Beste leden van de federale regering

Het begrotingsakkoord is uitgedraaid op besparingen op de kap van mensen met de laagste inkomens. De laatste schijf van de verhoging van de van de laagste uitkeringen is helemaal geschrapt en de minimumpensioenen stijgen ook minder dan voorzien. Daardoor breekt de federale regering haar belofte om de laagste inkomens boven de armoedegrens te brengen. Ook zal er strenger toegekeken worden op tijdelijke werkloosheid. Dat kunnen we als Netwerk tegen Armoede niet aanvaarden in een welvarend land als België. De opeenvolgende crisissen en stijgende kosten voor basisbehoeften, wonen en energie zorgen ervoor dat het water nog meer aan de lippen staat van kwetsbare mensen. Het tast hun koopkracht enorm aan en ze dreigen zo volledig kopje-onder te gaan.

Zoals het er nu naar uitziet, creëert u zelf de volgende generatie kinderen die in armoede en uitsluiting opgroeien met het huidige begrotingsakkoord. Bezuinigingen zijn inderdaad nodig op de federale begroting. Maar één ding weten we zeker. Mensen dieper in armoede duwen kost onze samenleving het tienvoud op middellange termijn. Uithuiszettingen, maatschappelijk werk, aanvullende steun via het OCMW, gezondheidsongelijkheid, het missen van leer- en ontwikkelingskansen bij kinderen ... zijn ethisch onaanvaardbaar én getuigen ook van economisch kortzichtig beleid. Op lange termijn zullen de maatschappelijke kosten van deze beslissingen veel hoger zijn dan de huidige besparingen. Er is dringend nood aan structurele armoedebestrijding, een sociaal rechtvaardige klimaattransitie én gezonde publieke financiën. Het principe dat iedereen rechtvaardig en naar eigen vermogen bijdraagt, moet daarin centraal staan. Wie meer heeft, kan ook meer bijdragen. Armoede bestrijden creëert meer welzijn voor iedereen.

Onze oproep is helder. U maakte in het federaal regeerakkoord in 2020 een uitgesproken keuze om de strijd tegen armoede te intensifiëren met een groeipad naar 2030. De laagste inkomens boven de armoederisicogrens brengen is bovendien ook een Europese aanbeveling. De coronacrisis en energiecrisis hebben alleen maar aangetoond hoe belangrijk deze beleidskeuze is. We roepen u op te blijven focussen op de strijd tegen armoede en voor een menswaardig bestaan voor iedereen. Het Netwerk tegen Armoede en al onze mensen in armoede vragen maar 1 ding, “gewoon mens mogen zijn”. Wij vragen om onze kinderen alle kansen te kunnen geven om later op eigen benen een gelukkig leven te kunnen uitbouwen. Wij vechten elke dag keihard om in onze basisbehoeften te voorzien. Een betaalbare woning, een goede job, naar de dokter en naar school kunnen gaan … Dat kan u ons toch niet ontzeggen? Door opnieuw te besparen op de laagste inkomens die nog steeds onder de armoedegrens liggen, doet u dat echter wel.

Op 16 maart 2023 gaf u uw akkoord voor de definitieve btw-verlaging op gas en elektriciteit van 21 naar 6 %. Die verlaging is bovendien vanaf 1 april gekoppeld aan de accijnshervorming. Hoewel de btw op gas en elektriciteit al ongeveer een jaar tijdelijk verlaagd is om de energiefactuur te verminderen, blijft die vanaf 1 april permanent op 6 %. Op 6 februari liet het Netwerk tegen Armoede al blijken dat deze hervorming geen goed idee is. Volgens ons wordt de compensatie voor de btw-verlaging naar 6 % gehaald bij mensen die nu al helemaal onderaan de inkomensladder bengelen. Op 1 juli wordt immers het uitgebreid sociaal tarief voor alle personen met een verhoogde tegemoetkoming afgeschaft. Nochtans gaat het over 20% van de bevolking in een land waar het armoedepercentage op 18,8 % ligt. De tijdelijke uitbreiding van het sociaal tarief sinds 1 februari 2021, was oorspronkelijk bedoeld voor een jaar. Door de immens hoge energieprijzen heeft u deze maatregel herhaaldelijk verlengd, maar nooit structureel ingevoerd.

Het nieuws over de afschaffing van het uitgebreid sociaal tarief zorgt voor onduidelijkheid en paniek bij gezinnen in armoede en mensen met een laag inkomen. Ze zijn al kampioen in bezuinigen en moeten nu op zoek naar nog extremere manieren om te besparen op hun energieverbruik en andere essentiële zaken om te kunnen overleven. Het is kiezen tussen eten of zich verwarmen, tussen de pest en de cholera. Mensen sluiten zichzelf de facto af door nulverbruik met ongezonde en onmenselijke woonomstandigheden tot gevolg. Dit staat een menswaardig leven in de weg. In onze verenigingen horen we dat de afschaffing na 1 juli voor nog grotere problemen zal zorgen. Gezinnen worstelen nu al met immens gestegen voedselprijzen en huurprijzen, op zowel de sociale als private huurmarkt door de inflatie.

“Door de hoge huur- en energieprijzen houd ik niet veel meer over. Dan mag ik niets speciaals doen.”

De koopkrachtcrisis bij gezinnen in armoede grijpt vandaag onmiddellijk in op hun leefomstandigheden. Het is dan ook slechts een kwestie van enkele maanden tot 1 jaar voor we opnieuw een stijging zullen vaststellen in schuldenproblematiek, loonbeslagen en uithuiszettingen. Gezinnen in armoede hebben het vandaag reeds een pak moeilijker met het betalen van hun facturen, meer schulden, stress en mentale problemen, uitstel van gezondheidszorg ... Het uitgebreide sociaal energietarief is een substantiële maatregel die er momenteel voor zorgt dat gezinnen niet verder verdrinken, samen met de indexering en het welvaartsvast houden van de uitkeringen.

“Het uitgebreid sociaal tarief maakte voor mij een groot verschil. Het zorgde ervoor dat ik nog rond kwam. Zo zat ik niet in constante stress of ik het einde van de maand zou halen. Ik had meer ruimte in mijn hoofd om ook aan andere dingen te denken.”

Het statuut van de verhoogde tegemoetkoming van de ziekenfondsen was een rechtvaardige en realistische grens om het recht op het uitgebreide sociaal tarief te bepalen. Door terug te keren naar het oude systeem van het sociaal energietarief, louter op basis van bepaalde specifieke statuten, voert u opnieuw een sterke onrechtvaardigheid in. De vele alleenstaanden en eenoudergezinnen die (deeltijds) werken of een invaliditeitsuitkering hebben na gewerkt te hebben, worden verplicht tot mensonwaardige keuzes. Die keuzes richten een dergelijke ravage aan in hun welzijn en functioneren dat hen ziekte, uitsluiting en totaal isolement te wachten staan. We kunnen niet geloven dat de huidige federale regering voor zo’n samenlevingsmodel staat. Al helemaal niet omdat deze regering ook streeft naar een hogere werkzaamheidsgraad en daarbij zowel onderwijs, werk en levenslang leren terecht als belangrijke hefbomen ziet in de strijd tegen armoede.

Op basis van de kennis en ervaringen van zo’n 22.000 mensen in armoede uit onze 61 verenigingen, hebben we een aantal aanbevelingen om het sociaal tarief te hervormen:

• Veranker de uitbreiding van het sociaal tarief voor energie om de laagste inkomens te beschermen tegen energiearmoede. De inkomensgrens van verhoogde tegemoetkoming bij het ziekenfonds is hiervoor een logische maatstaf. Gebruik de belasting op de overwinsten van de producenten om de financiële kost voor de begroting te beperken.
• Voorzie een getrapte overgang voor de huishoudens in het derde inkomensdeciel (tussen 20% en 30% van de laagste inkomens). Een getrapt sociaal tarief is nodig voor mensen net boven de armoedegrens, die het nog steeds niet breed hebben. Zo voer je als overheid ook een preventief armoedebeleid voor mensen die het risico lopen in armoede te belanden.
• Vergemakkelijk de toegang tot het sociaal tarief en ken het automatisch toe.

Het sociaal energietarief is niet de enige hefboom voor een betere energie-efficiëntie. Het is duidelijk dat directe steunmaatregelen aan huishoudens in kwetsbare situaties hand in hand dienen te gaan met investeringen in een sociaal rechtvaardig klimaatbeleid.

• Het Netwerk tegen Armoede roept op om massaal te investeren in de isolatie en renovatie van woningen op de private en sociale woningmarkt.
• Maak het openbaar vervoer, niet in het minst de treinen van de NMBS, veel toegankelijker en betaalbaarder voor gezinnen op of onder de armoedegrens. Een sterk verhoogde mobiliteit via het openbaar vervoer zou ook een enorme boost betekenen zowel in persoonlijke emancipatie als in kansen op de arbeidsmarkt.
• Ook gezinnen in een kwetsbare positie moeten de mogelijkheid krijgen om gebruik te maken van hernieuwbare energiebronnen. Dit betekent dubbele winst: een lagere energiefactuur en minder CO2-uitstoot. De federale regering zou ook incentives kunnen geven aan de regio’s en deelregeringen.

Wij geloven dat u aan onze zijde staat. We hopen dat u de daad bij het woord voegt om armoede nu en voor de toekomstige generaties te voorkomen.

Heidi Degerickx
algemeen coördinator Vlaams Netwerk tegen Armoede