| 
Foto: Russische en Oekraïense regering, Wikimedia Commons / CC-BY-SA-4.0
Analyse - Marc Vandepitte
Oorlog in Oekraïne: is de vrede nabij?
De vredesgesprekken tussen Oekraïne en Rusland zijn volop aan de gang en er zijn tekenen van een mogelijke doorbraak. Europa heeft alle belang bij een spoedig einde aan dit conflict, maar dat lijkt niet het geval voor de VS. Zal de vredeslogica het halen?
Mogelijke doorbraak
Te midden van het vreselijk oorlogsgeweld zijn er tekenen van een mogelijke doorbraak in de vredesonderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland. Volgens Financial Times is er grote vooruitgang geboekt in de gesprekken en is door beide partijen een 15-punten vredesplan opgesteld.
In ruil voor een staakt-het-vuren en voor de terugtrekking van de Russische troepen zou Oekraïne een neutrale status aannemen, zijn ambitie laten varen om toe te treden tot de NAVO en geen buitenlandse militaire basissen op het grondgebied toelaten.
Kiev zou zijn leger kunnen behouden, maar zou bepaalde groepen (lees neonazi milities) verbieden. Ook zouden de namen van straten veranderen die genoemd zijn naar Oekraïense collaborateurs die tijdens WOII samen vochten met de nazi’s tegen de Sovjet-Unie.
Rusland van zijn kant zou zijn eis afzwakken dat Oekraïne van het Russisch de tweede officiële taal van het land maakt op voorwaarde dat Kiev de wetten terugdraait die het gebruik van de taal beperken.
Volgens Financial Times is er grote vooruitgang geboekt in de gesprekken.
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky maakte duidelijk dat hij uit is op vrede. In een publieke boodschap gaf hij aan dat hij niet verwacht dat zijn land spoedig tot de NAVO zal toetreden, meteen een van de belangrijkste eisen van Moskou: “Al jaren horen we dat de deur zogenaamd openstaat [voor het NAVO-lidmaatschap], maar nu horen we dat we er niet in kunnen. En het is waar, en het moet worden erkend.”
Er zijn nog belangrijke knelpunten. Zo is er nog discussie over de status van neutraliteit. Oekraïne verwerpt het model van Zweden of Oostenrijk en wil sluitende veiligheidsgaranties bij toekomstige bedreigingen.
Een ander twistpunt is de erkenning van de annexatie van de Krim in 2014 en de onafhankelijkheid van twee separatistische republieken in de oostelijke grensregio Donbas. Oekraïne weigert dit, maar is bereid om deze kwestie apart te behandelen.
Spelbrekers
“De partijen staan dicht bij een akkoord over fundamentele kwesties”, aldus de Turkse minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu. Al bij al zijn het hoopvolle berichten, maar helaas is niet iedereen deze gang van zaken gunstig gezind.
Volgens heel wat waarnemers spelen de VS achter de schermen een cruciale rol in deze besprekingen. En het is zeer de vraag of Washington een snelle onderhandelde oplossing nastreeft. Hetzelfde geldt voor de Britse regering.
“De VS zetten een domper op de hoop op een diplomatieke oplossing in Oekraïne” kopte Financial Times dit weekend. Anthony Blinken, de minister van buitenlandse zaken van de VS over de vredesbesprekingen: “Diplomatie vereist dat beide partijen te goeder trouw zijn om te de-escaleren, en ik zie op dit moment geen tekenen dat Poetin bereid is te stoppen”.
Het is zeer de vraag of Washington een snelle onderhandelde oplossing nastreeft. Hillary Clinton opteert voor een langdurige oorlog.
De uitspraak van Blinken kwam er daags nadat president Biden een nieuw pakket militaire hulp aan Oekraïne had aangekondigd, waaronder luchtafweersystemen, antitankwapens en bewapende drones.
Hillary Clinton, de voormalige minister van buitenlandse zaken opteert voor een langdurige oorlog en speelt met het idee om Oekraïne voor Rusland in een nieuw Afghanistan te veranderen.
Liz Truss, Brits minister van buitenlandse zaken denkt in dezelfde richting. Volgens haar kan het conflict in Oekraïne “een aantal jaren” duren en “moeten we voorbereid zijn op een zeer lange adem”.
Oorlogslogica
Twee logica’s staan hier lijnrecht tegenover elkaar. Je hebt de logica die voluit de kaart trekt van de oorlog. De vijand moet zo hard mogelijk aangepakt worden en zoveel mogelijk verzwakt. Dat betekent sturen van meer en krachtiger wapens, stationeren van troepen en raketten in de buurlanden, instellen van hardere sancties en een vlijmscherpe scherpe retoriek (“Poetin is een oorlogsmisdadiger”).
Het was ook in die logica dat sinds de ontbinding van het Warschaupact en ondanks duidelijke beloftes, de NAVO zich stelselmatig heeft uitgebreid naar het oosten, waardoor Rusland zich in de hoek gedreven voelde.
De gevolgen van deze logica zijn drievoudig. Een langdurig en hevig conflict zullen we vooreerst economisch heel scherp voelen. De energieprijzen en voedselprijzen zullen de hoogte ingaan. Een hoge inflatie zal de rentevoeten doen stijgen. Dat is niet alleen nadelig voor de economische groei, maar gezien de hoge schuldenberg als gevolg van de coronacrisis, kan dit tot een ernstige schuldencrisis leiden.
Een langdurig en hevig conflict zullen we vooreerst economisch heel scherp voelen.
Daarnaast zullen de handelsstromen met Rusland stilvallen en zullen de bewapeningsuitgaven toenemen. Een langdurige oorlog veroorzaakt bovendien onzekerheid op de markten en dat is nefast voor het investeringsklimaat. Men verwacht sowieso in Europa een serieuze groeivertraging door de oorlog in Oekraïne.
Ten tweede zal een hevig en aanslepend conflict een grote en langdurige vluchtelingenstroom veroorzaken. Die zal druk zetten op de woningenmarkt, het onderwijs, de sociale zekerheid, enz. Extreemrechts heeft politiek voordeel weten te halen uit de vluchtelingengolf die uit Syrië kwam in 2015. Als dit conflict lang aansleept en West-Europa miljoenen vluchtelingen langdurig moet opgevangen, dan zullen de rechtsextremisten deze keer nog meer garen weten te spinnen.
Lachende derde
Deze twee gevolgen laten zich vooral voelen in Europa en veel minder in de VS. De economie van de VS heeft zich sneller dan Europa herpakt na de coronacrisis. Omwille van de stimulusmaatregelen kampt de economie daar zelfs met oververhitting, waardoor stijgende rentevoeten eerder welkom zijn.
Als dit conflict lang aansleept dan zullen de rechtsextremisten deze keer nog meer garen weten te spinnen.
De VS hebben economisch zelfs baat bij deze oorlog. Ze zullen hun dure schaliegas in de toekomst kunnen leveren aan Europa ter vervanging van het goedkopere Russisch gas. De tientallen miljarden die Duitsland en andere Europese landen zullen uitgeven aan bewapening zullen kassa kassa zijn voor de oorlogsindustrie van de VS.
Een derde gevolg van de oorlogslogica is dat de VS via de NAVO een nog grotere greep zullen krijgen op Europa. Na WOII is Europa via de NAVO in een (militair) keurslijf gepropt dat volledig gecontroleerd wordt door de VS. “Om dé dominante wereldmacht te blijven, moet de VS de Europese Unie en de NAVO gebruiken om hun hegemonie in Europa te vestigen”, aldus Christian Saint-Etienne.
Sinds de val van de SU en de ontbinding van het Warschaupact gingen er in Europa regelmatig stemmen op om een meer autonome koers te varen op geopolitiek en militair vlak, zonder resultaat.
Door het gestook in deze oorlog bepaalt de NAVO nu meer dan ooit de geopolitieke koers in Europa. Van een eigen, autonome strategie is totaal geen sprake meer.[1] Duitsland, dat traditioneel een koele NAVO-minnaar was, een pacifistische traditie had en dat het meest van al te verliezen heeft bij dit conflict, is nu helemaal overstag gegaan.
Door het gestook in deze oorlog bepaalt de NAVO nu meer dan ooit de geopolitieke koers in Europa.
Dit conflict treft in de eerste plaats Europa en verzwakt het continent. In deze oorlog zijn de Verenigde Staten de lachende derde. In dit licht moet ook de aanwezigheid van Biden op de Europese top van 24 maart gezien worden. Het is heel de vraag of hij uit is op vrede dan wel of hij oorlog komt stoken.
Give peace a chance
Wat er ook van zij, een andere logica is noodzakelijk, een logica die het militair opbod een halt toe roept, die inzet op dialoog en die een duurzame veiligheidsstructuur nastreeft.
Op korte termijn is een actieve vredesdiplomatie nodig. Hoe sneller de oorlog stopt hoe beter. Om de vredesgesprekken tussen Oekraïne en Rusland alle kansen te geven moet men er zich van weerhouden om de oorlog verder aan te stoken door wapens of troepen te sturen, door sancties uit te breiden, of door onnodige oorlogsretoriek te gebruiken.
Het is heel de vraag of president Biden uit is op vrede dan wel of hij oorlog komt stoken.
Er moet ook nagedacht worden om Poetin een zogenaamde ‘gouden brug’ uit Oekraïne aan te bieden. De beëindiging van de oorlog moet zo aantrekkelijk mogelijk gemaakt worden. Nu wordt enkel gedreigd met nog meer oorlogsgeweld en sancties. Het omgekeerde is ook mogelijk en is nu wenselijker. Een staakt het vuren en een terugtrekking uit Oekraïne kan bijvoorbeeld gekoppeld worden aan het verminderen van economische sancties.
Dit conflict viel niet uit de lucht. De veiligheidsstructuur op het Europese continent is onevenwichtig en labiel. De VS zien Eurazië nog steeds als het schaakbord waarop de strijd om de wereldoverheersing wordt gevoerd.
Op lange termijn heeft Europa daarom een nieuwe veiligheidsarchitectuur nodig. Dat is een architectuur die het zelf in handen heeft en die niet gedicteerd of opgelegd wordt van buitenaf. Het is ook een architectuur die gericht is op de veiligheid van de betreffende landen en die niet in functie staat van geopolitieke doelstellingen.
Op lange termijn heeft Europa een nieuwe veiligheidsarchitectuur nodig die het zelf in handen heeft.
Stabiliteit kan er maar komen als alle betrokken landen zich veilig voelen. Als er akkoorden komen over bewapening en er sluitende veiligheidsgaranties afgesproken worden.
Om zo’n veiligheidsarchitectuur op poten te zetten is de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) het best geplaatst. In het verleden heeft de OVSE zijn verdienste al meer dan bewezen.
Note:
[1] De aangekondigde nieuwe eigen interventiemacht, de zogenaamde ‘rapid-deployment-capacity’, is daar een goede illustratie van. Het gaat over amper 5.000 soldaten en wordt pas in 2030 volledig operationeel.
Bron: https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2022/03/22/oorlog-in-oekraine-is-de-vrede-nabij/
