Als we statiegeld goed aanpakken, krijgen we meer terug dan enkel die 10 cent

Statiegeld kan het aandeel rondslingerende flesjes en blikjes met 70 tot 90 procent terugdringen.

Na het proefproject in Bredene, de roep in Oostende en Antwerpen was het nu de beurt aan minister van leefmilieu Zuhal Demir om een pleidooi te houden voor statiegeld op blik en PET-flessen. De milieubeweging reageert zeer tevreden op deze plannen. 2 op 3 gemeenten was al lid van de Statiegeldalliantie, en 8 op de 10 Vlamingen zijn voorstander. De vraag is niet langer of we voor statiegeld kiezen, maar wanneer én voor welk systeem.

Drankverpakkingen maken zo’n 40% van het volume uit van het Vlaams zwerfvuil. Met statiegeld zal er dus substantieel minder afval in de natuur en waterlopen terecht komen. Dat betekent: minder opruimkosten voor de gemeenten, minder koeien die blikjes opeten en meer hergebruik van plastic en metaal. De inzichten daarover zijn eindelijk gerijpt, nadat de verpakkingsindustrie het statiegelddebat lange tijd domineerde.

Zo werden tal van zwerfvuilcharters opgesteld, verpakkingsplannen gemaakt en werd er afgeleid van de kwestie door meer in te zetten op sensibilisering en handhaving, zoals het aanwerven van 30 inspecteurs voor het uitdelen van GAS-boetes. Die brachten weinig zoden aan de dijk. In 2018 besloot het afvalplan uiteindelijk dat het aandeel zwerfvuil met 20% ten opzichte van 2015 moet dalen, zo niet zou een statiegeld- of ander beloningssysteem ingevoerd worden. Volgens de tweejaarlijkse zwerfvuilanalyses van OVAM daalde het aandeel rondslingerend afval alvast niet. De laatste fractietelling van 2022 bevestigde dat nog maar eens.

Geen verder uitstel meer

Minister Zuhal Demir noemt nu 2025 als mogelijke termijn om statiegeld uit te rollen.  Dat betekent 10 jaar na de eerste impactstudie van OVAM over het invoeren van statiegeld op PET-flessen. Er is genoeg tijd overgegaan. Daarom is het noodzakelijk dat het kader voor statiegeld dit najaar al wordt voorgesteld in de Vlaamse Regering. Bij de uitrol moeten de milieuorganisaties, gemeenten en het bedrijfsleven betrokken zijn. Uit ervaringen in buurlanden, zoals Nederland, weten we dat er nog heel wat logistieke puzzelstukken missen. We kunnen verwachten dat de retailsector of de verpakkingsindustrie zich niet als constructieve speler in het debat zal opstellen.

Ook nu schuiven FostPlus, Comeos en Fevia bijvoorbeeld het digitaal statiegeldsysteem naar voor, waarbij we elk flesje of blikje zelf scannen voor we het in onze PMD of onderweg in een ‘smart bin’ droppen. Dit past in de plannen van de verpakkingsindustrie om een incontournable positie te creëren in het zwerfvuilbeleid. Maar studies uit Wales zetten vraagtekens bij de effectiviteit van zo’n voorstel. De Vlaamse Regering moet daarom goed de touwtjes in handen nemen en kiezen voor een voor een goed werkend statiegeldsysteem, niet voor een halfslachtige oplossing.
Belangrijk zal zijn om niet langer de vertragingsmanoeuvres van de verpakkingsindustrie te dulden. Zij ontlopen al te lang hun verantwoordelijkheid. Statiegeld op blik en PET zorgt er voor dat de producent verantwoordelijk is voor het afval dat in de natuur terechtkomt. Hippe ideetjes zoals The Click en een digitaal statiegeldsysteem zullen het zwerfvuil niet doen dalen, maar zorgen intussen voor vertraging en afleiding.

Dat statiegeld resultaten oplevert, zie je in de rest van Europa, maar ook in het proefproject van Bredene. Meer dan 80% van de blikjes en flesjes werden teruggebracht. In Duitsland zijn blikjes amper 0,03% van het zwerfvuil en in Litouwen spreken we over een inzamelingspercentage van meer dan 90%. België kan zich dus maar beter reppen en zich aansluiten bij de 14 Europese landen die statiegeld al ingevoerd hebben om deze resultaten te halen.

Nog even doorduwen

Statiegeld is er nog niet. De beslissing ligt nu op tafel en de praktische uitvoering zal cruciaal zijn om van het systeem een succes te maken. Samenwerking met ander gewesten zal broodnodig zijn. In Brussel en Wallonië staat statiegeld namelijk al langer in het regeerakkoord, en kwamen er al studies en parlementaire debatten.
Vlaanderen zal tenslotte ook de best practices van haar buurlanden moeten meenemen in haar statiegeldplan. In andere landen is er ook heel veel vertraagd en bemoeilijkt, maar aan het einde van de rit kunnen verpakkingproducenten hun verantwoordelijkheid niet langer ontlopen. Vlaanderen zal met statiegeld een kwalitatieve stroom aan plastic verpakkingen inzamelen wat kansen biedt voor de recyclagesector. 2025 lijkt nog veraf, maar als we dit met z’n allen goed aanpakken, krijgen we meer terug dan enkel die tien cent statiegeld.

Deze opinie verscheen ook op Knack (8 september 2022)