Ik had een zeer boeiend gesprek in de bibliotheek van Eeklo met VRT-Spanjejournalist Sven Tuytens over zijn boek “Las Mamas Belgas” - De onbekende strijd van jonge vrouwen uit België en Nederland tegen Franco en Hitler”. Vanuit mijn historische interesse voor het Spaanse anarcho-syndicalisme en de Spaanse Burgeroorlog en hoe het Franquisme nog steeds springlevend is in Spanje vandaag wou ik echt graag in gesprek met Sven Tuytens. Hij ontpopte zich als een gedreven, bewogen journalist en een begeesterend spreker. Het verhaal in een notendop?

“In 1937 vertrekt een groep jonge, Joodse vrijwilligsters vanuit België naar het door burgeroorlog verscheurde Spanje. Ze willen de Tweede Spaanse Republiek steunen tegen de oprukkende fascistische generaal Franco. Samen met enkele Nederlandse verpleegsters krijgen ze in het militaire hospitaal El Belga niet alleen te kampen met de verschrikkingen van de oorlog, maar ook met de Belgische hospitaaldirectie en de plaatselijke politici die vinden dat verpleegsters zich beter niet met politiek bemoeien. De val van de Spaanse republiek luidt niet het einde van hun verzet tegen het fascisme in. Na hun terugkeer naar België en Nederland strijden ze tijdens de Tweede Wereldoorlog op leven en dood in de ultieme confrontatie met de uitwassen van het fascisme.”

Nadat zijn documentaire Les Mamás Belgues bekroond werd met de Prijs van de beste documentaire 2016 op het Festival van Montaverner in Valencia, kon een boek niet uitblijven. Las mamás belgas, Jonge Spanje-strijdsters uit de Lage Landen ligt in de boekhandel. Het boek gaat over een groep Joodse migrantenvrouwen uit Antwerpen en Brussel, communisten, die naar Spanje trokken om tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) aan de zijde van de Spaanse republiek tegen Franco te vechten. Tuytens heeft met kinderen van de Antwerpse en Brusselse vrouwen kunnen spreken en met Spaanse vrouwen, die samen met de vrouwen in een ziekenhuis in Valencia gewerkt hebben.

Sven Tuytens: “In een oud Minderbroeders klooster richtte het Internationaal Solidariteitsfonds en de Internationale Vakbondsfederatie in 1937, een ultramodern ziekenhuis op. Het militair hospitaal ‘El Belga’ haalde een capaciteit van 1000 bedden en beschikte over vier operatiezalen. Het was toen een van de grootste en best uitgeruste militaire hospitalen in Spanje. De directie bestond uit Belgische socialisten. De Brusselse geneesheer Albert Marteaux ging in België op zoek naar hulpverpleegsters. De groep van 21 vrouwen, was de eerste die er aan de slag ging. In de stad werden ze in het Valenciaans : ‘les mamàs Belgues’ genoemd, een koosnaam die de hoogbejaarde inwoners van Onteniente bekend is. Het initiatief van het Internationaal Socialisme was een sterk staaltje van internationale humanitaire solidariteit met de Tweede Spaanse Republiek.”

Eind maart 1939 werd Madrid binnengetrokken en in april 1939 claimden de nationalisten de overwinning. Na de nationalistische overwinning schreef paus Pius XII aan Franco: “Wij verheffen ons hart tot God en danken uwe excellentie oprecht voor de overwinning van katholiek Spanje.”De Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken – en tevens de schoonzoon van Mussolini – Galeazzo Ciano noemde de inname van Madrid door Franco “een formidabele overwinning voor het fascisme en wellicht de grootste tot dusver.”
Grote zuiveringen volgden; duizenden mannen die in de Republikeinse legers hadden gevochten, werden in de daaropvolgende jaren geëxecuteerd. Vanaf 1939 tot 1975 was Spanje een dictatuur onder Franco.
Eric Goeman: Toch trokken we er op vakantie naar de zon en zongen bij de sangria Eviva Espana…

Na de burgeroorlog keerden de vrouwen terug naar België, waarna sommigen in het verzet terechtkwamen en er een zware prijs voor betaalden. Sven Tuytens: “Sommigen eindigden in het Gestapohoofdkwartier aan de Louisalaan, waarna ze via de gevangenis van Sint-Gillis naar Ravenbrück gestuurd werden.”

Eric Goeman: Wat bezielde deze vrouwen om eind jaren ’30 de strijd op te zoeken in een ander land waar het fascisme hoogtij vierde? Vaak ook nog zonder toestemming van hun eigen regering, zoals in het geval van de Belgische vrouwen.
Sven Tuytens: “De motivatie van de vrouwen voor deze keuze is zeer duidelijk. Behalve om humanitaire reden zagen ze zich ook geroepen om een bijdrage te leveren aan het creëren van een utopische wereld, waarin gelijkheid en vrijheid was voor iedereen, een opvatting afkomstig van het communistische gedachtegoed. Voor hun sympathie voor het communisme was een logische verklaring.
De Joodse vrouwen waren afkomstig uit Oost-Europese landen als Polen, Roemenië, Hongarije, Tsjecho-Slowakije en de Baltische staten. Ze waren op de vlucht geslagen voor het antisemitisme dat in die landen sterk aanwezig was. Velen van hen kwamen terecht in België, waar ze werden opgevangen door communistische organisaties als Kultur Farein. Deze vrouwen voelden zich sterk verbonden met de Spaanse burgers die streden tegen het fascisme van generaal Franco. De Nederlandse vrouwen daarentegen hadden wel goedkeuring van de regering. Zij werden naar Spanje gezonden door de Nederlandse hulporganisatie Commissie Hulp aan Spanje, maar ook hun politieke motivatie werd gevoed door hun communistische overtuiging.”

De problemen waarmee ze geconfronteerd werden?

Sven Tuytens: “Voor hun inzet betaalden de vrouwen een hoge prijs. Veel van hun mannen en vrienden die meegereisd waren om te vechten met de Internationale Brigades, sneuvelden in de strijd. Gezamenlijk hebben de verpleegsters meer dan 7.000 gewonden verzorgd. Ze overleefden de oorlog wel. Ondanks hun bijdragen aan beide oorlogen zijn deze vrouwen in de vergetelheid geraakt door de heersende antisemitische gevoelens die na de oorlog nog duidelijk merkbaar waren in diverse landen. Na de burgeroorlog keerden de vrouwen terug naar België, waarna sommigen in het verzet terechtkwamen en er een zware prijs voor betaalden. Sommigen eindigden in het Gestapohoofdkwartier aan de Louisalaan, waarna ze via de gevangenis van Sint-Gillis naar Ravenbrück gestuurd werden.”

Gezien de huidige maatschappelijke ontwikkelingen, waarin het nationalistische gevoel wereldwijd weer de kop op steekt, vindt Sven Tuytens het belangrijk om deze herinneringen aan deze vrouwen levend te houden. Met ‘Las mamás belgas’ is hij er op een voortreffelijke manier in geslaagd om een geschreven monument op te richten voor al die moedige vrouwen die deelnamen aan de Spaanse Burgeroorlog, de verpleegsters in het bijzonder.

Maar hoe moet het nu verder met Catalonië, want er zijn duidelijk twee Spanjes: “Het is niet alleen een regio die verder wil. Het is een regio die een republiek wil stichten tegen het oude, koningsgezinde Spanje. Voor veel Catalanen leeft in het huidige Spanje het spook van Franco.”

Het is volgens Tuytens ook geen toeval dat Spanje tot voor kort geen extreemrechtse partij had, want de rechtsconservatieve Partido Popular heeft steeds een extreemrechtse vleugel gehad waardoor het Franquisme kon blijven gedijen. Door de opkomst van VOX is dit nu even doorbroken:

Sven Tuytens: “Zoals alle andere extreemrechtse partijen in Europa teert VOX vooral op de immigratie in het zuiden van Spanje en de hoge werkloosheid. Vox wil terug naar een autoritaire staat en dweept met het gedachtengoed van het oude nationaal-katholicisme. En daar is geen plaats voor feminisme en andere “linkse uitvindingen” die men bij Vox als “intellectuele dictatuur” bestempelen. De partij wil de gendergeweldwetten vervangen door een “violencia intrafamiliar”-wet ofwel een wet waarbij elk lid binnen een familie beschermd wordt, ouderen, mannen, vrouwen en kinderen. De hoeksteen waarmee Vox de familie wenst te “beschermen” zijn wetten tegen abortus (zelfs in geval van verkrachting), tegen homohuwelijken en alle mogelijke vormen van euthanasie. Vox staat voor de familiale eenheid en dat wordt doorgetrokken naar de grotere familie: de Spaanse familie. Daar waar feministen mannen en vrouwen tegen elkaar opjutten, zijn de Catalaanse separatisten erop uit om Spanje te vernietigen. Dus wenst Vox één regering en één parlement voor heel Spanje. Alle symbolen die te maken hebben met Spanje zoals vlaggen, het volkslied en het Koningshuis moeten onaantastbaar worden. Elke vorm van belediging moet zwaar gestraft worden.

Om hun intenties duidelijk te maken legden 10 Vox-verkozenen op 16 mei de eed af in Les Corts Valencianes, het Valenciaanse regioparlement. Ze deden dat op de bijbel die ze zelf meebrachten en beloofden trouw “por Dios y por España” (voor God en voor Spanje).

Eric Goeman: “Het lichaam van Franco moest reeds lang herbegraven zijn en weggehaald uit het Monumento Nacional de Santa Cruz del Valle de los Caídos (Het Heilige Kruis van de Vallei der Gevallenen) uit respect voor de republikeinse slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog?

Sven Tuytens: “Het blijft Spanje verdelen, en hier zie je ook het gebrek aan moed van de socialisten en Sanchez waardoor het telkens opnieuw verdaagd wordt. Want Franco is dood, maar het sociologisch franquisme is springlevend”

En de volgende dag vloog Sven Tuytens vlug terug naar Spanje want op een boekenbeurs in Madrid werd zijn boek in Spaanse vertaling voorgesteld. Waardoor opnieuw een hoofdstuk wordt toegevoegd aan het drama van de Spaanse Burgeroorlog.

Een aanrader om te lezen: “Las Mamas Belgas” door Sven Tuytens (Uitgeverij Lannoo)

Met dank aan de organisatoren Vermeylenfonds Eeklo -Nieuwbakkers, De Geuzen Eeklo, Huis van de Mens Eeklo, Linx+, Viva La Vida en Vermeylenfonds Waarschoot.