Naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de eerste grote gasaanval in de buurt van Ieper nam het Vlaams parlement een resolutie aan waarin het de Belgische regering oproept werk te maken van de verwijdering van de resterende massavernietigingswapens - de Amerikaanse B-61 kernbommen - in ons land. Waarnemers hebben de neiging cynisch te reageren in de zin van 'het is maar een resolutie, en op Vlaams niveau dat niet eens bevoegd is'. Vooraleer deze kritische kaart te trekken, een welgemeende pluim aan de initiatiefnemers. Het is sowieso niet alledaags dat politici over de partijgrenzen heen, inclusief meerderheid en oppositie, het eens zijn over een zaak. Wel dus over de noodzakelijke verwijdering van de kernwapens uit ons land. Die wapens liggen nu éénmaal op Vlaams grondgebied. Positief is ook dat de grootste partij van ons land - de NVA - niet alleen deze resolutie steunt, maar zelfs mee aan de kar getrokken heeft, op vraag van de Groenen. De perceptie dat de NVA enkel voor harde maatregelen gaat, komt dus niet (altijd) overeen met de werkelijkheid. Meer nog, initiatiefnemer Wilfried Vandaele verklaarde op de radio dat hij dit heeft afgecheckt bij Minister van Defensie Steven Vandeput, van dezelfde signatuur, en liet verstaan dat ook de Minister deze zaak niet ongenegen is. Dat kon van de vorige Minister van Defensie, die fier was op zijn bijnaam Crembo en die de ambitie had om NAVO Secretaris-Generaal te worden, niet gezegd worden.

Wat nog niet betekent dat we morgen Kleine Brogel als natuurreservaat kunnen openen. Er zal nog wel water naar de zee vloeien voordat België verlost zal zijn van die kernwapens. De voornaamste stap die nodig is dat op het federale niveau de politieke wil bestaat om hiervan een prioriteit te maken. Amerikanen vertellen mij dat wachten op een Amerikaans initiatief overeenkomt met een status-quo; het initiatief moet van de Belgische regering komen, zeggen zij. Niets wijst erop dat de Amerikaanse regering, en al zeker niet de Obama administratie, moeilijk zal doen in dat geval. Jazeker, de Oost-Europese lidstaten van de NAVO, en zeker de Baltische staten, zullen gemasseerd moeten worden. De West-Europeanen alsook de Amerikanen zullen nog meer dan nu de Oost-Europeanen de zekerheid moeten geven dat ze beschermd zullen worden mocht Putin het in zijn hoofd halen om amok te maken in één of meerdere van deze landen. Dat laatste is weinig waarschijnlijk, maar in Talinn beziet men dat mede vanuit historisch perspectief anders. Dat zal concreet betekenen dat de NAVO nog meer militaire oefeningen zal moeten organiseren aldaar, en mogelijks ook troepen semi-permanent zal moeten stationeren. Maar als puntje bij paaltje komt, gaan ook deze staten de verwijdering niet tegenhouden. Ze hebben ook niet de autoriteit om dat te doen. En ze weten natuurlijk ook dat wij die inhumane wapens nooit gaan inzetten.

De stationering van Amerikaanse kernwapens is een bilaterale aangelegenheid tussen de VS en ons land. De verwijdering evenzeer. Natuurlijk wordt hierover best overleg gepleegd binnen de NAVO. Maar het verleden heeft uitgewezen dat de consensus vereiste binnen de NAVO gelijk staat met een status-quo. Dat kan onmogellijk opnieuw de bedoeling zijn. Idealiter coördineren de resterende gastlanden van Amerikaanse kernwapens de verwijdering. Zeker met Duitsland en Nederland moet hierover eensgezindheid kunnen bereikt worden. Het komt er dus op neer dat de regeringstop - lees de Eerste Minister en Vice-Premiers - niet alleen dienen akkoord te gaan met het principe van de verwijdering, maar ook over de manier waarop.

Sommigen stellen dat de verwijdering niet "unilateraal" kan gebeuren. Wat hiermee bedoeld wordt is niet altijd duidelijk. Soms doelt men op het feit dat België niet alleen mag handelen. Het antwoord hierop is dus, zoals eerder gesteld, dat samen met Nederland en Duitsland de handen in elkaar kunnen worden geslagen. Soms doelt men op het feit dat Rusland mee in het bad getrokken moet worden. Ook Rusland bezit nog tactische kernwapens. Idealiter zou inderdaad dat een voorwaarde moeten zijn. Er zijn echter verschillende redenen waarom dat in de praktijk niet hoeft te zijn, en het zelfs in ons belang is om de zaak niet formeel te verbinden. Eerst en vooral stellen de Russen - niet geheel onterecht - dat zij hun tactische kernwapens op andermans' grondgebied in het verleden reeds hebben teruggebracht naar Rusland. Aangezien de VS daar nog niet mee klaar is, zijn de Russen vragende partij om de tactische kernwapens in Europa eerst over te brengen naar de VS om dan eventueel te onderhandelen over verdere verminderingen. Het zijn trouwens niet enkel de Russen die opmerken dat de VS de enige van de negen kernwapenstaten ter wereld is dat haar kernwapens op andermans' grondgebied blijft stationeren. Het is enkel wachten totdat Rusland opnieuw kernwapens in Wit-Rusland gaat stationeren, of China en Pakistan hiermee gaan beginnen. Curieus wat onze reactie zal zijn. Ten tweede bezitten de Russen 2000 tactische kernwapens, terwijl de Amerikanen slechts een 500-tal bezitten. Als er formeel rond de tafel wordt gezeten, zal het Westen dus boter bij de vis moeten doen. Zo zullen we naast de tactische bijvoorbeeld ook ons raketschild moeten opofferen, of zullen moderne conventionele wapens mee in de weegschaal worden gelegd. De vraag stellen of dat dat in ons belang is, is ze beantwoorden. Kortweg, ons beleid vandaag laten afhangen van een land dat als een pariahstaat wordt beschouwd, lijkt niet de meest intelligente manier van beleid voeren. Als de Russen onze positieve geste appreciëren, en daar naar handelen, des te beter, ook voor ons. Als ze doen alsof hun neus bloedt, even goed. Het is niet omdat Rusland kiest om andere landen binnen te vallen, dat de NAVO dat ook moet doen. Het is niet omdat Rusland de mensenrechten overtreedt, dat wij dat ook moeten doen. Het is niet omdat Rusland veel belang hecht aan kernwapens, en hun schaarse middelen aan deze lapmiddelen uitgeven, dat wij dat ook (nog) moeten doen. Geen kat gelooft dat Putin kernwapens zal inzetten. Blaffende honden bijten niet. En voor diegenen bij ons die nog altijd niet inzien dat kernwapens een placebo zijn, blijven de strategische kernwapens van de VS en in mindere mate het VK en Frankrijk "het ultieme beschermingsmiddel". Want zelfs zonder bommen in Kleine Brogel blijft de Amerikaanse paraplu bestaan.

Als ook deze Belgische regering niet de moed heeft om dit alles "spontaan" uit te voeren, zijn er nog enkele specifieke aanleidingen om het federaal beleid in deze bij te sturen. Ten eerste moeten de B-61 kernbommen gemodernizeerd worden. Binnen enkele jaren moeten ze dus terug naar de VS en keren nog meer accurate kernbommen terug. Als er één moment is om ons van die bommen te verlossen, is het dat moment wel. En als onze regering ook die kans verprutst, zal de boemerang in ons gezicht terugkomen wanneer er (hopen) geld gevonden wordt voor nieuwe gevechtsvliegtuigen. Zou het geen compromis-à-la-Belge zijn om dan toch gevechtsvliegtuigen aan te kopen (ook al is daar weinig animo voor bij de bevolking), maar alvast zonder nucleaire capaciteit ?

Tot slot zou het wel eens heel goed kunnen zijn dat dit hele debat over de tactische kernwapens in Kleine Brogel overschaduwd zal worden door de nog belangrijkere discussie dat er vrij snel zit aan te komen over een verbod op kernwapens (waarover eerstdaags een MO* paper verschijnt). Mogelijks reeds binnen het jaar zal een grote groep landen aansturen op het opstarten van multilaterale onderhandelingen hieromtrent. Jammer genoeg hinkt België ook hier weer achterop. Het contrast met een gelijkaardig land zoals EU-lidstaat Oostenrijk of NAVO-lidstaat Noorwegen, kan niet groter zijn. Maar als 120 tot 150 landen ter wereld kernwapens verbieden, gaat ons land dan net het tegenovergestelde doen van wat ze altijd gezegd heeft te doen ? Het Belgisch beleid leunt vandaag de dag dichter aan bij het kwartet Rusland, Frankrijk, Israël en Noord-Korea (dat uitblonk in afwezigheid op de laatste conferentie over de gevolgen van het gebruik van kernwapens) dan bij de 155 landen die vragende partij zijn voor het opstarten van multilaterale onderhandelingen voor het effectief elimineren van kernwapens. Shame on us. Grote tranen over mensenrechten (op het kabinet Reynders) en over gasaanvallen 100 jaar geleden, maar tegelijkertijd een keihard nucleair beleid voeren is contradictorisch. De Vlaamse resolutie is hopelijk de start van een nieuw begin.

Tom Sauer - (eerder verschenen in De Standaard op) 23 april 2015

Tom Sauer is Professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen. Auteur van Moeten kernwapens gewoon verboden worden? MO* paper die morgen verschijnt.