Alsof we nog niet voldoende (migratie en milieu) katten te geselen hebben, duikt nu ook het risico van de installatie van nieuwe middellange afstandsraketten in Europa op. We katapulteren ons terug naar de jaren tachtig. De schrik voor deze wapens bracht toen de grootste betoging ooit in ons land op de been. De coördinaten van het lieflijk Ardens dorpje Florennes waren beter bekend in Moscou dan bij onze wandelclubs. Velen concluderen dat die betogingen geen effect hebben gehad omdat de raketten uiteindelijk wel werden geïnstalleerd. Althans in ons land, niet in Nederland. Niets is minder waar: Gorbatchov voelde zich gesterkt door de Westerse vredesbeweging en heeft het daarom aangedurfd stoutmoedige wapenbeheersingsvoorstellen te lanceren. Hij wist dat de Westerse leiders onder druk van de publieke opinie niet anders konden dan akkoord gaan. En zo geschiedde. Het eerste bilateraal ontwapeningsakkoord werd nog voor het einde van de Koude Oorlog getekend: het zogenaamde Intermediate Range Nuclear Forces (INF) akkoord (1987) dat alle middellange afstandsraketten – met een reikwijdte van 500 tot 5.500 km - aan beide zijden elimineerde. Merk op dat aan de onderhandelingstafel de Europeanen in de verste verten niet te bespeuren waren.

Al jaren beschuldigt de VS Rusland dat het dat INF akkoord schendt. Rusland zou een van op land gestationeerde kruisraket met die reikwijdte getest en ondertussen ook ontplooid hebben. Rusland ontkent, en beschuldigt op zijn beurt de VS van vals spelen. President Trump heeft de zaak in een stroomversnelling gebracht. Hij dreigt ermee - en dat dreigen nemen we best serieus, gezien onze ervaringen met het Iran akkoord - om unilateraal het akkoord op te zeggen als de Russen voor begin februari geen duidelijkheid verschaffen. Het ziet er naar uit dat de Russen zich niet laten intimideren. Hoewel de Russen officieel het akkoord liefst zouden willen in stand houden, is de kans klein dat ze met het verlies van het akkoord veel zullen inzitten. De Russen vinden al langer dat het INF akkoord achterhaald is aangezien landen zoals China helemaal niet onder gelijkaardige restricties vallen. Vandaar hun voorstel om dit bilaterale verdrag te multilateraliseren. Dat is dan weer de lat heel hoog leggen. De kans is dus het grootst dat het INF akkoord verdwijnt, en dat de Amerikanen de Europeanen zullen dwingen om opnieuw middellange afstandsraketten te installeren.

Wat opnieuw opvalt, is de totale afwezigheid van Europese stemmen in dit verhaal, terwijl het net om onze veiligheid gaat. Het gremium waarbinnen hierover zou moeten worden gepalaverd, is de NAVO. Maar zoals iedereen weet wordt de NAVO gedomineerd door de VS. Als Washington in Evere de puntjes op de i zet, volgen de Europeanen als brave poedels. Zo was het bij de uitbreiding van de NAVO (en al zeker betreffende Georgië en Oekraïne), bij het raketschild, en bij zoveel meer beslissingen die de Europese veiligheid niet ten goede zijn gekomen. Het NAVO communiqué van afgelopen zomer vermeldde nog braaf het INF akkoord. De afgelopen maanden zouden de Europese bondgenoten dan toch overstag zijn gegaan. Bewijsmateriaal van het schenden van het verdrag door de Russen wordt echter nog steeds niet vrij gegeven.

De meest voor de hand liggende oplossing is wederzijdse verificatie toe te laten, zoals het akkoord voor de uitvoering (wat nu afgelopen is) ook stipuleerde. “Trust, but verify”, zoals Reagan pleegde te zeggen. Beide zijden weigeren echter nog steeds dergelijke controles, net omdat er te weinig vertrouwen is. Het ziet er dus niet naar uit dat daar de komende weken verandering in zal komen.

De enige winnaars in dit verhaal is de defensie-industrie zowel in de VS als in Rusland. De grootste verliezers zijn wij, Europeanen. Een nieuwe wapenwedloop staat voor de deur. De angst zal opnieuw de kop opsteken.

Het verschil met de Koude Oorlog is dat er vandaag geen publieke intellectuelen meer wijzen op het gevaar van kernwapens. In de jaren vijftig en zestig waarschuwden wetenschappers en filosofen à la Albert Einstein, Bertrand Russell, Gunther Anders, Hannah Arendt, en Hans Morgenthau (los van elkaar) voor een atoomoorlog. Waar zijn die intellectuelen, vandaag de dag ? Liggen de verschrikkingen van de wereldoorlogen (die deze intellectuelen aan den lijve hadden meegemaakt) in een te ver verleden ? Vandaag draaien ivoren toren experten zonder enige oorlogservaring de rollen om en ijveren voor het behoud van kernwapens “omdat die wereldoorlogen voorkomen”. Geloven wie het geloven mag. Keep on dreaming.

Landen zoals België zouden de volgende stappen kunnen nemen: zich op korte termijn publiekelijk uitspreken tegen nieuwe middellange afstandsraketten, niet meegaan in de logica van de modernisering van de B-61 kernbommen, het stopzetten van het geheime bilaterale akkoord met de VS om Amerikaanse kernwapens te herbergen in Kleine Brogel, en het ondertekenen van het Nucleair Verbodsverdrag dat door 122 landen vorig jaar werd afgesloten, in het verlengde van EU lidstaten Oostenrijk en Ierland. Het Nederlandse en Zwitserse parlement hebben onlangs aan hun regeringen gevraagd dit verdrag onmiddellijk te ondertekenen. Ook de KBC, het Nederlandse en Noorse pensioenfonds hebben hun beleggingsbeleid naar aanleiding van dit verdrag helemaal herzien. Als een regering in lopende zaken een oorlog kan starten in Libië, dan is al het voorgaande uitvoeren klein (Belgisch) bier.

Tom Sauer

De auteur is professor Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen en auteur van De strijd voor vrede. En hoe we die kunnen winnen (Polis).

Deze opinie verscheen eerder in licht gewijzigde vorm in De Standaard.