De Strategische Visie voor Defensie is net op tijd  goedgekeurd door de regering. Op naar de NAVO-top in Warschau waar enkele hete hangijzers, waaronder de relatie met Rusland, liggen te wachten. 

De komende NAVO top van staats,- en regeringsleiders in Warschau (8-9 juli) kan de intensiteit van het tromgeroffel ten aanzien van Rusland verder doen toenemen, of het begin zijn van een nieuwe reset met Moscou. Jammer genoeg ziet het er naar uit dat de NAVO kiest voor het opvoeren van de druk. Met je vingers in de neus kan je voorspellen dat Rusland nadien tegenmaatregelen zal nemen, wat de NAVO dan weer de gelegenheid geeft om te reageren. Dit opbod leidt niet automatisch tot oorlog, maar de geschiedenis toont aan dat het de stap naar oorlog fel vergemakkelijkt. Oorlogen ontstaan en escaleren verder door misverstanden, miscommunicatie, of uit de hand gelopen incidenten, ook in het nucleaire tijdperk.

Sinds het grensoverschrijdend gedrag van Vladimir Putin begin 2014 worden de Westerse doctrines van tijdens de Koude Oorlog opnieuw afgestoft: troepenversterkingen aan de grenzen met Rusland, meer Amerikaans zwaar materiaal in Europa, grootschalige militaire oefeningen ter land, ter zee en in de lucht, en intensievere air policing boven de Baltische Staten. Rusland idem dito. Er lijkt geen uitweg uit deze bewapeningsspiraal. Zoals twee volwassenen die elk heel goed weten waar het schoentje knelt, maar de moed niet hebben om de eerste stap in de goede richting te zetten. Het conflict ettert voort totdat één van de partijen letterlijk door de knieën gaat, fysiek of emotioneel. Voor alle duidelijkheid zonder winnaar. Niet rationeel, en toch dagelijkse kost. Tussen grootmachten is het mechanisme niet erg verschillend. Alleen zijn de gevolgen van een internationaal conflict potentieel gigantisch veel destructiever. Honderdduizenden, soms miljoenen doden, gekwetsten, en ontheemden voor de eer en de glorie van het vaderland. Het Europees Kampioenschap op steroïden.

Het is begrijpelijk en inderdaad wenselijk dat de NAVO de Oost-Europese lidstaten wil geruststellen. Het minste waar men echter op moet letten is dat door dergelijke maatregelen Rusland niet in die mate wordt geprovoceerd dat de onrust in Tallinn en omstreken enkel nog verder zal doen toenemen. Het lijkt er nochtans sterk op dat het zo zal uitdraaien. Door haar militair karakter grijpt de NAVO automatisch naar middelen die conflictoplossingsgewijs meestal niet het beste antwoord zijn. Verder moet men zich afvragen of de Westerse afschrikking enig effect zal ressorteren in het Kremlin. Op zijn minst dient die afschrikking geloofwaardig te zijn. Hoe je het ook draait of keert zijn conventionele middelen geloofwaardiger dan kernwapens, alleen al omdat het uitermate twijfelachtig is dat Westerse leiders de guts hebben om kernwapens in te zetten. Westerse leiders blazen op dat vlak tegelijk warm en koud: ten aanzien van de Westerse critici zeggen ze dat kernwapens niet dienen om gebruikt te worden; in Warschau zullen ze een poging doen om net het tegenovergestelde te beweren. Het is naïef te geloven dat de onzekerheid die daaruit voortvloeit ook maar enig effect zal hebben op iemand zoals Putin. Ook hij weet dat de Heer Stoltenberg niet op het knopje zal drukken.

Uit een recent opinieonderzoek komt tot uiting dat de burgers in West-Europa helemaal niet wakker liggen van Rusland. Negeren is inderdaad soms beter dan reageren, laat staan imiteren. Jammer genoeg lijkt - onder druk van Oost-Europa en actoren die ook financieel te winnen hebben bij meer spanning - deze ratio zoek op het hoofdkwartier van de NAVO. De kans is groot dat het Westerse bondgenootschap op de komende NAVO top de Russen zal achterna lopen, zelfs op vlak van spierballengerol met kernwapens. Onze F-16s die kernwapens kunnen vervoeren, zullen opnieuw in een hogere graad van paraatheid moeten worden klaar gehouden, het trainingsritme met die dual-capable F-16s zal worden opgevoerd, en we zullen nog eens herhalen dat de NAVO een nucleaire alliantie is in de hoop dat Putin in zijn broek doet. Dat is niet alleen wishful thinking. Het is de wereld dichterbij een conflict brengen dat wel degelijk kan plaatshebben en waarvan de gevolgen catastrofaal kunnen zijn.

Wat we daarentegen nodig hebben, zijn politieke leiders die het hoofd koel houden en de zaak niet op de spits drijven. Idealiter stellen die van ons zich de dieperliggende vraag hoe het komt waarom vanuit Putin's perspectief in 2014 een rode lijn was overschreden. Het Westen, met de VS op kop, heeft na de Koude Oorlog nagelaten om Rusland te integreren in de Euro-Atlantische veiligheidsarchitectuur op een manier waarbij Rusland zich als gelijke erkend wist. Het negeren van de belangen van Rusland door het Westen (inclusief de vermaledijde Europese Unie) kon dan ook niet anders dan faliekant aflopen. In 1815 en in 1945 heeft de internationale gemeenschap het ten aanzien van de "verliezer" wel veel beter aangepakt met alle positieve gevolgen van dien.

Als de NAVO-planners dan toch opnieuw in de archieven van de Koude Oorlog duiken, dan zou het goed zijn om ook de Harmel-doctrine nog eens te herlezen. Die legde de kiem voor de détente periode in de jaren zeventig. Toenmalig Belgisch Minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel beperkte zich niet tot de obligatoire voetnoot dat de NAVO openstaat voor verdere dialoog met Moscou, maar hij zette actieve stappen in die richting. Of we het nu willen of niet, Rusland kunnen we de niet van plaats verschuiven, laat staan verwijderen van de wereldkaart.

Tom Sauer

De auteur is Professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard op 5 juli 2016