarkt en de flexibiliteit nog wil vergroten. Winsten moeten minder worden belast. Dit alles leidt tot een negatieve spiraal die uitmondt in méér armoede en méér ongelijkheid."

"Bij onze media zou er een veel groter historisch besef moeten zijn. Het boek 'Kapitaal in de 21ste eeuw' van de Fransman Thomas Piketty was wel een belangrijke wake-up call. Piketty stipte aan dat ook de VS ooit inkomensschijven hadden waarop 80% belasting werd geheven. Maar Ronald Reagan maakte daar komaf mee. Reagan en zijn volgelingen beweerden dat 'belastingen boven een bepaald optimum niet langer efficiënt zijn'. Dat riedeltje moest dienen om lagere belastingvoeten te rechtvaardigen. Maar het is praat voor de vaak. Onze regering wil nu de vennootschapsbelasting verlagen in naam van 'de concurrentie'. Een foute keuze, die de overheidsinkomsten nog meer zal uithollen."

Auteur: Denis Bouwen / Foto's: Daniël Rys, BelgaImage

Bron: https://ons-recht.be/2017/10/30/pensioenen-langer-betaalbaar-slaat-nergens-op/