Zaterdag was het exact één jaar geleden dat door 122 landen een algemeen verbod op kernwapens werd onderhandeld. Ons land was daar jammer genoeg niet bij. Nochtans heeft België het Nucleair Non-proliferatie Verdrag (NPV) – dat deze week 50 kaarsjes mocht uitblazen - ondertekend als niet-kernwapenstaat. Volgens dat verdrag worden alle leden geacht multilaterale ontwapeningsonderhandelingen op touw te zetten en tot een goed einde te brengen om kernwapens de wereld uit te helpen. Voor het eerst in 70 jaar werden die begin vorig jaar in het kader van de VN opgestart. Merkwaardig genoeg stuurde ons land haar kat.

Dat gaat niet enkel regelrecht in tegen onze internationaal juridische verplichtingen onder het NPV, maar ook tegen wat elke regering belooft in het regeerakkoord en tegen wat twee derde van de Belgische bevolking hierover denkt. Datzelfde regeerakkoord vermeldt echter ook dat we lid zijn van de NAVO. Deze oude tante is een nucleaire alliantie. Onze politici zitten dus gewrongen tussen hamer en aanbeeld. Met dit verschil dat de afspraken binnen de NAVO van politieke aard zijn (want het oprichtingsverdrag spreekt niet van kernwapens), terwijl het NPV een internationaal verdrag is. Bij een spelletje stratego wint normaal gezien een verdrag. In ons land niet.

Maar hoe lang is deze spreidstand nog haalbaar ? Zowel het NPV als de NAVO zijn aan vervanging toe. Dat de Amerikaanse belangen en de Europese belangen meer en meer uit elkaar lopen, is sinds de komst van Trump kristalhelder geworden. Verwacht ook geen ommekeer wanneer Trump afzwaait. De macht van de VS is tanende en dat heeft substantiële gevolgen voor het Amerikaans buitenlands beleid, wie er ook de scepter zwaait. Een meer isolationistische koers is onafwendbaar met alle gevolgen van dien voor allianties zoals de NAVO. De aanstaande NAVO top zal hiervan opnieuw een voorbeeld zijn. Met een handelsoorlog tussen de VS en Europa kan van een bondgenootschap überhaupt toch geen sprake meer zijn ? De NAVO is ook de grootste rem op een eigen Europese defensie. Wanneer trekken onze Europese leiders de stekker uit de NAVO ?

Het NPV is ook aan het einde van haar Latijn omdat de niet-kernwapenstaten – veruit de meerderheid van de leden – het beu zijn verder te wachten op substantiële ontwapeningsstappen. Het Verbodsverdrag is een niet mis te verstaan signaal. De kans is reëel dat landen – één per één of en bloc – zich uit het NPV zullen terugtrekken, als er niet dringend werk wordt gemaakt van nucleaire ontwapening. De hoeksteen van het non-proliferatieregime ligt op apegapen. De weg naar ongebreidelde proliferatie ligt open, om te beginnen in het Midden-Oosten, zeker nu de Iran deal door Trump in de prullenmand werd gegooid.

Maar niet getreurd. Het is niet omdat onze politici hun kop in het zand steken, dat de wereld gedoemd is te vergaan. We zijn niet enkel stemvee. We zijn ook burgers, we zijn journalist of lezen elke dag wat die journalist schrijft, we engageren ons in NGOs (al is dat omwille van ons jachtig leven beperkt in de tijd), we zijn ondernemers of werknemers, we zijn bankier of klant van een bank. We zijn academici die af en toe een kritisch opiniestuk schrijven. Ziedaar alle ingrediënten om de bal aan het rollen te brengen. Het begint met kritische burgers die vinden dat banken die ethisch bankieren hoog in het vaandel voeren niet goed bezig zijn wanneer ze bedrijven in de kernwapen business blijven steunen. Vredesorganisaties zoals Vrede vzw en Pax Christi Vlaanderen trekken dan aan de alarmbel, en af en toe pikt een journalist dat op. Wanneer dat bericht op de voorpagina van een krant belandt en vrijwilligers voor de bankkantoren protesteren, kruipen veel misnoegde klanten in hun digitale pen. De ene al wat beleefder dan de andere raden de bank aan om haar beleid dringend aan te passen. Uit een recente survey blijkt dat 68% van de Belgen vindt dat banken niet mogen investeren in business gerelateerd aan kernwapens. Als chemische en biologische wapens, en zelfs landmijnen en clustermunitie als “controversiële wapensystemen” worden beschouwd, hoe is het dan mogelijk dat kernwapens – die de grootste vernietigingskracht hebben – niet op de lijst staan ? Een bank kan heel wat kwade emails met dergelijke vragen te baas, maar als die ook van hun rijkere klanten komen, belandt dat op een zeker moment op het bureau van de CEO. Als die vredesorganisaties en geëngageerde academici in gesprek gaan met de top van de bank en er geluisterd wordt naar de argumenten, dan bestaat de kans dat CEO’s met oog voor wat er leeft in de samenleving overstag gaan, ook al weten ze dat dat het winstpercentage mogelijks niet ten goede zal komen.

In een vorig opiniestuk (De Tijd, 20 september 2017) heb ik namen van Belgische banken genoemd, die het niet goed deden. Welnu, als het goed is, mag het ook gezegd worden. Recent heeft KBC, de bank van bij ons, beslist om niet meer te investeren in bedrijven die kernwapens produceren, expliciet verwijzend naar het Nucleair Verbodsverdrag. De klanten van BNP Paribas en ING weten waar naar toe. Een Noors en Nederlands pensioenfonds ging de KBC voor. Dat soort van leiderschap ontbreekt bij onze politici. Als je onze politici laat doen, bestellen ze binnenkort voor miljarden euro’s gevechtsvliegtuigen met illegale kernwapens aan boord. Ze zouden zich moeten schamen.

Tom Sauer is Professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen, en auteur van ‘De strijd voor vrede. En hoe we die kunnen winnen’ (Polis, 2017). 

Dit opiniestuk verscheen eerder in De Tijd