Het uur van de waarheid nadert voor de geplande vervanging van de F16-gevechtsvliegtuigen. Op 14 februari zullen Lockheed Martin (F35, VS) en Eurofighter (Typhoon, Europees consortium), de twee overgebleven concurrenten hun "best and final offer" indienen om het miljardencontract voor nieuwe Belgische gevechtsvliegtuigen binnen te rijven. Maar er kunnen zich nog verschillende verrassingen aandienen.

Ten eerste is het afwachten hoe de regering zal reageren op het aanbod van de derde concurrent, het Franse Dassault. Parijs heeft beslist om niet mee te dingen in de voorziene Belgische procedure en doet in plaats daarvan een slinks aanbod om het contract binnen te rijven: een industrieel en strategisch partnerschap als ons land kiest voor het Franse gevechtsvliegtuig Rafale. Parijs zwaait met economische compensaties ter waarde van 4 miljard euro. De Franse demarche zorgt voor onenigheid binnen de Belgische regeringen zoals we merken aan tegenstrijdige verklaringen van premier Michel en Defensieminister Vandeput. Nog altijd is niet duidelijk of de Fransen al dan niet nog mogen meedingen. De druk vanuit Parijs is groot en het lokaas van de economische beloften zorgt duidelijk voor verdeeldheid. Ondertussen hebben ook de twee officiële kandidaten al gezwaaid met samenwerkingsovereenkomsten die moeten zorgen voor heel wat tewerkstelling, maar echt geloofwaardig zijn die niet.

Er zit dus nog een kink in de kabel van de procedure die op het eerste zicht op het lijf is geschreven van de F35.

Wat zijn nu eigenlijk de spelregels?

Aanvankelijk waren er vijf wapenbedrijven kandidaat om de oude Belgische gevechtsvliegtuigen te vervangen. Een paar weken na de publicatie van de openbare aanbesteding, laat Boeing (F/A-18 Super Hornet, VS) weten dat het er de brui aan geeft. Het wapenbedrijf betreurt dat het niet kan meedingen "met gelijke en eerlijke regels". Vervolgens gooit Saab (Gripen, Zweden) de handdoek in de ring omdat het gebonden is aan de beperkingen van het Zweedse "buitenlands beleid". Vervolgens is er dus Dassault en de Franse regering die de spelregels van de Belgische regering willen omzeilen.

Wat zijn eigenlijk deze "spelregels" die "niet gelijk en eerlijk zijn" of zelfs "in strijd met het "buitenlands beleid" van een Europees land? Er is er minstens één, waarover een publiek debat in België helaas niet is toegestaan: de Belgische nucleaire taken in NAVO-verband. De VS plant tegen 2020 een peperdure "modernisering" van de B61 kernbommen die in Kleine Brogel zijn opgeslagen. Enkel de F-35 zal in staat zijn om deze Amerikaanse kernbommen te transporteren. De regering zou ons kunnen duidelijk maken of ze het echt meent met een wereld zonder atoomwapens, maar nu rust er een totaal taboe op dat onderwerp.

Het afhaken van drie van de vijf concurrenten zou moeten volstaan om de procedure stop te zetten. Bedenk dat de regering dit contract van de eeuw heeft begroot op iets minder dan 3,6 miljard euro. Dat is 575 euro per Belgische belastingbetaler. Maar hoe komt de regering aan dat bedrag? Ook daar ontbreekt elke transparantie.

Hoeveel eigenlijk?

Op 22 januari raakte bekend dat een Agentschap van het Amerikaans ministerie van Defensie de kostprijs voor de aankoop van 34 F35-toestellen voor België raamt op 6,53 miljard dollar of omgerekend 5,4 miljard euro! Dat is een pak meer dan wat de Belgische regering heeft gebudgetteerd. Gaat ze in dat geval minder toestellen dan gepland aankopen of er meer voor betalen? Maar vooral: het is ons een raadsel hoe de regering het budget heeft berekend voor de vervanging van de gevechtsvliegtuigen. We weten immers dat de prijsverschillen behoorlijk hoog kunnen oplopen, zowel voor de effectieve aankoop als voor het gebruik er van. Het is een extra reden om helemaal opnieuw te beginnen of waarom niet, af te zien van het plan om de F16's te vervangen.

Geen straaljagers

Tot slot ontbreekt een eerlijke bilan van de inzet van de Belgische F16-vliegtuigen de afgelopen jaren. Hebben ze daadwerkelijk bijgedragen aan onze veiligheid of de stabiliteit elders in de wereld? Voor het Belgische leger en het gros van onze politieke vertegenwoordigers is deze investering noodzakelijk, zodat België een betrouwbare partner kan zijn en blijven op het internationale toneel. Maar betrouwbare partner voor wat? Voor bombardementen die burgerslachtoffers maken? En tegen welke prijs? Het lijkt er op dat dit politieke argument zwaarder doorweegt dan de effectieve bijdrage die deze toestellen kunnen leveren aan onze defensiecapaciteit, laat staan aan onze veiligheid. De Europese NAVO-lidstaten hebben sowieso al een overcapaciteit van om en bij de 2500 gevechtsvliegtuigen.

De federale overheid verdedigt een strakke begrotingsdiscipline en bezuinigt daarom op de overheidsuitgaven. Desondanks wil ze naar eigen zeggen nog deze legislatuur voor 7,5 miljard euro aan contracten voor militaire investeringen tekenen, waarvan bijna de helft voor gevechtsvliegtuigen, die wellicht duurder zullen uitvallen. De belastingbetaler zal voor vele jaren met de afbetalingen opgescheept zitten. Laten we positief zijn en durven dromen. In plaats van de beloftes van economische compensatie bij elkaar te tellen, kunnen we overwegen om deze middelen constructief in de welvaart en onze sociale zekerheid te investeren. Een idee? In het regeerakkoord staat de belofte om de uitkeringen op te trekken tot de Europese armoedegrens. Maar de regering zegt dat er geen geld voor is. Geen geld? Kom nu. We zijn van mening dat het gaat om een keuze tussen armoede aanpakken of nieuwe gevechtsvliegtuigen die dood en verderf zaaien. Een regering die inzit met haar bevolking zou die keuze vlug gemaakt hebben.

Ludo De Brabander, voor het Plaform 'Geen Gevechtsvliegtuigen'

(Het Platform telt 135 organisaties en bewegingen uit het middenveld waaronder Vrede vzw, CNAPD, intal, LEF, Pax Christi, Vredesactie, CSO, MCP)

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Morgen, van 10 februari 2018