We worden niet geboren wie we zijn. Ondanks dat we keuzes kunnen maken, worden we ook deels beïnvloed door de omgeving, de cultuur en het dominante denken. Dat bevestigen de verhalen die nu opduiken in de Paradise Papers.

Guido Deckers

maandag 13 november 2017

    Bron: Wikimedia Commons

Een groot deel van die mensen deed niets onwettigs. Ze gebruikten en misbruikten de wetgeving om hun belastingtarief tot 0 euro te herleiden. Met andere woorden, het zijn de omgevingsfactoren die zorgen dat miljarden euro's belastinggeld worden ontvreemd. Eerder dan onderzoekscommissies, moet dan ook meer aandacht gaan naar 'het systeem' dat wettelijke constructies toelaat die het mogelijk maken dat er via belastingparadijzen belastingen worden ontweken.

Het heeft dan ook geen zin om alleen de fiscale wetgeving aan te passen, zonder de fundamenten van het huidige dominante denken te veranderen. En dat is meer dan dringend, want de gevolgen die we vandaag hiervan zien, en dat op alle terreinen van de samenleving, brengt ons tot decadente en normloze toestanden.

Op de vraag in zijn lied Waarom de waanzin het gezond verstand versloeg, heeft zanger Bart Peeters geen antwoord. Maar misschien vinden we een antwoord als we bepaalde toestanden in vraag stellen. Het zal alleszins het denken verhelderen.

Normaal, niet normaal

Hoe heeft het zover kunnen komen dat de Belgische overheid opduikt in de Paradise Papers? Is het normaal dat een overheid, waarvan verwacht wordt dat ze het voorbeeld geeft, al twintig jaar betrokken is bij een constructie op een van de beruchtste belastingparadijzen ter wereld? Is het normaal dat in de raden van bestuur van het betrokken bedrijf, waarin de overheid de grootste aandeelhouder is, er vertegenwoordigers zaten en zitten van de grote politieke partijen? Hoe wil de overheid fiscale fraude nu aanpakken als men zelf in belastingparadijzen zit? In het dossier dat de Paradise Papers aan het licht bracht, gaat het over opzettelijk en bedrieglijk vervalsen van jaarrekeningen, wat dus strafbaar is. Gaat de regering maatregelen nemen, zoals ze dat ook doet bij leefloners die zwart werken om hun uitkering boven de armoedegrens te trekken?

Een overheid die mee betrokken is bij het opzettelijk en bedrieglijk vervalsen van jaarrekeningen is verwerpelijk. Een overheid, en politici in de eerste plaats, moeten het goede voorbeeld geven en zorgen voor een samenleving waarin iedereen een goed leven kan leiden. Zo'n samenleving vergt een andere ideologie en structuur. In plaats van de huidige ongeziene ongelijkheid, die ontstaan is door uitbuiting van mens en natuur, die ontstaan is door fraude en ontwijking, hebben de politici de plicht hier een einde aan te stellen. Dat gaat niet vanzelf. Daarvoor is een ander denkkader nodig dat belet dat een minderheid een meerderheid onderwerpt via economische en politieke macht.

Bestaat er een alternatief? Ja, het bestond al eeuwen geleden. Zo was het ideaaltype van een maatschappij voor de Griekse filosoof Aristoteles het volgende: 'De economie stond helemaal onderaan en was ondergeschikt aan de politiek. Maar ook de politiek, verantwoordelijk voor de verdeling van de rijkdom en de sociale ordening, stond niet op zichzelf, maar werd georiënteerd door een geheel van waarden, idealen en ideeën, of korter gezegd door het streven naar het goede leven.' Niet dat we de antieke samenlevingen moeten idealiseren. In de maatschappij die Aristoteles beschreef, gebeurde het werk door slaven. Toch biedt zijn beschrijving een interessant model dat als basis kan dienen in de zoektocht naar een rechtvaardige maatschappij.

Belastingparadijzen

Belastingparadijzen zijn een deel van het huidige systeem, dat stoelt op winstmaximalisatie en macht. Belastingen staan dan ook in de weg. Daarom maken vermogende burgers, geholpen door de wetgeving, gebruik van belastingparadijzen om zich zoveel mogelijk rijkdom toe te eigenen. Belastingparadijzen worden niet gebruikt om miljoenen te laten slapen op gewone rekeningen die niets of nauwelijks iets opleveren. Via landen waar belastingen zo goed als niet bestaan, doen de rijken met hun onbelaste winsten dezelfde investeringen als via de banken in landen die niet gekenmerkt zijn als belastingparadijs. Ze kopen aandelen van bedrijven of stoppen het in investeringsfondsen die op hun beurt het geld beleggen. Het onbelaste kapitaal wordt nog groter waardoor de rijkdom zich nog meer opstapelt.

Maar belastingparadijzen smelten als sneeuw voor de zon als de eigendom en de macht over de economie ontbreekt. Om de winst te maximaliseren moeten de eigenaars van het kapitaal de economische macht bezitten en elk product, elke dienstverlening, elke menselijke activiteit en zelfs de natuur kunnen omzetten in koopwaar. Het doel wordt dan niet materiële welstand ontwikkelen voor iedereen. Het doel is winst maken. De overheid is hier niet neutraal. Door het privatiseren van zoveel mogelijk sectoren, zorgt de overheid ervoor dat de economische macht terecht komt bij een kapitaalkrachtige minderheid die de bedrijven gebruiken als winstmachines. Ooit was de overheid de drijvende kracht om vanaf 1945 een welvaartsstaat op te bouwen en het was diezelfde overheid die het vanaf de jaren 1980 verving door het neoliberalisme. Het is dus niet de natuur die bepaalt in welk soort maatschappij we leven, het zijn politieke keuzes die dat doen.

Vermaatschappelijking van de economie

Als we er vanuit gaan dat de ordening van de samenleving een keuze is, dan start dus alles bij een politieke houding. Maar vele politieke houdingen zijn er niet! Het gaat enkel tussen gelijkheid of ongelijkheid. Ofwel voert men een politiek voor 'alle' mensen, ofwel bevoordeelt men een bepaalde groep in de samenleving. In tegenstelling tot het huidige dominante denken, dat het grootste deel van de wereldbevolking uitsluit en uitbuit, dat schade toebrengt aan dier en milieu, moet op zoek gegaan worden naar een methodiek om een ander model te ontwikkelen. Maar daarvoor hebben we een referentiekader nodig van rechten waarop politieke beslissingen kunnen worden beoordeeld. Elke beslissing die niet in overeenstemming staat met het referentiekader en schade toebrengt aan mens, dier en milieu, kan niet omgezet worden in een politiek besluit. De afdwingbaarheid van dit referentiekader dient ingeschreven te worden in de grondwet.

Als voorbeeld hieronder een opsomming van rechten uit het boek Een nieuw verhaal van de wereld van Riccardo Petrella.

Materiële rechten:

- Recht op drinkbaar water

• - Recht op gezonde lucht
  
• - Recht op voeding
• - Recht op huisvesting
• - Recht op vervoer
• - Recht op energie
• - Recht op een volwaardig inkomen
•  

Immateriële rechten:

Recht op onderwijs en informatie
Recht op waardig werk
Recht op vrijheid van gedachten en van meningsuiting
Recht op gezondheid
Recht op bewegingsvrijheid

Collectieve rechten:

- Recht op vrede
- Recht op bescherming tegen natuurrampen en natuurlijke risico's, tegen agressie vanwege andere mensen, volkeren of staten
- Recht op voedselveiligheid
- Recht op economische veiligheid: het wordt economische actoren verboden handelingen toe te passen die gericht zijn op de maximalisering van hun eigen belang. Het wordt verboden de economie van een bevolking, een sector of een regio, of de inkomsten van duizenden spaarders te destabiliseren of in een crisis te brengen
- Recht op culturele veiligheid: vrijheid van uiting van collectieve identiteiten, met respect voor elkaar.
- Recht op bescherming van de persoonsgebonden vrijheden: zo wordt het verboden om kennis en informatie te misbruiken voor het eigenbelang.

Al deze rechten vormen de goederen en diensten die essentieel zijn voor een wereld zonder ongelijkheid en armoede. Voor dit pakket is de mensheid de eerste verantwoordelijke en dient ze daarvoor een economie te organiseren in functie van deze rechten en met het oog op het recht op leven van mens en dier.

Om dat te bereiken, moet opnieuw de gemeenschap de belangrijkste sleutelsectoren in handen nemen zodat gezondheidszorg, opvoeding en onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, comfortabel wonen, openbaar vervoer, communicatie, energie, banken en sociale dienstverlening voor iedereen verzekerd worden. Het gaat hier niet over een totale staatscontrole, maar wel over een economie die zorgt voor inspraak en controle van onder andere de consumenten, de gebruikers, het personeel, de vakbonden, de milieuorganisaties, de media en de verkozen politici. Daarnaast moeten we de lucht, het zoet water, de oceanen, de biodiversiteit, de atmosfeer beschermen tegen afbraak, vervuiling, verzuring, verschraling of opwarming. De natuurlijke rijkdommen en de ondergrond moeten opnieuw in collectief bezit komen, zodat het beheer en de uitbating ervan kunnen gebeuren in het besef dat deze eindig zijn.

Het doel is dan niet meer de winsten van de aandeelhouders te maximaliseren, maar de productie te organiseren in functie van de behoeften van de samenleving. De opbrengst van de productie vloeit dan terug naar de gemeenschap waarmee publieke noden kunnen gelenigd worden.

Een voorbeeld als afsluiter

Komt de beslissing om delen van de Sociale Zekerheid te privatiseren waardoor de doelstelling, recht op gezondheid voor iedereen, vervangen wordt door winstmaximalisatie in overeenstemming met het referentiekader? Neen, maar dat is wel de keuze die men vandaag maakt. En het is daarom dat een rusthuis onbetaalbaar is geworden voor een gewoon pensioen. Het is daarom dat het wettelijk pensioen, dat gebaseerd is op solidariteit, vervangen wordt door private pensioenfondsen. Het is daarom dat IG Insurance de mogelijkheid krijgt privé-verzekeringen af te sluiten voor het geval je kind een langere periode ziek is, voor wie bij werkloosheid een gewaarborgd inkomen wil, of voor vrouwen die financiële steun willen wanneer ze getroffen worden door kanker.

Gezondheid is een basisrecht en is niet verenigbaar met poen scheppen. Daarom moeten alle sectoren die verbonden zijn met de gezondheidszorg, in handen komen van de samenleving. Want het is niet normaal dat een bedrijf dat instaat voor het maken van medicamenten, winsten opstapelt op het lijden van patiënten. Medicatie is, net als water, onmisbaar en een basisrecht dat voor iedereen betaalbaar moet zijn.

Als het grootste farmaceutische bedrijf van België, namelijk Janssen Pharmaceutica, dat de jongste vijf jaar meer dan 4,3 miljard euro aan belastingen in ons land kon uitsparen, ook nog eens opduikt in de Paradise Papers, wat moeten we hiervan dan denken? Het is waanzin dat de regering met MR, N-VA, CD&V en Open Vld langs de ene kant in de sociale zekerheid bespaart en bepaalde medicijnen duurder maakt, en langs de andere kant zorgt dat de aandeelhouders van Janssen Pharmaceutica in de watten worden gelegd.

Bronnen:

- https://muzikum.eu/nl/123-355-530002/bart-peeters/brood-voor-morgenvroeg-songtekst.html
- De Tijd, 08/11/2017,p.1,2,4 (Paradise Papers)
- http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/08/20/de-crisis-van-het-kapitalisme-een-andere-economie-noodzakelijk-n-mogelijk
- Een nieuw verhaal, Riccardo Petrella, p.134, 135
- Solidair, nr.10, november 2017, p.20
- De Tijd, 07/11/2017, p.3 (Janssen Pharmaceutica doet het via Ierland)

Guido Deckers

Bron: http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2017/11/13/paradise-papers-bewijzen-waanzin-van-het-kapitalisme