2017 belooft een historisch jaar te worden in de strijd voor een kernwapenvrije wereld. Eind maart beginnen meer dan 123 VN-lidstaten te onderhandelen over een nieuw verbodsverdrag op kernwapens. België blijft echter het eeuwigdurende "recht" op kernwapens van een klein aantal landen verdedigen. Een totaal onverantwoordelijke en gevaarlijke houding, schrijven Willem Staes en Pieter Teirlinck van de Belgische Coalitie tegen Kernwapens.

November 1979. De Amerikaanse Nationale Veiligheidsadviseur Zbigniew Brzezinski wordt uit zijn bed gebeld. Hij krijgt een apocalyptische boodschap te horen: de VS worden aangevallen door 200 Russische kernraketten.

Brzezinski heeft drie minuten om te beslissen of hij President Jimmy Carter waarschuwt, die vervolgens vier minuten heeft om een nucleaire tegenaanval te autoriseren. Zeven minuten om over een nucleair Armageddon te beslissen. Vlak voordat de derde minuut verstrijkt, krijgt Brzezinski opnieuw telefoon: vals alarm.

Russische roulette

Alleen al tussen 1977 en 1984 vonden minstens 1.152 zo'n gevallen plaats. Sinds 1945 is er veelvuldig sprake geweest van het bijna-gebruik (bewust of incidenteel) van kernwapens, en ontkwam de wereld tientallen keren op het nippertje aan een nucleaire ramp of oorlog. Militaire experts waarschuwen daarnaast voor nieuwe gevaren: diefstal of nucleaire cyberhacking door terroristen.

Het gevaar op een nucleaire ontploffing met wereldwijde catastrofale humanitaire gevolgen is dus urgent en reëel. Het is bovendien maar de vraag of de huidige bewoner van het Witte Huis en zijn adviseurs even koelbloedig blijven als Brzezinski.

Dit doet een levensbelangrijke vraag rijzen: willen we de komende decennia Russische roulette blijven spelen met een nucleaire Armageddon als inzet, of nemen we dringende actie om de ingedommelde nucleaire ontwapeningsdynamiek nieuw leven in te blazen?

Druk op kernwapenstaten

De enige manier om het gevaar op zo'n nucleaire catastrofe te vermijden, is het verbieden en vervolgens elimineren van kernwapens. Meer dan 123 landen zien dit in, en beginnen eind maart 2017 in New York te onderhandelen over een nieuw internationaal verdrag dat kernwapens verbiedt.

Dat is minder revolutionair dan het klinkt. Een nieuw verbodsverdrag staat niet gelijk aan onmiddellijke en volledige nucleaire ontwapening, maar is een logische volgende stap in een gradueel proces dat leidt tot een allesomvattende kernwapenconventie. Bedoeling van het nieuwe verdrag is om kernwapens verder te stigmatiseren en zo de druk op de kernwapenstaten te verhogen om volledig te ontwapenen.

Zo'n druk is broodnodig: het tempo van nucleaire ontwapening gaat enorm traag, terwijl alle kernwapenstaten bezig zijn met grootschalige en langdurige moderniseringen van hun nucleaire arsenalen.

Een verbodsverdrag heeft bovendien een onmiddellijke en concrete impact op de financiering van kernwapens. Een nieuw verbodsverdrag is dus geen doel op zich maar een extra drukkingsmiddel en kan onderhandeld worden, indien nodig zonder medewerking van de kernwapenstaten.

Nucleaire Gollums

De Belgische regering blijft zich echter als een duivel in een wijwatervat verzetten tegen de start van onderhandelingen over een nieuw verbodsverdrag, en wil nu ook nieuwe gevechtsvliegtuigen uitrusten met een nucleaire capaciteit.

Tijdens voorafgaandelijke VN-besprekingen in 2016 benadrukte België dat sommige staten nu eenmaal bijzondere veiligheidsuitdagingen kennen, en daarom het recht hebben om kernwapens te behouden en te moderniseren. Een echo van Gollum uit de Lord of the Rings was nooit ver weg: 'we wants it, we need it. Must have the precious, my precious.'

Belgische diplomaten schoven een "progressieve benadering" naar voren als enige "realistisch" alternatief. Dit is louter een recyclage van oude voorstellen die al meer dan twee decennia op tafel liggen en niet geïmplementeerd worden. België claimt dus "effectieve" en "realistische" voorstellen te doen, maar stelt enkel zaken voor die al bewezen hebben niet of onvoldoende te werken. Het simpelweg herhalen van oude voorstellen, zonder een concreet plan om deze op korte termijn te realiseren, is niet progressief of realistisch maar een conservatieve verankering van de status quo.

Ontwapeningsregime onder druk

Een nieuw verbodsverdrag zorgt daarentegen voor een noodzakelijke nieuwe dynamiek die de druk op de kernwapenstaten verhoogt om de "progressieve agenda" eindelijk te implementeren. De verbodsbenadering en de "progressieve" benadering zijn dus complementair aan elkaar.

Zo'n nieuwe dynamiek is dringend nodig om een nieuwe nucleaire wapenwedloop te vermijden. Steeds meer landen raken immers in toenemende mate gefrustreerd over het gebrek aan ontwapening van de vijf erkende kernwapenstaten. Deze laatsten beloofden in 1970 in het non-proliferatieverdrag (NPV) om nucleair te ontwapenen, terwijl de niet-kernwapenstaten in ruil beloofden om geen kernwapens te verwerven.

Van de beloftes van de kernwapenstaten kwam echter weinig in huis, tot groeiende frustratie van de niet-kernwapenstaten. 'Als zij (de kernwapenstaten) hun deel van de deal niet nakomen en bovendien hun kernwapens moderniseren, waarom zouden wij ons deel (verbod op verwerving van kernwapens) nog moeten nakomen?', klinkt het steeds luider.

Zet regering onder druk

Gezien het aantal VN-lidstaten dat de start van verbodsonderhandelingen steunt is het bovendien niet de vraag of een verbodsverdrag er komt, maar wel wat voor vorm dergelijk verdrag aanneemt. Door multilaterale VN-onderhandelingen te boycotten, verspeelt België elke kans om het verdrag mee vorm te geven. NAVO-bondgenoot Nederland zal daarentegen wél deelnemen aan het diplomatieke proces, juist omdat het wil wegen op de uiteindelijke vorm van het verbodsverdrag.

België moet dus dringend kleur bekennen. Meer dan 123 landen willen een multilateraal diplomatiek proces opstarten, terwijl de kernwapenstaten meer dan duizend miljard dollar besteden aan de modernisering van hun nucleaire arsenalen en een eeuwigdurend recht op het bezet van kernwapens opeisen.

De Belgische Coalitie tegen Kernwapens lanceerde daarom deze week een nieuwe online actie om de regering alsnog van gedachten te veranderen.

In tijden van oprukkend nationalisme en unilateralisme kan België het zich niet veroorloven om multilaterale diplomatieke processen binnen de VN de rug toe te keren. De vraag is eenvoudig: aan welke kant van de geschiedenis wil België staan?

Willem Staes en Pieter Teirlinck zijn lid van de Belgische Coalitie tegen Kernwapens