De NAVO-top in Madrid (29 en 30 juni) komt er op een scharniermoment in de moderne Europese geschiedenis. De Russische agressie-oorlog tegen Oekraïne betekent het definitieve kantelpunt naar een nieuw tijdperk van zware spanningen en groeiende dreigingen tussen rivaliserende grootmachten, gekenmerkt door een hernieuwde wapenwedloop.

De term ‘Koude Oorlog 2.0.’ lijkt toepasselijk omdat er gelijkaardige mechanismen spelen als tijdens de Koude Oorlog uit de twintigste eeuw. Een kenmerk van de Koude Oorlog is dat de rivaliteiten van de grootmachten elders als proxy-oorlogen (‘oorlogen per volmacht’), 'warm' worden uitgevochten.

‘Systemische rivalen’

Een van de belangrijkste punten op de agenda van de NAVO-top in Madrid is de goedkeuring van een nieuw Strategisch Concept (SC) ter vervanging van de versie uit 2010, die werd goedgekeurd op de NAVO-top in Lissabon. De input voor het nieuw SC komt uit het rapport ‘NAVO 2030’, dat in juni 2021 goedgekeurd werd door de leiders van de NAVO-landen. Rusland en China worden in dat rapport als ‘systemische rivalen’ omschreven en dat vertaalt zich concreet in groeiende spanningen en sterk stijgende militaire budgetten.

De Russische oorlog in Oekraïne heeft de confrontatie met Moskou op de spits gedreven. Maar op lange termijn kijkt de NAVO naar die andere rivaal, China. Niet toevallig worden voor het eerst ook de leiders van Australië, Japan, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland -de ‘NAVO-partners’ uit de Aziatisch-Pacifische-regio- uitgenodigd op de top in Madrid. De aandacht voor deze regio -waar China dé opkomende sterke macht is- is de laatste jaren enorm gegroeid. In 2012 herdefinieerde de regering van president Obama de regionale militaire strategie van de VS met een “pivot” (‘ommezwaai’) naar Oost-Azië, met onder meer de versterking van de bilaterale veiligheidsallianties en een verbreding van de Amerikaanse militaire aanwezigheid in de regio.

De in 2007 opgerichte 'Quadrilateral Security Dialogue' (‘Quad’), een strategische veiligheidsdialoog tussen Japan, Australië, India en de VS, die na het tijdelijk vertrek van Australië in een semi-slapende toestand vertoefde, kreeg onder Trump, in 2017, een nieuwe impuls. Met deze ‘Aziatische NAVO’ richt Washington zich expliciet tegen China, met als doel de militaire en diplomatieke tegenwerking van dat land in de Indo-Pacifische regio, met name in de Zuid-Chinese Zee, waar er heel wat territoriale disputen bestaan tussen een assertief China en de omliggende landen.

In de herfst van vorig jaar sloten Australië, het Verenigd Koninkrijk en de VS, het veiligheidspact AUKUS, dat veel stof deed opwaaien omdat in het zog ervan een megacontract voor de levering van nucleaire onderzeeërs aan Australië werd ondertekend.

De VS lijkt ook vastberaden om Beijing op stang te jagen door een einde te maken aan de ‘Eén-China-politiek’ zoals die tot stand kwam in 1979 onder president Carter. De Carter-regering erkende Taiwan vanaf dan niet langer als een onafhankelijke staat. Aan het eind van de Chinese burgeroorlog hadden de verliezende nationalisten van de Kuomintang zich teruggetrokken op Taiwan, dat noch door China, noch door de VN als een onafhankelijke staat wordt erkend. De VS beschouwde Taiwan tot 1979 als het echte en onafhankelijke China. Vanaf 2018 knoopten de VS en Taiwan (via de goedkeuring van de ‘Taiwan Travel Act’) opnieuw de facto diplomatieke relaties aan. De VS leverde sindsdien al voor miljarden aan wapens aan het eiland - tot grote ergernis van China, dat zijn militaire oefeningen aan de kustlijn van Taiwan heeft opgevoerd.

Oekraïne

Oekraïne zal uiteraard een belangrijk punt vormen op de agenda van de NAVO-top in Madrid, waar gediscussieerd zal worden over het “opvoeren” en “aanhouden” van de militaire steun op lange termijn. De bewapening van Oekraïne door de NAVO lijkt daarbij niet langer gericht op het in staat stellen van het land om zich te verdedigen, maar om Rusland te verzwakken en uit te schakelen als ‘rivaal’. “Er zijn landen binnen de NAVO die willen dat de oorlog in Oekraïne doorgaat. Zij zien de voortzetting van de oorlog als een verzwakking van Rusland. Ze geven niet veel om de situatie in Oekraïne", zo liet minister van Buitenlandse Zaken, Mevlut Cavusoglu, van NAVO-lidstaat Turkije zich twee maanden geleden ontvallen. Washington zelf maakt daar bij monde van minister van Defensie, Lloyd Austin, trouwens geen geheim van: “We willen Rusland verzwakt zien”, zo zei hij eind april. Dat ontlokte de Britse krant The Guardian de commentaar dat dit een “verschuiving (is) in de door Washington verklaarde doelstellingen die aan de grondslag liggen van de militaire steun aan Oekraïne.”

Militaire uitgaven en extra troepen

Een derde punt op de agenda van de top in Madrid is de versterking van de defensie van de NAVO-lidstaten en de nucleaire afschrikking van het bondgenootschap. Met de oorlog in Oekraïne als justificatie, maken de lidstaten versneld werk van de door de NAVO opgelegde doelstelling om 2% van hun Bruto Binnenlands Product (BBP) uit te geven aan hun militaire apparaten. Dat is ook zo voor België, dat zopas heeft beslist die norm te willen bereiken tegen 2035.

Het resultaat is dat de gemeenschappelijke militaire uitgaven van de NAVO de komende jaren met tientallen miljarden zullen stijgen. Dat maakt van het bondgenootschap, dat nu al verantwoordelijk is voor meer dan de helft van de mondiale militaire uitgaven, veruit het machtigste militaire blok in de wereld. Daarnaast wil de NAVO ook haar ‘Rapid Reaction Force’ -de troepen die onmiddellijk moeten kunnen worden ingezet- opdrijven van 40.000 naar 300.000 troepen.

Hoewel niet duidelijk is wat het antwoord van de NAVO zal zijn op het Russische voornemen om raketten die met kernkoppen kunnen worden uitgerust, op te stellen in Wit-Rusland, zal de NAVO de rol van kernwapens in de eigen militaire strategie opnieuw herbevestigen. Sinds de NAVO-top in Lissabon noemt de NAVO zich -onder druk van Washington- uitdrukkelijk een ‘nucleaire alliantie’, nadat een aantal landen (waaronder België en Duitsland) een poging hadden gedaan om de Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied ter discussie te stellen.

Nog een ander belangrijk punt is het kandidaat-lidmaatschap van Zweden en Finland. De goedkeuring daarvan moet in consensus gebeuren. Turkije ligt vooralsnog dwars in een poging om zijn agenda tegen de Koerdische beweging verder door te duwen. Turkije is aan de zijde van radicale Syrische huurlingen al drie keer Noord-Syrië binnengevallen, en heeft ook zijn operaties en aanwezigheid in Noord-Irak opgedreven. De NAVO zwijgt in alle talen over deze schendingen van het internationaal recht door een bondgenoot.

Vredesbeweging

De internationale vredesbeweging hield in het weekend van 25 juni haar traditionele tegentop en een grote vredesbetoging. Zowel de agressie-oorlog van Rusland tegen Oekraïne als de militariseringslogica van de NAVO werden er uitdrukkelijk veroordeeld. De nadruk lag op de grote nood aan een mondiaal gemeenschappelijk veiligheidsperspectief.  

Honderden activisten, academici, vakbondsmensen, vertegenwoordigers van NGO's en sociale bewegingen, en linkse politici kwamen op vrijdagavond en zaterdag samen om te discussiëren over de militaristische agenda van de NAVO, de stijgende militaire budgetten en de gevolgen ervan voor de sociale en milieu-uitgaven, de oorlog in Oekraïne, feminisme en militarisme, klimaat en militarisme, het antimilitaristisch verzet tegen oorlogen, enzovoort. Vrede vzw organiseerde er een werkgroep rond strategieën en perspectieven voor de vredesbeweging.

In een afsluitende verklaring (‘Vrede 360º’) schuiven de deelnemers van deze Vredestop een alternatief veiligheidsmodel naar voor: “Op basis van de Slotakte van Helsinki, het Handvest van Parijs en het Handvest van de Verenigde Naties zijn wij vastbesloten een nieuw veiligheidsmodel op te bouwen dat gebaseerd is op gedemilitariseerde gedeelde veiligheid in overgang naar een scenario van ‘nulbewapening’, vrij van massavernietigingswapens en zonder Amerikaanse militaire basissen in de wereld. Wij willen een menselijke veiligheid tot stand brengen waarin de daadwerkelijke uitoefening van de mensenrechten centraal staat. [...] Vrede 360º vormt de uitdaging voor de wereldwijde vredesbeweging, die zich inzet voor diplomatieke conflictpreventie, ontwapening, denuclearisatie, anti-oorlog en vrede. Kortom, de demilitarisering van samenlevingen.”

Op zondag 26 juni liepen meer dan 20.000 mensen door de straten van Madrid om die boodschap kracht bij te zetten. Onder hen een ruime delegatie uit België.

Bron: https://vrede.be/nl/node/52254