Nieuw EU-landbouwbeleid nefast voor natuur, biodiversiteit, klimaat en uiteindelijk ook voor de boer zelf
| 
Het Europees Parlement heeft op vrijdag 23 oktober het nieuwe ‘gezamenlijke landbouwbeleid’ (GLB) goedgekeurd. Dat bepaalt de komende zeven jaar het landbouwbeleid in Europa en verdeelt de grootste Europese subsidiepot van 387 miljard euro. Maar liefst 39% van het totale EU-budget gaat naar landbouw. Ook BOS+ betreurt ten zeerste de keuzes van het Europese Parlement over het te voeren landbouwbeleid. "Opnieuw laat Europa na om echt de bocht in te zetten richting duurzame voedselproductie met respect voor het leefmilieu", zegt Bert De Somviele, directeur bij BOS+.
Europa moet dringend groener worden, zowel om klimaatverandering tegen te gaan als om onze biodiversiteit te beschermen. Daarvoor moet het continent tegen 2050 uitstootneutraal zijn en op korte termijn radicaal vergroenen. Alleen: deze broodnodige omwentelingen botsten met het behoudsgezinde landbouwbeleid van de EU.
Kort samengevat zijn de klassieke families in het Parlement overeengekomen om de huidige manier van werken – hoe groter de boer, hoe meer steun – voort te zetten, de natuurbeschermende maatregelen af te zwakken, en eco-regelingen uit te hollen.
Een doodskus voor de natuur
Volgens Harriet Bradley, hoofd natuurbeleid van Birdlife Europe, zeggen beleidsmakers tegenwoordig dat ze luisteren naar de wetenschap, maar tegelijk geven Europese Parlementsleden zonder verpinken een doodskus aan de natuur. “Het GLB financiert - met zo’n 400 miljard euro belastinggeld – mede de uitroeiing van natuur over heel Europa. Wetenschappers en natuurorganisaties in heel Europa beoordelen deze deal als greenwashing, eentje van buiten categorie.”
Sara Matthieu, Europees parlementslid voor Groen, vertelt aan Business AM “dat verschillende natuurbeschermende maatregelen die in het vorige GLB stonden, zijn afgezwakt.” Volgens Matthieu is de verplichte bescherming van veengebieden in de tekst veranderd naar verplicht onderhoud en het verbod op het omploegen van permanente graslanden in natuurgebieden verdwenen.
Verplichte ‘space for nature’ van 10 naar 5 procent
Ook Natuurpunt België veroordeelt het GLB: “met de klimaat- en biodiversiteitscrisis op ons platteland was een groene omwenteling nochtans nodig. Haaks op haar eigen ‘Green Deal’ en ‘Farm-to-Fork strategie’ torpedeerde zowel het Parlement als de Raad van landbouwministers het initiële plan om 10% ‘Space for Nature’ op landbouwbedrijven te voorzien. Dat areaal werd gehalveerd en tegelijk van achterpoortjes voorzien om bv. ook groenbemesters mee te laten tellen. Daarover was nochtans wetenschappelijke eensgezindheid dat die geen soelaas brengen voor biodiversiteit.”
Een doodvonnis voor kleinere boerderijen
Ook de premie op basis van hectare blijft in het nieuwe GLB overeind: hoe groter je grond, hoe meer geld je krijgt. Dat geldt ook voor de subsidies voor veeteelt. Per koe krijg je geld, dus hoe groter je veestapel, hoe meer subsidie je krijgt. Gevolg: schaalvergroting die verder uit de hand loopt, meer megastallen en een rechtsreeks voordeel voor de grote agrobedrijven.
Volgens Matteo De Vos, expert duurzame landbouw bij Greenpeace België, “blijft het Europese landbouwbeleid steken in een naoorlogse opvatting dat we steeds meer moeten produceren, koste wat het kost. Het Europees Parlement wil ons nu opnieuw jarenlang opsluiten in dat destructieve model.”
Faillissement van één op de drie kleinschalige veehouderijen
Onderzoek toont aan dat het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid in Europa heeft bijgedragen aan de uitbreiding van industriële landbouwmethoden en fabrieksboerderijen in heel Europa, en tussen 2005 en 2016 heeft bijgedragen aan het faillissement van één op de drie kleinschalige veehouderijen. Alleen al in Nederland is het aantal boeren sinds het jaar 2000 gehalveerd. Als we op dezelfde wijze doorgaan houden we in 2030 opnieuw de helft van het huidige aantal boeren over.
Slechts 20% van alle producenten in Europa krijgt 80% van de GLB-subsidies. Subsidies voor gebieden waarvan slechts een paar grote boerderijen profiteren zouden dringend moeten worden aangewend om kleine, ecologische en sociaal levensvatbare landbouw te ondersteunen.
In het plan staan geen initiatieven om de veestapel te verkleinen. Nochtans blijkt uit een recente analyse van Greenpeace dat de veesector in 2018 goed was voor 17% van de totale EU-emissies (directe én indirecte emissies opgeteld). Bovendien blijft de uitstoot van de veeteelt stijgen. Ook in België is er een duidelijke trend van industrialisering en schaalvergroting in de landbouw.
Een bom onder EU-Green Deal
Het huidige intensieve landbouwsysteem wordt gekenmerkt door te veel dieren, monoculturen en intensief pesticidengebruik, een nefaste combinatie voor het klimaat en de biodiversiteit. Volgens de Insect Atlas, een rapport over de insectenstand en oorzaken van achteruitgang, draagt de industriële landbouw wereldwijd bij tot de achteruitgang van 41% van de insectensoorten, waarvan een derde van alle geïnspecteerde soorten met uitsterven worden bedreigd. Side note: 75% van onze belangrijkste voedselgewassen zijn afhankelijk van bestuiving door insecten.
Een antwoord op deze dramatisch achteruitgang van boeren én biodiversiteit kwam van de Europese Commissie die met haar Green Deal-plannen doelstellingen heeft vastgesteld om 25% van de landbouwgrond aan biologische landbouw te besteden, het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen met 50% te verminderen en prioriteit te geven aan biodiversiteit op 10% van de landbouwgebieden. En dit alles tegen 2030.
Als de Europese Commissie met haar Green Deal het klimaatbeleid op het continent drastisch wil aanscherpen, zou ook het nieuwe GLB in dezelfde richting moeten evolueren. Niets is minder waar. Volgens Harriet Bradley, hoofd natuurbeleid van de EU van Birdlife Europe, “verklaart de Europese Raad en het Parlement met dit nieuwe GLB de oorlog aan de Europese Green Deal. In plaats van landbouwers te steunen in een overschakeling naar een klimaat- en natuurvriendelijke toekomst, betonneren ze een kwalijk subsidiesysteem uit het verleden dat beslag legt op toekomstig belastinggeld en de komende generaties”.
“Gekortwiekt in budget en slagkracht”
Tweederde van de miljarden aan subsidies voor landbouwers wordt toegekend zonder ‘vergroeningsvoorwaarden’. Daarnaast wordt er wel 30 procent van de steun aan landbouwers vrijgehouden voor milieu- en klimaatinspanningen, centen die voortaan worden gereserveerd voor de ecoregelingen. Dat zijn milieumaatregelen die een landbouwer vrijwillig kan nemen, in ruil voor extra geld. Volgens Natuurpunt worden “deze ecoregelingen, de verhoopte groene motor van het GLB, gekortwiekt in budget en slagkracht.” De maatregelen blinken uit in vaagheid, en lidstaten mogen die zelf invullen. Zo bestaat er geen verplichte checklist voor wat zo’n ecodienst juist moet inhouden, of wat boeren juist moeten doen voor dat extra geld.
“Dan loop je het risico dat je een ‘race to the bottom’ krijgt waarin elk land het voor zijn eigen boeren zo makkelijk mogelijk maakt om aan dat geld te komen”, waarschuwt Europarlementariër voor Groen Sarah Matthieu. “De Europese rekenkamer heeft al voldoende aangetoond dat als je geen bindende voorwaarden aan het overheidsgeld koppelt, de biodiversiteit verder achteruitgaat.”
Ook Birdlfe Europe maakt zich ongerust over de eco-regelingen: “verwacht wordt dat deze middelen ook aangewend kunnen worden om economische doelstellingen te halen en gebruikt zouden kunnen worden voor nieuwe technologieën zoals precisielandbouw”.
De machtige landbouwlobby
Wat verklaart de keuze voor een landbouwbeleid dat haaks staat op de ambitieuze klimaat- en milieudoelstellingen van Europa, nochtans dé speerpunt van het beleid van de Commissie von der Leyen?
Sara Matthieu legt uit (Business AM 25/10): “ten eerste werd de tekst nog opgesteld onder Juncker (de vorige commissievoorzitter, red.). De huidige commissie heeft zelf geen eigen tekst op tafel gelegd. Dat was de eerste strategische fout. Maar de drie grootste fracties (de conservatieve en christendemocratische EVP, de sociaaldemocratische S&D en het liberale Renew, red.) hebben een heel slecht compromis gesloten onder druk van de gigantische lobby. Vorige week pas merkten we dat er een achterkamerdeal was gesloten tussen de landbouwcommissie en de drie grote fracties.”
Het rapport van de ngo Corporate Europe Observatory geeft een inkijk op hoe intensief er gelobbyd werd door de machtige Europese boerenkoepel Copa-Cogeca, de agrovoedingsindustrie en de producenten van pesticiden.
Landbouworganisaties in Vlaanderen wél positief over GLB-compromis
De Boerenbond is wel positief over wat er nu op tafel ligt. Aan Vilt (21/10) wist de belangenbehartiger van de boeren in Vlaanderen te vertellen dat “de positie die de Europese landbouwministers hebben ingenomen, een stap in de juiste richting is.” Voorzitter Sonja De Becker vraagt “om de ingeslagen weg verder te zetten en te zorgen dat de boer aan de slag kan met een haalbaar, realistisch beleid. Enkel zo zullen onze land- en tuinbouwbedrijven hun verduurzaming verder kunnen zetten.”
Klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit grootste bedreiging voor de boeren
Het uitblijven van een echte hervorming van het GLB, dat nu de meeste subsidies zal blijven verdelen in de vorm van rechtstreekse betalingen per hectare, met zwakke milieuvoorwaarden, maakt ook het bereiken van de doelstellingen van de Europese Green Deal de facto onmogelijk.
Volgens Frans Timmermans, Eurocommissaris, eerste vicevoorzitter van de Commissie von der Leyen en hoofdarchitect van de Green Deal, moet het GLB “een rol spelen bij het aanpakken van klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. Het huidige GLB heeft die verandering niet kunnen bewerkstelligen. De ecoregelingen en hun financiering zijn een belangrijke eerste stap, maar er moeten meer stappen volgen in de landbouw en doorheen de hele voedselketen.”
Het Parlement en de lidstaten gaan nu de onderhandelingen aan met de Europese Commissie om in 2021 een definitief akkoord te bereiken over het nieuwe GLB.
Volgens Timmermans zal de Commissie tijdens de onderhandelingen ervoor zorgen dat de prioriteiten van de Green Deal worden weerspiegeld. “We moeten onze relatie met de natuur weer in evenwicht brengen. De klimaatverandering en het verlies aan biodiversiteit vormen immers de grootste bedreiging voor het levensonderhoud van boeren. Het GLB moet boeren helpen om daarmee om te gaan.”
Ook BOS+ betreurt het GLB
Bert De Somviele, directeur van BOS+: “Ook BOS+ betreurt ten zeerste de keuzes van het Europese Parlement en de Raad over het te voeren landbouwbeleid. Opnieuw laat Europa na om echt de bocht in te zetten richting duurzame voedselproductie met respect voor het leefmilieu. Dit beleid zet nog verder in op intensivering en schaalvergroting en verliest zich opnieuw in veel te vage en vrijblijvende milieu- en natuurambities. Nochtans is intussen meer dan voldoende aangetoond dat alle duurzaamheidsindicatoren – nota bene ook die van de socio-economische leefbaarheid van de familiale landbouwbedrijven zelf - hierdoor steeds verder in het rood gaan.
De intensieve landbouwsector bewijst hiermee over een performante lobbymachine te beschikken, maar het resultaat is een nederlaag voor bos en natuur, voor water- en bodemkwaliteit, voor ons klimaat en onze biodiversiteit, en uiteindelijk ook voor de landbouwbeweging zelf die onvermijdelijk en in toenemende mate zelf ook de rekening van decennialang onduurzaam beleid gepresenteerd zal krijgen.
Credit foto: Vilda, Yves Adams.
