Steeds meer wetenschappers komen naar buiten met persmedelingen en boute uitspraken zoals een paar dagen geleden de bewering dat trein of vliegtuig voor korte afstand niet zo veel uitmaakt . Ik wil erop wijzen dat wetenschappers ook maar mensen zijn. Dat niet alles wat zij zeggen het gezaghebbend etiket “wetenschappelijk” mag krijgen. Achter hun aanbevelingen zit een welbepaalde maatschappelijke beleidskeuze. De vraag is of we die randvoorwaarden wel willen ondersteunen. Ik neem als voorbeeld het werk van de ingenieursgroep IE-Net met hun aanbeveling van 3 december, die breed in de pers kwam.

Over ingenieursplannen en napraterij, over ‘haalbaar’ en ‘betaalbaar’….

Ook België moest bij de Europese Unie een ‘Nationaal Energie- en Klimaatplan’ indienen. Dat is er nu . Heel wat ingenieurs en ingenieursgroepen hebben een aanzet gegeven. Zo ook de Expertengroep van IE-Net . Ik heb heel wat sympathie voor hun werk, maar gruw van de besluiten die in de pers naar voor worden geschoven: heropening van het debat over de verlenging van de kerncentrales en een pleidooi voor het invoeren van een koolstofprijs. Als ik hun studie doorneem, zou ik juist die twee besluiten NIET trekken, integendeel.

De echte aanbreng die zij brengen ligt anders. Ten eerste vertrekken zij vanuit de einddoelstelling die bereikt moet worden en rekenen terug. Zij nemen 85% emissievermindering tegen 2050, maar je kan schuiven met de knoppen, zeggen zij. 100% emissievermindering is evengoed mogelijk. Ten tweede beschouwen zij het geheel van alle sectoren van de maatschappij en hoe de wisselwerking daartussen is. Ten derde is hun hoofdaanbeveling het verminderen van het Belgische energieverbruik met twee derden van 725 terawattuur naar 250 terawattuur.

Erger is dat onze meest bekende, en door mij zeer gewaardeerde klimaatspecialist, professor Jean-Pascal Van Ypersele, dan maar schoorvoetend zich achter de verlenging van de kerncentrales schaart. Want er moeten drastische maatregelen voor het klimaat genomen worden. Drastisch ? Akkoord. Maar juist niet deze…

Waar zijn de adders onder het gras?

Wetenschappers zijn ook maar mensen met een welbepaalde politieke oriëntatie

Ten onrechte wordt “de wetenschap” vaak als een gezagsargument gebruikt in de publieke opinie. ‘Wetenschappelijk’ slaat in de eerste plaats op een welbepaalde manier van onderzoek en gegevensverzameling. Maar de keuzes hoe de gegevens uit dit onderzoek gebruikt worden zijn maatschappelijke of ideologische keuzes. Ten onrechte krijgen politieke keuzes het etiket ‘wetenschappelijk’ als ze uit de mond van een wetenschapper komen.

Op blz 17 van de studie van IE-Net bij de figuren nr 6 en nr7 schrijven zij (cursief door mij, W.E.):
Als de overheid niet ingrijpt en enkel de vrije markt laat werken, is de kans groot dat er ‘too little & too late’ actie wordt genomen. De overheid heeft meerdere hefbomen om in te grijpen op de markt en beleid te voeren (zie Figuur 7 instrumenten klimaatbeleid), gaande van meer technische en reglementaire benaderingen aan de linkerkant tot fiscale instrumenten aan de rechterkant. Ingenieurs zijn vooral betrokken bij de technische aspecten: per installatie / product / proces / sector… kunnen voorschriften of verbodsbepalingen opgesteld worden. De marktinstrumenten en fiscale oplossingen zijn eerder het werkveld van de economen.

Hier geven zij zelf aan dat het debat gaat over ingrijpen van de overheid of de ‘ markt’ laten werken. ‘markt’ is hier dan het neoliberale kapitalistische beleid, dat alles overlaat aan de chaos van concurrentie en de competitie voor de hoogste winstmarges. Planmatige aanpak op initiatief van de overheid lijkt dus meer aangewezen.

Waarom kiezen ze in de aanbevelingen dan daar niet voor? Omdat bij het overheersend politiek gedachtegoed ‘vrije markt’ gelijkgesteld wordt aan ‘onze democratie’. Alsof een grootse planning ook niet democratisch besproken zou kunnen worden onder alle lagen van de bevolking. De keuze voor marktbenadering en invoeren van een koolstoftaks is een duidelijke ideologische keuze die niet noodzakelijk uit hun eigen studie volgt, maar eerder napraterij is van wat al ‘bon ton’ is bij de huidige eerder rechts denkende politieke partijen. Nota: ook heel wat NGO’s maken zich hieraan schuldig, wat de sympathie van de werkende bevolking voor de klimaatmaatregelen ondergraaft.

Evengoed volgt de aanbeveling om 2 kerncentrales te verlengen niet uit hun eigen studie. Woordvoerders van andere ingenieursgroepen zoals EnergyVille reageerden al openlijk in De Standaard. Ook voor hen is dit napraterij. De ingenieurs van COGEN , de koepel voor warmtekrachtkoppeling of ‘cogeneratie van elektrische stroom en warmte’, hebben ook een advies geschreven aan de overheid , waar zij aantonen dat de kernuitstap perfect kan door meer te rekenen op warmtekrachtkoppeling.

Ook de ingenieurs van IE-Net ontvouwden hun eerste scenario’s met het oog op een volledige kernuitstap. Waarom dan die aanbeveling voor verlenging? Gewoon omdat zij terecht vaststelden dat de ombouw van ons energiesysteem zo drastisch is, dat het met hun keuze voor marktsystemen op die tijd van 10 jaar niet haalbaar was. Zij schrijven in hun scenario op blz 31:

Advies: er is vandaag geen duidelijke oplossing voor de leveringszekerheid voor elektriciteit in een situatie als ‘Dunkelflaute’, na 2025 maar vooral later. Doel 4 en Tihange 3 kunnen gedurende meerdere jaren een deel van de oplossing zijn. Alle oplossingen zullen moeten overwogen worden, keuzes moeten gemaakt en geïmplementeerd worden en gedurende lange termijn aangehouden worden om het investeringskader te vrijwaren.

Anders gezegd, met een meer planmatig gestuurde aanpak en andere keuzes is het probleem wel op te lossen, zoals andere ingenieurs zeggen . Het is de marktbenadering die het probleem vormt. Waarom dan daaraan vasthouden? Napraterij is een te overwinnen hindernis.

“Haalbaar en betaalbaar”, hou de juiste volgorde van de prioriteiten in het oog

Door de klimaatontaarding, staat onze planeet Aarde letterlijk in brand. Om nog iets te redden moeten we wereldwijd dit jaar de omslag maken en de volgende tien jaar drastisch de hele maatschappij herorganiseren en duchtig investeren in de emissievermindering. Maar het moet ‘haalbaar en betaalbaar’ zijn, zeggen de rechtse politici, de zogenaamde ‘ecorealisten’… ‘haalbaar en betaalbaar’, jawel, maar hoe en door wie?

De Deense overheid heeft als eerste Europees land een klimaat-en energieplan ingediend, waarbij zij 70% emissiereductie in 2030 ten opzichte van 1990 voorop zetten. Ik veroorloof me de citering in de Deense berichtgeving naar het Nederlands te vertalen :

“We hebben gehoor gegeven aan de oproep van de wetenschap. We hebben besloten niet te streven naar wat we weten dat mogelijk is, maar naar wat noodzakelijk is. Onze taak is nu het noodzakelijke mogelijk te maken.”

Dan Jorgensen, Deens minister voor klimaat, Energie en Nutsvoorzieningen.

Dit is de prioriteiten juist stellen: We kunnen het ons niet veroorloven van onze leefwereld kapot te laten gaan. Dat redden van onze wereld, komt eerst. Dat was ook het antwoord van René Schutte, topman van het Nederlandse Gasunie, die voor de integratie van waterstof staat. Hij gaf een prachtige visie op het congres van WaterstofNet . De eerste vraag die hij kreeg was: ‘is dat wel betaalbaar?’ Zijn antwoord: Het kapotgaan van de wereld is niet betaalbaar. We moeten die kant op, dus speelt de kwestie van het geld enkel bij de uitwerking in de details.

Een andere kwestie is: Wie gaat dat betalen? De sterkste schouders, zeggen wij.

Enerzijds zal de betaling uit de algemene middelen van de overheid moeten komen. Voor een collectieve aanpak, in plaats van alles door te schuiven naar de individuele personen of gezinnen. De marktbenadering met het invoeren van een koolstofprijs is zo’n voorbeeld van verleggen van de collectieve verantwoordelijkheid van de overheid naar de individuele verantwoordelijkheid van elke kostwinner. Elders werd hier al veel over geschreven.

Anderzijds moet elke ondernemer rekenschap afleggen over de klimaatgevolgen van zijn ondernemen. Dat is nog iets anders dan de bekende uitspraak “de vervuiler betaalt”. Wat zal die vervuiler betalen? De opkuis? Of enkel een bijna religieuze aflaat? In de meeste gevallen werkt dit betaalsysteem averechts: ‘wie betaalt, mag vervuilen’. Dat recht op vervuilen schaffen we af. Het kapot maken van onze leefwereld is een misdaad tegen de natuur en tegen de mensheid. Elk bedrijf zal zodanig moeten investeren en zich herorganiseren dat zij past binnen een lange termijn klimaatbeleid.

Energie, klimaat en maatschappij vormen tesamen een geheel systeem

IE-Net kan wel gevolgd worden, daar waar zij een eigen originele inbreng heeft. Zij schrijft op blz 8 van haar studienota:

Tenzij anders vermeld, wordt in deze nota altijd het TOTALE PRIMAIRE ENERGIEVERBRUIK van België gebruikt, dit is alle energie die in België geleverd en betaald wordt, en dus meestal ook in België getransformeerd, opgeslagen en/of getransporteerd wordt. Dit is dus inclusief de ‘bunkers’ (de brandstof voor de internationale scheep- en luchtvaart), alle feedstock voor de industrie en alle mogelijke transformatie- en transportverliezen. Het is bij uitstek een fysische systeembenadering, eigen aan ingenieurs. Dit is de energie die rechtstreeks in de natuur gevonden wordt.

Deze systeembenadering is de grote aanbreng van deze studienota. Ook al hebben zij dit uitgewerkt voor min 85% emissievermindering in 2050, kunnen we hun benadering door schuiven met de knoppen ook gebruiken voor 100% emissievermindering. Zij beschouwen hier alle energieverbruik en emissie, ongeacht of die vervat is het ETS-emissiehandelssysteem van de Europese Unie of niet. Alle sectoren van de maatschappij zijn hierin vervat.

Zij stellen dat het globale energieverbruik met twee derden (65%) moet verminderen. Gedeeltelijk doen ze dat door transformatieverliezen van primaire energie naar finale energievorm uit te schakelen. Andere maatregelen zijn van organisatorische aard. Ze verwijzen naar andere bestaande studies en plannen. Om de overblijvende energievraag in te vullen rekenen ze op uitbreiding van hernieuwbare energie uit zon en wind en biomassa. Verder blijft aardgas nog sterk aanwezig. Terloops zeggen ze ook dat om meer hernieuwbare energie te gebruiken er gewerkt moet worden aan opslag van energie.

Opslagcapaciteit voor hernieuwbare energie is de echte sleutel om energie uit zon en wind tot basis te nemen van ons energiesysteem. Technisch kan dit snel gaan, maar niet in een vrije markteconomie. Dat was ook het hoofdbesluit uit de systeemstudie door WaterstofNet. Je botst daar weer op een maatschappijkeuze. Al maakt WaterstofNet dan weer een andere keuze dan ik zou doen. De wil om naar 100% hernieuwbaar te gaan dwingt ons naar een planmatige aanpak geleid vanuit de overheid. Vrijwillige verbeteringen door de grote bedrijven zal niet volstaan. Er zal een dwingende norm moeten zijn.

Aardgas kan inderdaad een overgangsrol spelen. In de mate dat we opteren om aardgas op korte termijn door synthetisch geproduceerd gas van circulaire oorsprong (uit rookgas dus) te vervangen. Of door zuiver waterstofgas. De bestaande infrastructuur kan grotendeels herbruikt worden. Grote gascentrales hoeven niet bijgebouwd worden, wel een reeks Warmtekrachtkoppelingen. Vermist er zeker 2 à 3 keer zoveel energie in de vorm van warmte nodig is ten opzichte van energie in de vorm van elektriciteit, kan hier veel verlies uitgespaard worden.

Terecht zegt IE-Net ook dat er een breed draagvlak moet geschapen worden onder de bevolking. Hoe ze dat willen doen met het invoeren van een koolstoftaks en rekeningrijden en dergelijke is mij een raadsel. Ze beweren dat al bewezen werd dat dit werkt door ervaring van anderen. Dit lijkt mij weer napraterij. De verkiezingsuitslag van 26 mei wijst de andere kant op.

Wiebe Eekman, 16 januari 2020

Notities:

DS maandag 13 januari 2020 ‘Schijnbaar logische maatregelen helpen geen zier voor het klimaat’
Zie Belgisch geïntegreerd Nationaal Energie- en Klimaatplan 2021-2030 Goedgekeurd op het overlegcomité van 18/12/2019 https://www.klimaat.be/nl-be/klimaatbeleid/belgisch-klimaatbeleid/nationaal-beleid/nationaal-energie-en-klimaatplan
Energie in 2050 zes strategische aanbevelingen: https://www.ie-net.be/sites/default/files/bestanden/201901016%20expertgroep%20ienet%20visienota%20energie%202050%20hr.pdf
Zie COGEN: https://www.cogeneurope.eu of https://www.cogenvlaanderen.be
WKK: duurzame efficiëntie Een pleidooi voor de plaats van WKK in ons energielandschap Memorandum 2019 https://cdn.nimbu.io/s/uo3nd3c/assets/1556875696953/Memorandum%202019%20-%20COGEN%20Vlaanderen.pdf
Onder ander door mij genoteerde mondelinge uitsprakenvan de Fransman Eloi Piel van de koepel Euroheat and power bij de debatten op woensdag 11 december 2019, Tweede internationale Workshop Warmtenetwerken in het provinciehuis Antwerpen
Nieuwsbrief van de Deense Overheid: State of Green 11 december 2019 https://elinkeu.clickdimensions.com/m/1/14827742/p1-b19345-ac23e1abc4e74c5b979a7b26b49d4716/1/503/f20b61a8-ed43-4fdc-846c-d7c23ff22f56

Zie www.Waterstofnet.eu 10 jaar Vlaams-Nederlandse samenwerking rond waterstof: ervaringen en perspectieven. WaterstofNet congres Den Bosch, 14 november 2019
  https://www.waterstofnet.eu/nl/roadmaps