Een wereld van verdoken slavernij - Luc Vankrunkelsven

De cover van het tweede boek uit 2020 van Luc Vankrunkelsven. Illustratie: Rodrigo Almeidai

BOEKBESPREKING

Met Luc Vankrunkelsven op tocht door Brazilië,

land vol verborgen, verdoken en ontkende slavernij

Merkwaardig: een boek over een loodzwaar thema, dat je toch graag laat rondzwerven van bureau tot salontafel en verder. Omdat het zo mooi vormgegeven is, zo’n kleurrijke cover heeft. En die cover, dat is weer één van de hoogst originele illustraties die Luc Vankrunkelsven zoals voor eerdere boeken van hem, liet maken door een groep van docenten, technici en studenten die werd bezield door ‘professora’ Luciana Ferreira van de Braziliaanse Federale Universiteit van Paraná.

“Het maken van de illustraties bezorgde ons gelukkig vreugde, plezier en sereniteit – terwijl we de beelden creëerden, waren we even weg van alle onrust.” (omwille van ‘corona’) “Tot onze (en mijn) verbazing (!!!), waren de illustraties, ondanks alle hindernissen in veel opzichten uitstekend – niet iedereen was illustrator en sommigen hadden nog nooit met beeldende kunst gewerkt. Iedereen was blij en trots op het resultaat.” Aldus Ferreira in de ‘colofon’, achteraan in het nieuwe boek.

Zullen we dan eens naar het begin van het boek kijken ? In de inhoudslijst vind je de titels van de in totaal 30 reiskronieken (+ nog 8 andere teksten) die Luc Vankrunkelsven schreef tijdens zijn Brazilië-tournees van 2018 en 2019.

Op basis van zulke kronieken heeft Luc nu al tien boeken gebracht over zeg maar de relatie Brazilië – Europa; de meeste daarvan uitgegeven bij Dabar-Luyten.

Dit nieuwe boek wijkt wel wat af van de vorige, omdat het opent met een uitgebreide inleiding die de titel van het boek uitlegt: “Een wereld van verdoken slavernij”.

Afgeschaft maar niet uitgeroeid

Officieel is de slavernij nu wel overal ter wereld afgeschaft. De islamitische staten Saoedi-Arabië (1962) en Mauritanië (1987) waren twee van de laatsten die dat presteerden. Officieel toch, want met name in Mauritanië is de slavernij van het zwarte deel van de bevolking nog wijd verspreid. Googelend vind je dat « The Global Slavery Index estimates that 2 % of the population, or 90,000 Mauritanians, are enslaved. »

Luc Vankrunkelsven geeft in een voetnoot een nog hoger cijfer voor Mauritanië. Hij stelt vooreerst dat de “Walk Free Foundation onder moderne slavernij verstaat, onder meer de slachtoffers van mensenhandel, gedwongen arbeid, gedwongen huwelijken of seksuele uitbuiting”.

‘Moderne slavernij’ bestaat volgens de ‘Global Slavery Index’ die de Walk Free Foundation jaarlijks opstelt, “in alle 167 onderzochte landen, maar is procentueel het grootst in Mauritanië (4 %), Oezbekistan (3,97 %), Haïti (2,3 %), Qatar (1,36 %) en India (1,14 %) In Europa is het probleem het grootst in Oost-Europa met Bulgarije (0,38 %) als koploper. België zit met 0,013 % bij de beste landen.” Luc Vankrunkelsven voegt daar aan toe: “Het is niet toevallig dat in mijn straat in Brussel vooral Bulgaarse en Roemeense vrouwen gedwongen zijn tot prostitutie.”

In België zouden volgens de ‘Global Slavery Index’ “naar schatting 1.500 mensen verkeren in een toestand van ‘moderne slavernij’. Wereldwijd waren er anno 2020 volgens de organisatie 40,3 miljoen ‘moderne slaven’.”

Universeel menselijks om elkaar tot koopwaar en werkmier te degraderen ?

Bikkelharde uitbuiting van mensen door mensen is zo oud als de geschiedenis.

Wikipedia : « Slavery occurred in civilizations as old as Sumer, as well as in almost every other ancient civilization, including ancient Egypt, ancient China, the Akkadian Empire, Assyria, Babylonia, Persia, ancient Greece, ancient India, the Roman Empire, the Arab Islamic Caliphate and Sultanate, Nubia and the pre-Columbian ... »

‘Civilizations’ … Beschavingen … Beschadigingen ! Niet alleen van de medemens maar ook van de tot slaaf gemaakte Aarde.

Armoede en bevolkingsexplosie: slaven worden spotgoedkoop

In onze collectieve herinnering zijn de slavernij tijdens het Romeinse rijk en de trans-Atlantische slavenhandel nog vrij bekend. Eén van de hoofdverschillen tussen toen en nu blijkt te zijn dat slaven almaar ‘goedkoper’ worden.

Luc Vankrunkelsven: “Ooit was een slaaf een zware investering. Een Afrikaan kostte voor de katoenteelt in het Amerika van de 19de eeuw makkelijk een som waarvan het hedendaagse equivalent bijna 75.000 euro bedraagt.” (3 miljoen frank) “Moderne slaven zijn goedkoop én talrijk. Professor Kevin Bales: “Een slaaf kopen was een beetje als vandaag een tractor kopen. Slaven waren productief en relatief schaars. Een hedendaagse slaaf kost ongeveer 125 euro.” (5.000 frank).

Waar dat laatste bedrag vandaan komt, is me niet duidelijk. Duidelijk is wel dat er door de bevolkingsexplosie in Afrika en de armoede in het globale zuiden, miljoenen migranten en vluchtelingen nu zelf hun leven wagen om in het rijke noorden te belanden – ze moeten niet meer met slavenschepen aangesleept worden – waar ze vervolgens als illegalen voor geen geld tewerkgesteld kunnen worden. In België alleen al schatte een Nederlandse onderzoeker in 2016 het aantal illegalen op 150.000 mensen. https://www.standaard.be/cnt/gmdng6en

Illegaal = zonder de minste rechten. Echte wegwerpwerkers waar ‘bazen’ alles kunnen mee doen. Tot zelfs nu en dan er eentje half of helemaal dood dumpen langs een snelweg.

Brazilië: “800 mensen bepalen wat er in en met het land gebeurt”

Terwijl er in een land als België op de uitbuiting van illegalen toch wel wat remmen staan – je schiet hier niet zomaar één iemand dood voor ‘de lol’ of om anderen te intimideren, zoals je dat in verslagen uit Zuid-Amerika leest – gaan in een land zoals Brazilië met een president (Bolsonaro) die ooit stelde dat “een agent die niet moordt, geen agent is” – alle hekkens eraf. https://www.groene.nl/artikel/een-agent-die-niet-moordt-is-geen-agent

Wie ginder de gewone mens beschermen wil zoals de linkse president Getulio Vargas begin jaren vijftig of zoals recent de presidenten Lula en Rousseff, die wordt door de machtsmedia van corruptie beticht en afgezet of zelfs gevangen gezet. Terwijl de corruptie van de toplaag onbesproken blijft.

Luc Vankrunkelsven citeert de socioloog Jessé Souza volgens wie in Brazilië “800 mensen bepalen wat er in en met het land gebeurt”. Dat ze dat kunnen is te wijten aan de 20 % middenklassers die meedoen met de heel beperkte topelite, terwijl de 80 procent uitgeslotenen op allerlei manieren koest of onderdrukt gehouden wordt.

Die 80 % heeft dus niets te zeggen, moet alleen maar werken. Vandaar de stelling van Souza dat “de Braziliaanse maatschappij ten diepste nog een slavenmaatschappij is.” Een visie die de Braziliaanse intellectuele elite die de sleuteluniversiteiten bestaft, niet erkennen wil.

Nu heeft Luc Vankrunkelsven al veel en vaak over Brazilië geschreven, met name over heel het sojagebeuren en over het lot van inheemsen en landlozen in een land waar grootgrondbezit een gigantisch probleem is, maar het land zo met klemtoon als een slavenmaatschappij kenmerken, deed hij nog niet. En naast de slavernij van de mens, is er die van “de tot slaaf gemaakte, uitgebuite aarde.”

Uitgebuit wordt de aarde tegenwoordig in Brazilië als nooit tevoren. Zopas nog bracht Al Jazeera een artikel met als titel “Brazil’s latest sales pitch? Come exploit the Amazon rainforest » Al Jazeera had het over de Braziliaanse minister van milieu Ricardo Salles als een “termiet die het ministerie van binnenuit opeet”. En niet alleen het milieuministerie.

Brazil’s latest sales pitch? Come exploit the Amazon rainforest | Latin America News | Al Jazeera

Twee tournees door Brazilië in 30 uit het leven gegrepen kronieken

Kijk eens aan, nu zijn we al 3 pagina’s bezig met alleen maar de inleiding. Hoe voorkomen dat deze bespreking bijna zo dik wordt als het 276 pagina’s tellende boek van Luc Vankrunkelsven ?

Eenvoudig: door van de reiskronieken uit 2018 en 2019 slechts enkele ‘smaakmakende’ titels te vermelden. Om de kronieken zelf te lezen, koopt u dan wel het boek.

• Er zijn 16 kronieken uit 2018 met titels zoals eerst die van het stuk waarin Luc zijn reizen verantwoordde – “Waarom toch altijd weer Brazilië” – via “Dias uteis/nuttige dagen” langs “Van venijn naar beschermheilige” tot “Goed nieuws en/of slecht nieuws”.
• Volgen daarop dan 14 kronieken uit 2019 met titels zoals “Zonder Spot(ify) naar Brazilië” tot “Goud interesseert ons. Toch geen Indios ?!” en “Strijd – Liefde – Resistentie.”

In het boek volgen op die 30 kronieken nog 8 ‘annexen’ met titels zoals “Libramont-Neufchateau: tweesporenlandbouw” en “Stinkende drek verpest vakantie”.

‘Taal’- en andere inzichten uit het boek gegrepen

Afsluiten doet het boek met een voorstelling van ‘Grootouders voor het klimaat’, een bibliografie van Luc, de al vermelde colofon en een dankwoord. Zo kom je aan 276 pagina’s van een boek dat fraai is uitgegeven, goed in de hand ligt en vol interessante beschouwingen staat, niet alleen over Brazilië maar ook over en voor ons.

Zoals bv. over de noodzaak om “nieuwe woorden, een nieuwe taal” te ontwikkelen. In plaats van “de verhullende taal” (p. 96) van de bazen te blijven gebruiken. Denk aan de absurde term ‘werknemer’ … Zo vaak gebruikt in onze “omgekeerde wereld” waarin het slechte (witte suiker, wit brood) “normaal” genoemd wordt (p. 54) en landbouwvergift (‘agrotoxicos’) “gewasbeschermingsmiddelen” (‘defensivos’ of ‘fytosanitaire producten’) heten te zijn (p. 96). Vieze vuiligheid waarvan wij in Europa via al de import al het onnodige op ons bord en in ons lijf krijgen.

Toen ik hem het ontwerp van deze bespreking voorlegde, voegde Luc Vankrunkelsven er dit aan toe: “Het is nog straffer: die vergiften zijn hier verboden, maar ze mogen in Europa nog geproduceerd en uitgevoerd worden. Bijvoorbeeld naar Brazilië. Later komen ze dan terug, op ons bord.”

Hoe kunnen we ‘kikkers worden die zich niet laten koken’ als we de taal blijven hanteren van de financiële heersers over de geglobaliseerde economie die politici gebruiken “om hun winst te maximaliseren en de sociale verworvenheden tot een minimum te beperken of af te bouwen.” (p. 38)

“Vliegschaamte” is zo’n nuttig nieuw woord en Luc heeft er (gelukkig) ook last van. Nu nog termen zoals Spotify- en Netflix-schaamte in omloop krijgen. (p. 126-127)

Van de Braziliaans-inheemse ‘territoria’ tot ons eigen ‘Voedsel Anders’

Uiteraard ontbreekt ook de Braziliaanse Cerrado niet in het nieuwe boek, de streek in Brazilië waar de auteur zijn hart aan verloor en waar hij ons nu, in een hoofdstuk over “De geneeskracht van de Cerrado”, van leert dat het “een omgekeerd woud is, met 2/3 aan biomassa onder de grond en 1/3 zichtbaar in het landschap.” (p. 145) Overigens berichtte de krant De Standaard vorige woensdag voor het eerst over de Cerrado, in een gesprek met Luc Vankrunkelsven: https://www.standaard.be/cnt/dmf20201201_98118417?fbclid=IwAR3biOpVxJILH6V5iwd07BwtEtsj0NgQittETvPVVli-Vq3lSejwUmkdK4Y&articlehash=22C3AE4CB3AEBC13944D952F773247A8724425C520EECB4461531FCA64A18078E081C5159A5DE33C0D48C1B51F634EBD09C58CACD55145B82529422E94991651

Ontbreken evenmin in het nieuwe boek: de 305 inheemse volkeren die Brazilië voorlopig nog kent. (p. 138) Voorlopig want als de Bolsonaro-kliek nog lang aan de macht blijft …

Interessant is daarbij het besef dat ‘inheemse volkeren’ “niet zomaar op collectieve gronden leven, maar het als territoria beleven. Territoria zijn holistisch voor hen: hun leven in verbondenheid met de natuur, de dieren, hun ziel, hun voorouders, hun spiritualiteit”. (p. 190).

Veel belangstelling dus van Luc voor wat in Brazilië gebeurt, maar niet zonder altijd weer terugkoppeling naar eigen land. “Wie ziet ons eigen landschap sterven ? Bemerken we de samenhang tussen wat overzee gebeurt en wat onder onze eigen ogen vernietigd wordt” vraagt hij zich af op pagina 232 onder de titel ‘Landschapspijn’. Pijn veroorzaakt door “de mens als voornaamste woestijnmaker op aarde” (p. 234). “Doen hun ogen” (die van onze politici) “ook pijn bij het zien van de kerkhofweilanden” vraagt de auteur zich af. (p. 236) Wellicht niet want dan zouden ze niet de vergiftigde ‘EU-Mercosur-handelsdeal’ afsluiten (p. 238 en volgende).

De ‘landbouw’: verstandig aangepakt zou hij deel van de oplossing voor het klimaatprobleem kunnen worden. (p. 258 en volgende). Maar krijgen boer en boerin nog inspraak in een tijd waarin ook bij ons de landbouw nog meer een industrie wordt met megastallen die ons platteland onherkenbaar veranderen.

Luc Vankrunkelsven kan echter ook vermelden dat “in Vlaanderen enkele jaren geleden 27 NGO’s de handen in elkaar sloegen voor een ander Landbouw- en voedselsysteem, gebaseerd op agro-ecologie: ‘Voedsel-Anders’. Ondanks alle vernietiging is er hoop ! Al gaande wordt de weg gebaand.” (p. 268: https://www.voedsel-anders.be/)

Jan-Pieter Everaerts

“Een wereld van verdoken slavernij”, Luc Vankrunkelsven, Dabar-Luyten, 2020, ISBN 978-90-6416-446-0, 276 p. Het boek kan bij Luc besteld worden via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. Prijs: 19 eu + 5 eu verzendkosten.

Deze bespreking verscheen eerst in het ezine De Groene Belg. Voor alle correspondentie: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.