Forum De oorlog in Oost-Oekraïne en de confrontatie in de Zwarte Zee
| 
De oorlog in Oost-Oekraïne en de confrontatie in de Zwarte Zee
Het conflict in Oost-Oekraïne gaat onverminderd door en verschijnt en verdwijnt dan weer uit de media. In deze reflectie geeft Paul Lansu van Pax Christi International een stand van zaken mee van het conflict, en drukt hij zijn bekommernis uit over de manier waarop de kerken meer en meer als politiek wapen ingezet worden.
De situatie in Oost-Oekraïne kan als een permanent en voortdurend (gewapend) conflict worden beschreven. Het vernietigen van levens gaat door. Eenheden van de Oekraïense regering blijven uitgedaagd worden door de rebellen van de twee “Volksrepublieken” – Donetsk en Luhansk – en hun helpers in Moskou. De regering in Kiev doet er weinig aan om de sympathie te winnen van de bevolking van deze twee republieken in het oosten. Spanningen houden aan.
Nu en dan wordt het voortdurende conflict in Oost-Oekraïne in de nationale en internationale media behandeld. In het nieuws is wat het publiek bezighoudt: de voortdurende corruptie in combinatie met verslechterde levensstandaarden in het land. Recht blijft in Oekraïne van een laag niveau, waardoor de regering journalisten, opiniemakers en de bredere samenleving – waaronder bijvoorbeeld ook kerken – onder druk kan zetten om zich op patriottischere, nationalistischere en minder kritische wijze uit te spreken. Een politieke democratie heeft echter kritische meningen nodig!
De identiteit van de samenleving verandert
Jarenlang werd de burgermaatschappij als liberaal gezien: voorstander van mensenrechten, democratische hervorming en de bescherming van minderheden. Vaak zijn het nog steeds deze 'progressieve' doelen die jongere activisten aantrekken. De samenleving van het huidige Oekraïne vertoont tegenwoordig echter een toenemend diverse mix van mensen en politieke doelen, waarbij diegenen op de rechterflank aan aantrekkingskracht winnen. Onder andere radicale nationalistische activisten hebben in Oekraïne tegen Russische inmenging geprotesteerd. Sociaal-conservatieve groepen die zich op religieuze en familiewaarden richten, zijn – net als in andere Centraal-Europese landen – toegenomen. Voor velen is het blijkbaar noodzakelijk geworden om een verbondenheid met een volk, kerk en religie te voelen. Dat houdt voornamelijk in dat men zich keert tegen anderen, die niet tot de eigen groep behoren.
Rusland wil invloed blijven uitoefenen
De resultaten van de Russische presidentsverkiezingen in 2018 bevestigden het presidentiële leiderschap van Vladimir Poetin. De presidentiële verkiezingen die op 31 maart 2019 in Oekraïne plaatsvinden, zullen waarschijnlijk de nieuwe lijn vaststellen die de Oekraïense regering gaat volgen. Het vredesproces van Minsk[1] is niet erg populair en maakt ook geen onderdeel uit van het huidige debat. Na de Russische annexatie van de Krim is Oekraïne begonnen met de bouw van defensieve fortificaties langs haar oostelijke grens.
Rusland wil niet dat Oekraïne in de westerse invloedssfeer opgenomen wordt. Het ziet Oekraïne als historisch gezien hun toebehorend. De wieg van de Russische beschaving bevindt zich grotendeels in Oekraïne. Een meerderheid in de Russische publieke opinie lijkt de geannexeerde Krim als historisch onderdeel van het eigen land te beschouwen. Tegelijkertijd is de annexatie van de Krim illegaal en daardoor zal het Russisch-Oekraïense conflict internationaal zichtbaar blijven.
De confrontatie in de Zwarte Zee
Op 26 november 2018 riep het Oekraïense parlement voor de volgende dertig dagen de oorlogstoestand uit in alle republieken die grenzen aan Rusland. Dat gebeurde in een context van hernieuwde spanningen tussen de buren na een weekend waarin een confrontatie op zee plaatsvond toen Rusland op drie Oekraïense schepen schoot en ze vervolgens overmeesterde. Hoewel de Straat van Kertsj en de Zee van Azov in een verdrag uit 2003 als gedeelde territoriale wateren zijn aangemerkt, heeft Rusland sinds de annexatie geprobeerd om meer invloed op de passage uit te oefenen.
Sinds 2014 beschouwt Rusland de Straat van Kertsj als zijn eigen territoriale wateren. Daarbij eist het ook de territoriale wateren rond de Krim op. Russische beambten vrezen voor een Oekraïense aanval op de dure, recent geopende Krimbrug, die het schiereiland met Rusland verbindt. De Russen willen niet langer dat Oekraïense schepen vrije toegang door de Straat van Kertsj hebben zonder toestemming van Rusland.
Kerken worden gebruikt in het politieke spel
In oktober 2018 erkende de oecumenische patriarch van Constantinopel Bartholomeüs de 'onafhankelijkheid' van de Orthodoxe Kerk van Oekraïne.[2] Deze recente gebeurtenis in de Oekraïense samenleving kwam niet onverwacht. Ze reflecteerde juist de relatie tussen kerken en natiestaten en is in dit geval – in een land dat zich in een overgang bevindt – een gevaarlijke gebeurtenis die een goede burenrelatie tussen Rusland en Oekraïne verder compliceert. Waarom is dat zo? Dit gaat allemaal over de huidige politiek. In Oekraïne bevinden zich zo’n 12,000 kerken die een nieuw Russisch-Oekraïens gevechtsterrein kunnen worden.
Sinds meer dan 300 jaar behoort de Oekraïense kerk tot het Patriarchaat van Moskou. De scheiding van de twee kerken is een van de consequenties van het Russisch-Oekraïense conflict dat in 2014 begon. Voorstander van deze zet is de huidige president Petro Porosjenko. Porosjenko is in 2019 opnieuw verkiesbaar en ziet zichzelf als vader van de natie , waarbij hij campagne voert met de zeer patriottische slogan “Leger, Geloof, Religie”. In zijn campagne gebruikt, of misbruikt, hij de kerkelijke relaties. Desondanks zouden kerkelijke leiders onafhankelijk moeten zijn en niet als onderdeel van de nationalistische overeenkomst moeten dienen. Daarbij is het duidelijk dat Rusland de Russisch-Orthodoxe christenen “overal ter wereld” zal beschermen. De Russisch-Orthodoxe Kerk heeft miljoenen volgelingen in Oekraïne en het is de standaardkerk van velen die zichzelf als Oekraïense burgers beschouwen.
De nieuwe onafhankelijke kerk zal zich pas geloofwaardig de nationale kerk van Oekraïne kunnen noemen als het duizenden van haar, momenteel aan de ROK loyale, priesters kan overtuigen om over te lopen, gelijk met hun parochieleden en kerken. De tweedeling in Oekraïne en tussen de ROK en het oecumenisch patriarchaat is een stap terug met betrekking tot eenheid en samenwerking.[3] Gaat het zich eerst opdelen om vervolgens weer naar elkaar toe te werken? De Wereldraad van Kerken heeft er een nieuwe taak bij om te mediëren en om nieuwe vormen van samenwerking te zoeken.
Maar de religieuze dimensie van het voortdurende conflict in Oost-Oekraïne is wellicht nog belangrijker. Het is mogelijk dat deze situatie met de kerk lokaal tot geweld kan leiden en op die manier een nieuwe dimensie van het conflict uitlokt, dat werkelijk intra-Oekraïens zou zijn en dat een duidelijk religieus karakter vertoont. Zulke typen conflicten kunnen minder beheersbaar zijn en kunnen leiden tot politieke fragmentatie, de opkomst van radicaal rechts-conservatieve politiek en grootschalig geweld en chaos. Voor beide kerken zijn groepen van gespierde jonge mannen bereid om te vechten. In Oost-Oekraïne bestaan honderden dorpen en kleine steden waar de ROK erg sterk is.
Religieuze politiek is nu een nieuwe reden voor zorgen over wat 2019, met de verkiezingscampagne en haar resultaat, zal brengen voor Oekraïne.
Brussel, 1 december 2018
Fr. Paul Lansu
Senior Policy Advisor Pax Christi International
Lees de originele, Engelstalige tekst:The war in eastern Ukraine and clash in Black Sea - Church used as political tool
Foto: Konrad Lembcke/Creative Commons
------------------------------------------
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Minsk_Protocol
Bron: https://www.paxchristi.be/nieuws/de-oorlog-oost-oekraine-en-de-confrontatie-de-zwarte-zee
