| 
Oekraïne is beter neutraal
Oekraïne zou het best een bufferstaat tussen Oost en West worden, oppert Tom Sauer. Het land zou veiliger worden en er economisch op vooruitgaan. Rusland zou zich minder opgejaagd voelen.
Honderdduizend Russische soldaten staan klaar aan de grens met Oekraïne. We lijken op weg naar een gevaarlijke loopgravenoorlog, want het Westen kan zich geen gezichtsverlies veroorloven. Het enig lichtpuntje is dat de diplomatieke deur blijft openstaan.
De kern van het probleem gaat niet zozeer over de plaats van Oekraïne in de Europese veiligheidsorde, maar over die van Rusland. Zolang grootmachten zoals Rusland zich niet veilig voelen, zullen spanningen blijven bestaan. Rusland ziet met lede ogen aan hoe Oekraïne en het Zwarte Zeegebied meer en meer in de westerse invloedssfeer worden gezogen. De geografie is niet onbelangrijk voor de geopolitiek. Door enkele negatieve ervaringen met het Westen – zowel Napoleon als Hitler stond aan de poorten van Moskou – is een mogelijk Navo-lidmaatschap van Oekraïne een rode lijn voor Rusland.
Geen bluf
Het is niet dat we die rode lijn niet kenden. Op de Navo-top van Boekarest in 2008 dreigde president Vladimir Poetin ermee de Krim af te nemen. President George W. Bush, die wel meer verkeerde beslissingen heeft genomen, dacht dat het bluf was. Zes jaar later was het zover. De Krim hoort nu bij Rusland. Wie niet weten wil, moet voelen.
Collega’s John Mearsheimer en Stephen Walt van respectievelijk de universiteiten van Chicago en Harvard, beschuldigen de Navo en de EU ervan naïef geweest te zijn. Eerder schreven ook historica Laurien Crump (DS 9 december 2022) en Ruslandexpert Katlijn Malfliet (DS 22 december 2022) dat Poetin een punt had, wat ik ook betoog in mijn boek De strijd voor vrede.
George Kennan – de vader van de indammingspolitiek van de VS aan het begin van de Koude Oorlog – voorspelde al in de jaren 90 grote problemen met Rusland als gevolg van de beslissing om de Navo te laten voortbestaan en uit te breiden richting Rusland. President Bill Clinton had geen oor had voor de adviezen van experts als Kennan. Hij kon de steun van de Poolse en andere Oost-Europese migranten in de VS goed gebruiken om herverkozen te worden.
Buren blijven buren
Ook de West-Europese leiders gaan niet vrijuit. Merkel en co. hebben zich op die fameuze Navo-top in Boekarest weliswaar serieus verzet, maar president Bush heeft hen het mes op de keel gezet, en buigen deden ze. De slotverklaring stelt dat Oekraïne en Georgië lid worden van de Navo. Dat Merkel kon bedingen dat er geen datum van toetreding werd vooropgesteld, was voor Poetin een magere troost. De fameuze rode lijn was overschreden.
Poetin zou vanaf dat moment ook rode lijnen overtreden. Enkele maanden na die top lokte hij een korte oorlog in Georgië uit, later nam hij de Krim in. Om nog maar te zwijgen van de hybride oorlogsvoering tegen het Westen: pogingen tot verkiezingsmanipulatie, spionage, en cyberaanvallen. Allemaal niet goed te praten, wel te verklaren. Het ongelukkige compromis van Boekarest is een zoveelste voorbeeld van de besluitvorming binnen de Navo: als de VS hun zinnen op iets gezet heeft, moeten de Europeanen volgen. Alsof wij Europeanen geen aparte belangen hebben. Alsof de voordelen van de Navo opwegen tegen alles.
Hoe moet het verder? De enige oplossing zijn goede afspraken met Rusland in de vorm van collectieve en coöperatieve veiligheid. Buren blijven buren. Velen zullen het niet graag lezen, maar in zo’n constellatie is geen plaats voor allianties. Die laatste zijn bedoeld voor oorlogstijden of serieuze spanningen. Op korte tijd is het niet haalbaar om de Navo af te schaffen, omdat die van de oude vijand de nieuwe heeft gemaakt. Maar laten we een volgende kans niet opnieuw verkwanselen.
Grensland
Dat de Navo bereid is om met Rusland te praten over wapenbeheersing, zal voor Poetin niet volstaan. Het gaat voor Rusland wel degelijk over de status van Oekraïne. Het halfslachtige compromis van Boekarest is trouwens ook niet in het belang van Kiev. Oekraïne zal op korte en middellange termijn geen lid worden van de Navo, laat staan van de EU. Het compromis van Boekarest zal er op de een of andere manier aan moeten geloven.
In afwachting van een andere Europese veiligheidsarchitectuur wordt Oekraïne beter neutraal of niet-gebonden, zoals onder meer Henry Kissinger heeft voorgesteld, en zoals voorzien was in de onafhankelijkheidsverklaring van het land uit 16 juli 1990. Een bufferstaat tussen Oost en West, net zoals Finland en Oostenrijk. Oekraïne betekent ook letterlijk ‘grensland’. Het kan dan economisch van twee walletjes eten en garanties door zowel Rusland als de Navo zullen maken dat het zich veel veiliger zal voelen. Bovenal zal Rusland zich minder in de hoek geduwd voelen, waardoor de kans vergroot dat het de veiligheidsafspraken dan wel zou naleven.
Tom Sauer
Is hoogleraar internationale politiek aan de UAntwerpen.
Dit opiniestuk verscheen eerder in De Standaard op 18 januari 2022
