De discussie over de kernuitstap zorgt weer voor hoogspanning in politieke middens. Maar is het de kern van de zaak? Niet bepaald. Wél cruciaal is deze vraag: hoe krijgen we ons energiesysteem op termijn klimaatneutraal? Zes stappen en één randvoorwaarde.

Stap 1: het consumptiegedrag zelf in vraag stellen. 

Minder verbruiken is cruciaal om de impact op de aarde te verminderen. Het is ook sociaal, omdat er meer overblijft voor wie het minder breed heeft, en voor de volgende generaties. De Transformisten, Repair & Share en Villa VanZelf zetten zich al jaren in om burgers daarbij te helpen. LabLand en Zomer Zonder Vliegen tonen de weg vooruit voor respectievelijk wonen en reizen.

Stap 2: andere keuzes maken. 

Denk bijvoorbeeld aan de keuze voor openbaar vervoer, elektrische fiets of deelwagen, het werkterrein van onder meer de Fietsersbond, TreinTramBus, Autodelen.net en Mpact. Infrastructuur helpt ons om duurzamere keuzes te maken: fietsostrades, vlotte verbindingen met het openbaar vervoer, parkeerplaatsen voor deelwagens. Maar ook de plaats waar we wonen is zeer bepalend voor ons energieverbruik: aaneengesloten gebouwen verliezen minder warmte dan losse bebouwing en mensen in de kern moeten zich minder ver verplaatsen dan mensen die in de rand of op de buiten wonen. Dat maakt van de betonstop een belangrijke klimaatmaatregel.

Stap 3: minder energie verliezen voor verwarming.

 Er zijn al grote stappen gezet, mede dankzij de leden van Energy Savings Pioneers. Denk bijvoorbeeld aan het invoeren van energienormen voor toestellen, auto’s en gebouwen. Toch gaat er nog veel energie verloren; vooral in onze gebouwen. De Vlaamse regering maakt er nu eindelijk werk van door heen renovatieverplichting na verkoop in te voeren, maar eigenlijk moet ze de lat hoger leggen. Via de website van Ecobouwers geven we burgers handvatten om duurzaam te (ver)bouwen.

Stap 4: resoluut kiezen voor hernieuwbare energie. 

Onderzoeksinstelling VITO berekende dat het potentieel van zon en wind in België volstaat om onze huidige stroomvraag te dekken. Via hernieuwbare energiecoöperaties kunnen we dat potentieel aanboren, op sociaal verantwoorde wijze. REScoop Vlaanderen heeft daar al veel expertise in opgebouwd.

Naast hernieuwbare stroom is er ook een groot potentieel aan hernieuwbare warmte, zoals diepe geothermie en restwarmte van bedrijven. Daarvoor is de uitrol van warmtenetten noodzakelijk. Uit het recente rapport ‘Warmte in Vlaanderen’ blijkt dat het economisch rendabel is om minstens een vierde van de warmtevraag in Vlaanderen via een warmtenet te voorzien. Samen met 8 pionierssteden pleit Bond Beter Leefmilieu voor een ambitieuzer warmtebeleid.

Stap 5: kiezen voor elektriciteit. 

Elektriciteit is efficiënter dan fossiele brandstoffen: voor hetzelfde aantal kilometers hebben elektrische wagens minder energie-input nodig dan klassieke wagens met verbrandingsmotor. Ook warmtepompen gebruiken veel minder dan een gasketel om een woning te verwarmen. De elektrificatie legt wel druk op het elektriciteitsnet, vooral lokaal. Kabels moeten op termijn gasleidingen vervangen en dat vergt een zorgvuldige planning. 

De efficiënte omzetting van energie is ook een aandachtspunt bij waterstof. Groene waterstof wordt bejubeld als een duurzaam alternatief voor aardgas, maar vergt wel veel groene stroom om het aan te maken. Groene waterstof wordt dan ook het best selectief en tijdelijk ingezet voor functies waar geen of onvoldoende elektrisch alternatief is, bijvoorbeeld bij zware industriële processen of zwaar vrachtvervoer. En dus niet bij verwarming van gebouwen of personenvervoer.

Stap 6: zet koolstofafvang alleen in als laatste redmiddel. 

Het idee van koolstofafvang: CO₂, afkomstig van verbranding, wordt afgevangen en ondergronds opgeslagen, bv. in lege gasvelden. Maar het moet een laatste redmiddel blijven. De industrie moet de omslag maken naar duurzame producten via duurzame processen. Daar is een transitieplan voor nodig. Pas in laatste instantie is koolstofafvang en -opslag te overwegen. Ook staan projecten in de steiger om op basis van de afgevangen koolstof andere stoffen aan te maken. Hier is de vraag welke stoffen ermee gemaakt worden. Als die snel weer verbrand worden, heeft het klimaat weinig gewonnen.

Er zijn ook andere manieren om koolstof op te slaan. Planten en duurzaam bewerkte bodems nemen massa’s koolstof op en verdienen het om meer plaats te krijgen in onze omgeving. BOS+ en Natuurpunt zetten hier sterk op in. Ook het gebruik van natuurlijk materiaal voor bouwmaterialen, fixeert koolstof voor langere tijd. Onder meer VIBE legt hier de focus op. 

De hele omslag naar een klimaatneutrale samenleving vergt enorme investeringen van iedereen: burgers, bedrijven en overheden. In feite moet vanaf nu elke investering een klimaattoets doorstaan: is het het wel nodig, kan het anders, kan het zuiniger, kan het met hernieuwbare energie? 

Maar daar is een belangrijke randvoorwaarde aan verbonden: niet iedereen heeft zomaar geld voor de broodnodige investeringen. Dat is tegelijk de grootste uitdaging voor onze beleidsmakers. Lidorganisatie Reset.Vlaanderen zoekt hier naar oplossingen.

Erwin Cornelis