| 
Foto: U.S. Army
Strategische denkers die waarschuwden voor uitbreiding van de NAVO (uitgebreide versie)
Een van de meest fascinerende aspecten van de Oekraïne-oorlog is het grote aantal strategische topdenkers die al jaren waarschuwen dat deze oorlog er zat aan te komen als we op de ingeslagen weg zouden doorgaan. We zetten de belangrijkste van deze waarschuwingen op een rij.
George Kennan, 1998
George Kennan is wellicht grootste buitenlandse beleidsstrateeg van de VS ooit. Hij was de architect van de Koude Oorlog en is ambassadeur geweest in Moskou. In een interview in de New York Times vroeg Thomas Friedman hem naar zijn mening over de uitbreiding van de NAVO.
“Ik denk dat dit het begin is van een nieuwe Koude Oorlog. Ik denk dat de Russen geleidelijk aan heel ongunstig zullen reageren en dat het hun beleid zal beïnvloeden. Ik denk dat het een tragische vergissing is. Er was geen enkele reden voor. Niemand bedreigde iemand anders. De grondleggers van dit land zouden zich in hun graf omdraaien omwille deze uitbreiding.
“De uitbreiding van de NAVO was een tragische vergissing is. Er was geen enkele reden voor.”
Wij hebben ons aangemeld om een hele reeks landen te beschermen, hoewel wij noch de middelen noch de intentie hebben om dat op een serieuze manier te doen. De [uitbreiding van de NAVO] was gewoon een luchthartige actie van een Senaat die geen echte belangstelling heeft voor buitenlandse zaken.
Wat mij stoort is hoe oppervlakkig en slecht geïnformeerd het hele Senaatsdebat was. Ik stoorde me vooral aan de verwijzingen naar Rusland als een land dat erop gebrand is West-Europa aan te vallen.
“De Russen zullen geleidelijk aan heel ongunstig zullen reageren en dat zal hun beleid beïnvloeden.”
Natuurlijk zal er een negatieve reactie van Rusland komen, en dan zullen [de NAVO- uitbreiders] zeggen dat we je altijd hebben verteld dat de Russen nu eenmaal zo zijn – maar dit is gewoon verkeerd.”
Kissinger, 2014
Henry Kissinger is voormalig minister van Buitenlandse Zaken van de VS. Hij was het brein achter de toenadering tussen de VS en China begin de jaren zeventig om de toenmalige Sovjet-Unie te isoleren en te verzwakken. Het artikel dat hij in 2014 in de Washington Post schreef, kort na de Maidan coup[1], is verrassend vooruitziend. Enkele uittreksels.
“Al te vaak wordt de Oekraïense kwestie voorgesteld als een krachtmeting: sluit Oekraïne zich aan bij het Oosten of bij het Westen? Maar als Oekraïne wil overleven en gedijen, dan mag het geen voorpost zijn van de ene kant tegen de andere, het moet functioneren als een brug tussen beide.
“Als Oekraïne wil overleven en gedijen, dan mag het geen voorpost zijn van de ene kant tegen de andere, het moet functioneren als een brug tussen beide.”
Het Westen moet begrijpen dat Oekraïne voor Rusland nooit zomaar een vreemd land kan zijn. De Russische geschiedenis begon in wat het Kievse Rijk werd genoemd. De Russische religie verspreidde zich van daaruit. Oekraïne maakt al eeuwenlang deel uit van Rusland, en hun geschiedenissen waren voor die tijd al met elkaar verweven.
Enkele van de belangrijkste gevechten voor de Russische vrijheid, te beginnen met de Slag bij Poltava in 1709, werden op Oekraïense bodem uitgevochten. De Zwarte Zeevloot – Ruslands middel om macht in de Middellandse Zee uit te oefenen – is gebaseerd op een lange termijn huurovereenkomst in Sebastopol, op de Krim.
Zelfs beroemde dissidenten als Aleksandr Solzjenitsyn en Joseph Brodsky hielden vol dat Oekraïne een integraal onderdeel was van de Russische geschiedenis en eigenlijk van Rusland.
“Oekraïne mag geen lid worden van de NAVO”.
De Europese Unie moet erkennen dat haar bureaucratische traagheid en het ondergeschikt maken van het strategische element aan de binnenlandse politiek bij de onderhandelingen over de relatie van Oekraïne met Europa, ertoe hebben bijgedragen dat de onderhandeling in een crisis is veranderd.
Oekraïne mag geen lid worden van de NAVO, een standpunt dat ik zeven jaar geleden heb ingenomen, toen het voor het laatst aan de orde was.”
John Mearsheimer, 2015
John Mearsheimer is waarschijnlijk een van de meest vooraanstaande geopolitieke experts in de VS vandaag. In een webinar in 2015 zei het volgende:
“Rusland is een grootmacht en heeft er absoluut geen belang bij toe te staan dat de Verenigde Staten en hun bondgenoten een uitgestrekt territorium van groot strategisch belang aan hun westelijke grens innemen en bij het Westen inlijven.
“Rusland heeft er absoluut geen belang bij toe te staan dat de VS en hun bondgenoten een territorium van groot strategisch belang bij het Westen inlijven.”
Dit zou niet verwonderlijk moeten zijn voor de VS, aangezien jullie allemaal weten dat we een Monroe-doctrine hebben. Die doctrine zegt dat het westelijk halfrond onze achtertuin is en dat niemand uit een verafgelegen gebied militaire troepen naar het westelijk halfrond mag verplaatsen.
De meesten van jullie zijn net als ik oud genoeg om zich de Cubaanse rakettencrisis nog te herinneren. Weet je nog hoe we helemaal gek werden van het idee dat de Sovjets militaire troepen in Cuba zouden stationeren. Dit was onaanvaardbaar. Niemand zet militaire troepen op het westelijk halfrond. Dat is waar de Monroe-doctrine over gaat.
“Niemand zet militaire troepen op het westelijk halfrond. Dat is waar de Monroe-doctrine over gaat.”
Kun je je voorstellen dat over twintig jaar een machtig China een militaire alliantie aangaat met Canada en Mexico, dat er Chinese strijdkrachten naar Canadese en Mexicaanse bodem verplaatst worden en dat wij daar gewoon zouden staan en zeggen: ‘dit is geen probleem, want, wij zijn nu allemaal mensen uit de 20e en 21e eeuw. Wij denken niet meer zoals mensen uit de 19de eeuw gelijk Poetin. Daarom hoeven wij ons geen zorgen te maken over Chinese strijdkrachten’.
Dat zal natuurlijk nooit gebeuren. Wij gaan wel degelijk de Monroe-doctrine met betrekking tot China blijven handhaven, net zoals wij dat deden met de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog.
Het hoeft dus niemand te verbazen dat de Russen ontsteld waren over het idee dat de VS Oekraïne aan de westelijke kant van het register zou plaatsen. (…) Maar we stopten niet met onze inspanningen om Oekraïne deel van het Westen te maken.
“Het Westen neemt Oekraïne in het ootje en het eindresultaat is dat Oekraïne ten onder zal gaan.”
En de Russen reageerden [doelend op de Russische inval in Georgië 2008]. Was dit een verrassing? Om de een of andere reden waren president Obama en alle elites in het Westen verrast, ik denk dat dit komt omdat ze mensen van de 21e eeuw zijn en ze denken dat machtsverhoudingen er niet meer toe doen. (…)
Het Westen neemt Oekraïne in het ootje en het eindresultaat is dat Oekraïne ten onder zal gaan (…) Wat we doen is in feite het aanmoedigen van die uitkomst.
(…) Als je beseft dat de mensen in Washington en de meeste VS burgers al zoveel moeite hebben om met de Russen om te gaan, dan kan je niet geloven hoeveel moeite we zullen hebben met de Chinezen.”
“Als we al zoveel moeite hebben om met de Russen om te gaan, dan kan je niet geloven hoeveel moeite we zullen hebben met de Chinezen.”
Jack F. Matlock, 1997
Jack F. Matlock was de laatste VS ambassadeur in de Sovjet-Unie vooraleer de unie ontmanteld werd. In een artikel, twee dagen vóór de invasie schrijft hij dat de uitbreiding van de NAVO de “meest strategische blunder” was sinds de val van de SU.
“Aangezien de belangrijkste eis van Poetin de verzekering is dat de NAVO geen nieuwe leden meer zal aannemen, en meer bepaald Oekraïne en Georgië niet, zou er uiteraard geen basis voor de huidige crisis zijn geweest als het bondgenootschap na het einde van de Koude Oorlog niet was uitgebreid, of als de uitbreiding had plaatsgevonden in harmonie met de opbouw van een veiligheidsstructuur in Europa waar Rusland deel van uitmaakte.
“De uitbreiding van de NAVO was de grootste strategische blunder sinds het einde van de Koude Oorlog.”
Was deze crisis voorspelbaar?
Absoluut. De uitbreiding van de NAVO was de grootste strategische blunder sinds het einde van de Koude Oorlog. In 1997, toen de kwestie rees om meer NAVO-leden toe te voegen, werd mij gevraagd om te getuigen voor de Senaatscommissie voor Buitenlandse Betrekkingen (SFRC). In mijn inleidende opmerkingen heb ik de volgende verklaring afgelegd:
‘Ik beschouw de aanbeveling van de regering om op dit moment nieuwe leden in de NAVO op te nemen misplaatst. Als het door de Senaat van de Verenigde Staten zou worden goedgekeurd, zou het wel eens de geschiedenis in kunnen gaan als de grootste strategische blunder die is gemaakt sinds het einde van de Koude Oorlog. In plaats van de veiligheid van de VS, hun bondgenoten en de landen die tot het bondgenootschap willen toetreden te verbeteren, zou het wel eens een reeks gebeurtenissen in de hand kunnen werken die de ernstigste bedreiging van de veiligheid van dit land [Rusland] zou kunnen opleveren sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie.’
“De enige manier om het continent te verenigen is de NAVO te breiden tot alle Europese landen.”
Onze nucleaire arsenalen waren inderdaad in staat een einde te maken aan de mogelijkheid van beschaving op aarde.
Maar dat was niet de enige reden die ik aanhaalde om Rusland op te nemen in plaats van uit te sluiten van de Europese veiligheid. Zoals ik de SFRC uitlegde: ‘Het plan om het lidmaatschap van de NAVO te vergroten houdt geen rekening met de werkelijke internationale situatie na het einde van de Koude Oorlog. Het verloopt volgens een logica die alleen tijdens de Koude Oorlog zinvol was.
De deling van Europa eindigde voordat er ook maar gedacht werd aan het opnemen van nieuwe leden in de NAVO. Niemand dreigt Europa opnieuw te verdelen. Het is dan ook absurd te beweren, zoals sommigen hebben gedaan, dat het noodzakelijk is nieuwe leden in de NAVO op te nemen om een toekomstige deling van Europa te voorkomen.
Als de NAVO het belangrijkste instrument moet zijn om het continent te verenigen, dan is de enige manier waarop ze dat kan doen, logischerwijs door uit te breiden tot alle Europese landen. Maar dat lijkt niet het doel van de regering te zijn, en zelfs als dat zo is, is de manier om het te bereiken niet door geleidelijk nieuwe leden toe te laten.’”
William Perry, 1996
Perry was minister van Defensie onder Bill Clinton. In zijn memoires legt hij uit dat voor hem de uitbreiding van de NAVO de oorzaak is van “de breuk in de betrekkingen met Rusland” en dat hij er in 1996 zo tegen gekant was dat hij zelfs overwoog om ontslag te nemen.
“Ik geloofde niet dat de timing juist was om aan te dringen op uitbreiding van de NAVO. Het belangrijkste was dat we vooruitgang moesten blijven boeken met Rusland, en ik was bang dat de uitbreiding van de NAVO op dit moment ons in de omgekeerde richting zou duwen. Ik geloofde dat een terugval hier de positieve relaties die we zo nauwgezet en geduldig hadden ontwikkeld in de opportunistische periode na de Koude Oorlog, zou kunnen verkwanselen. (…)
“Ik was bang dat de uitbreiding van de NAVO op dit moment ons in de omgekeerde richting zou duwen.”
Ik geloofde dat we meer tijd nodig hadden om Rusland, de andere grote kernmacht, in de Westerse veiligheidskring te brengen. De hoogste prioriteit was voor mij duidelijk. (…)
De president riep een bijeenkomst van de nationale veiligheidsraad bijeen die aan de kwestie was gewijd, en ik pleitte ervoor om het NAVO-lidmaatschap een paar jaar uit te stellen. (…) De tegenargumenten werden aangevoerd door vicepresident Gore. Hij hield een krachtig betoog ten gunste van onmiddellijk lidmaatschap. (…)
Gore’s geloofde dat we de problemen die dit zou veroorzaken met Rusland wel aankonden, waar ik het niet mee eens was. Ik bleef het onderhouden van een positieve relatie met Rusland koppelen aan het nog enkele jaren uitstellen van de uitbreiding van de NAVO.
“Toen ik bedacht dat Rusland een enorm nucleair arsenaal had, stelde ik een zeer hoge prioriteit aan het handhaven van een positieve relatie met dat land.”
En nogmaals en meest fundamenteel: toen ik bedacht dat Rusland nog steeds een enorm nucleair arsenaal had, stelde ik een zeer hoge prioriteit aan het handhaven van die positieve relatie, vooral als het ging om een toekomstige vermindering van de dreiging van kernwapens.
(…) Als ik terugkijk op deze cruciale beslissing, betreur ik het dat ik niet effectiever heb gestreden voor uitstel van het NAVO-besluit.”[2]
Noam Chomsky, 2015
Noam Chomsky wordt internationaal erkend als een van de belangrijkste nog levende intellectuelen. In 2015 besprak hij in een interview de uitbreiding van de NAVO.
“Het idee dat Oekraïne zich bij een Westerse militaire alliantie zou aansluiten, zou voor geen enkele Russische leider aanvaardbaar zijn. Dit gaat terug tot 1990 toen de Sovjet-Unie instortte. De vraag was wat er met de NAVO moest gebeuren. Gorbatsjov stemde ermee in Duitsland te verenigen en te laten toetreden tot de NAVO. Dat was een zeer opmerkelijke toegeving. De tegenprestatie was dat de NAVO zich geen centimeter naar het oosten zou uitstrekken.
“Het idee dat Oekraïne zich bij een Westerse militaire alliantie zou aansluiten, zou voor geen enkele Russische leider aanvaardbaar zijn.”
Wat is er dan gebeurd? De NAVO nam onmiddellijk Oost-Duitsland op en niet lang nadien breidde Clinton de NAVO uit tot aan de grenzen van Rusland. In 2014 stemde de nieuwe Oekraïense regering o.l.v. president Porosjenko voor toetreding tot de NAVO. De wens van Oekraïne om lid te worden van de NAVO beschermt Oekraïne niet, het bedreigt het met een grote oorlog.”
Jeffrey Sachs, 2022
Jeffrey Sachs was de man die de schoktherapie toepaste op Rusland en daar een sociaal bloedbad aanrichtte. Later werd hij bekend omwille van de millenniumdoelstellingen. Hij was ook adviseur van de Secretaris-Generaal van de VN tussen 2002 en 2006. Drie dagen vóór de invasie schreef hij een opmerkelijk opinie in de Financial Times.
“Rusland verzet zich al 30 jaar fel tegen de uitbreiding van de NAVO naar het oosten, eerst onder Boris Jeltsin en nu onder Poetin. Voordien was de Sovjet-Unie ook al fel gekant tegen de uitbreiding van de NAVO.
“De VS zouden niet erg gelukkig zijn als Mexico zou toetreden tot een door China geleide militaire alliantie.”
Het is gemakkelijk te begrijpen waarom. De VS zouden niet erg gelukkig zijn als Mexico zou toetreden tot een door China geleide militaire alliantie, en waren evenmin tevreden toen het Cuba van Fidel Castro zich 60 jaar geleden aansloot bij de USSR.
Noch de VS noch Rusland willen het leger van de ander voor hun deur. Geen NAVO-uitbreiding beloven is geen kwestie van een toegeving doen. Het betekent niet dat Oekraïens grondgebied wordt afgestaan. Het ondermijnt de Oekraïense soevereiniteit niet. Het zou juist helpen om die soevereiniteit veilig te stellen. Oekraïne moet ernaar streven te lijken op de niet-NAVO-leden van de EU: Oostenrijk, Cyprus, Finland, Ierland, Malta en Zweden.
Ondanks beweringen van het tegendeel gaven de Westerse naties de Sovjet-Unie de informele verzekering dat de NAVO na de Duitse eenwording niet naar het oosten zou uitbreiden. De VS en hun bondgenoten handelden bedrieglijk en gebruikten drogredenen om te beweren dat eerdere toezeggingen niet bindend waren. Het was vooral roekeloos van president George W Bush om in 2008 de deur open te zetten voor het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne (en Georgië).
“Het was roekeloos van George W Bush om in 2008 de deur open te zetten voor het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne (en Georgië).”
Rusland is al lang bang voor invallen vanuit het westen, of die nu door Napoleon, Hitler of recentelijk de NAVO werden gepleegd. Om die reden hebben koelere en wijzere Amerikaanse strategen op het gebied van het buitenlands beleid, onder wie Bill Clintons minister van defensie William Perry, de grote staatsman en diplomaat George Kennan en voormalig ambassadeur in de Sovjet-Unie Jack Matlock, geargumenteerd dat de uitbreiding van de NAVO naar het oosten na de ondergang van de USSR onnodig, roekeloos en provocerend was.
Onze compilatie is een bewerking van een twitter-draad van Arnaud Bertrand.
Notes:
[1] Euromaidan, of Europlein in het Nederlands, is het centraal gelegen Onafhankelijkheidsplein in Kiev. Op dat plein ontstonden op 21 november 2013 protesten tegen de regering van president Viktor Janoekovytsj naar aanleiding van diens niet-ondertekening van het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne. Deze protesten leidden uiteindelijk tot het afzetten van president Janoekovytsj. (n.v.d.r.)
[2] Perry W., My Journey at the Nuclear Brink, Stanford 2015, p. 128-9.
