Als door een wesp gestoken, reageerde de VS na 9/11. Niet alleen Al Qaida, maar ook het toenmalige Taliban regime zou eraan moeten geloven. Op 14 september waarschuwde ik al voor de lange termijn gevolgen van zo’n interventie. Tevergeefs. Veel politici, experten en journalisten – ook bij ons - hebben boter op hun hoofd door toen der tijd en tot voor kort mee te gaan in het verhaal van deze interventie. Sommigen hebben het nog steeds niet begrepen en bekritiseren vandaag President Biden voor zijn terechte beslissing om de troepen weg te halen uit Afghanistan. Anderen schrijven defensierapporten waarin gedweept wordt met nieuwe militaire speeltjes die in een volgende militaire missie moeten ingezet worden. Alsof er geen vuiltje aan de lucht is.

Na mislukte militaire interventies in Vietnam, Somalië, Rwanda, Afghanistan, Irak, Libië en Mali – die duizenden miljarden dollars hebben gekost aan de Westerse belastingbetaler en alleen al in Afghanistan 250.000 Afghanen de dood hebben ingejaagd, alsook 2.500 Amerikanen (naast 20.000 gewonde Amerikaanse militairen) – kunnen de volgende drie lessen getrokken worden:
Eerst en vooral is deze langste Amerikaanse oorlog ooit vooral een les in bescheidenheid voor al diegenen die menen dat ze andere staten moeten gaan vertellen hoe hun land te besturen. Het getuigt van hoogmoed om te denken te weten hoe een ander land – met een totaal andere geschiedenis, taal en cultuur – moet ingericht worden. Minxin Pei heeft aangetoond dat slechts vier van de 16 nation-building pogingen na 1945 zijn gelukt: twee van de succesverhalen daarvan zijn dwergstaatjes (Panama en Grenada) en in de twee anderen (Duitsland en Japan) zijn 75 jaar na datum nog steeds Amerikanen terplekke. Alle andere pogingen mislukten. Wij kunnen geloven dat ons democratisch systeem en bescherming van de mensenrechten het beste is voor iedereen, maar we kunnen dat niet opleggen aan anderen, laat staan met militaire middelen. Diegenen die niet akkoord zijn, moeten zich de vraag stellen hoe ze zouden reageren als China binnen 15 jaar bij ons hetzelfde komt doen. Het ambitieniveau in Afghanistan lag te hoog. Dergelijke grootschalige binnenlandse aanpassingen doorduwen brengt automatisch interne politieke en economische machtsverschuivingen te weeg met winnaars en verliezers. Diegenen die verliezen zullen zich verzetten en zijn meer gemotiveerd dan onze militairen. Dat heeft de recente Amerikaanse aftocht nog eens bewezen. Het verhaal van Kuifje in Afghanistan is gelukkig afgelopen.

Ten tweede is deze episode een toonvoorbeeld van falen van het grijpen naar militaire instrumenten. De VS en in hun kielzog de NAVO heeft meer dan 2.000 miljard dollar uitgegeven aan dit conflict. Het Amerikaanse leger had 167 gevechtsvliegtuigen terplekke. De Taliban geen. Oftewel het zoveelste bewijs van de irrelevantie van laffe luchtbombardementen, hetzij met F-16s, hetzij met gewapende drones. Nederigheid is hier op zijn plaats. Vrede en veiligheid komen niet uit de loop van een geweer. Wie het meeste garen bij het conflict gesponnen heeft zijn de Lockheed Martin’s en Boeings van deze wereld: meer geld, meer jobs, meer winst voor de defensiebedrijven en hun aandeelhouders. Jon Schwarz berekende dat had je toen 10.000 dollar geïnvesteerd in deze sector dat dat bedrag vandaag zou aangegroeid zijn tot 97.000 dollar, terwijl de gemiddelde aandelen maar 61.000 dollar waard zouden zijn.

Ten derde en tot slot is dit een aderlating voor de VS en hun bondgenoten in de wereld. Wie gaat de VS – dat sowieso een tanende macht is - nog vertrouwen ? Laat het een les zijn voor Europa: bouw de NAVO af en kies resoluut voor onze eigen belangen. Hoe dom zijn wij Europeanen, wij Belgen geweest om opnieuw ook in dit verhaal de Amerikanen achterna te lopen ? Zelfs de simpelste taak hebben we niet tot een goed einde gebracht: het opleiden van een lokaal leger dat de Taliban de baas zou kunnen. NAVO baas Stoltenberg zou beter in eigen boezem kijken dan de voormalige Afghaanse president de schuld te geven.

Het is hoog tijd voor introspectie. Zonder heilige huisjes. Waarom volgen onze Europese regeringen zo gedwee de VS, die ons keer op keer meesleurt in avonturen die slecht aflopen ? Wat is het resterende nut van de NAVO, die van geen hout pijlen weet te maken, en ondertussen er in geslaagd is van de oude vijand de nieuwe vijand te maken (wat natuurlijk goed uitkomt voor een defensieorganisatie) ? Zouden we Defensie niet veel beter omturnen tot een goed werkende Civiele Bescherming of Binnenlandse B-FAST die tijdig helikopters kan leveren om mensen van de daken te halen als het overstroomt, of tijdig kan interveniëren bij bosbranden (al dan niet zelf aangestoken) ? De bedreigingen die de komende jaren en decennia op ons afkomen heten niet zozeer de Taliban, Rusland of China, maar wel klimaatwijzigingen, het risico op niet-geautoriseerd gebruik van kernwapens, pandemieën, en cyberaanvallen. Die bedreigingen ga je niet te lijf met bewapening of militaire allianties, laat staan met militaire interventies.

Tom Sauer

Dit opiniestuk verscheen eerder, in licht gewijzigde vorm in De Standaard
Tom Sauer is hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen en auteur van “De Strijd voor Vrede. En hoe we die kunnen winnen” (Polis, 2019).