Op woensdag 23 mei ging in de Fernandezzaal van het ABVV gebouw in Gent een zeer interessante gespreksavond door over werk. Het aantal jobs, de werkbaarheid van het werk, de werkloosheid en de politieke context van het neoliberalisme kwamen aan bod.

Thema's en sprekers

" Jobs, jobs, jobs. Waarheid of mythe? - Steven Genbrugge (Studiedienst ABVV)
" Werkbaar werk. Is dat wel zo? - Jos Coenen (Stichting Innovatie en Arbeid)
" Werkloosheid. Hoe staat er daar nu mee? - Karim Dibas (Coördinator Werklozenwerking ACV)
" Solidariteit of ieder voor zich? Michel Vanhoorne (Coördinator van het Links Ecologisch Forum)

Moderator Katrien Neyt (Gewestelijk Secretaris ABVV OVl.) bevroeg de deskundigen en ging in interactie met de toehoorders in de zaal.

Organisatie Linx + oost-vlaanderen, Masereelfonds Gent, Links Ecologisch Forum, Victoria De Luxe vzw, Hart boven Hard Gent.

Deze gespreksavond wordt georganiseerd in het kader van de TAM TAM Campagne (www.campagnetamtam.be)

Marie Jeanne Van Mol schreef volgend uitvoerig verslag.

Jobs, Jobs, Jobs. Waarheid of Mythe?

Steven Genbrugge, studiedienst van het ABVV

Steven geeft een korte theoretische inleiding op de mantra van de huidige regering: Jobs, Jobs, Jobs. Wat is de maatstaf van deze huidige rechtse regering om jobs te creëren? De basisinstelling van waaruit de studiedienst van het ABVV vertrekt vereist de objectivering van de data. Het is de taak van de studiedienst van het ABVV om het werk van de regering te evalueren.

Jobs, jobs, jobs: wat zien we in de praktijk? Heel veel berichten en signalen in de media over een arbeidsmarkt die in vuur staat. Massa's jobs raken niet ingevuld en de werkgevers schreeuwen om werkkrachten. Het lijkt alsof er op de arbeidsmarkt een finale chaos heerst met een overaanbod aan vacatures en een tekort aan werkkrachten of werkwilligen.

Drie invalshoeken voor een tekort aan werkkrachten op de arbeidsmarkt.

Een kwantitatief tekort: er zijn onvoldoende werkzoekenden voor bepaalde beroepen waarbij men er niet in slaagt het onderwijs af stemmen op de arbeidsmarkt.

Een kwalitatief tekort: er zijn voldoende arbeidskrachten maar niet met de nodige bekwaamheden om de vacatures in te vullen: competentiekloof. De mensen die vandaag uitkeringen krijgen zijn niet competent om de vacatures in te vullen.

Specifiek arbeidsomstandigheden: de reden waarom de arbeidsmarkt in vuur staat is omdat arbeidsomstandigheden ongunstig zijn: 40% van de vacatures staan onder deze categorie: precaire statuten, slechte statuten, variabele uren, hoge eisen, lage verloning zijn de oorzaken dat deze vacatures moeilijk ingevuld geraken.

VDAB als publieke actor

In haar analyse stelt de VDAB dat de krapte op de arbeidsmarkt te wijten is aan knelpuntberoepen gecombineerd aan een arbeidsmarkt die in de fik staat. Maar de VDAB heeft geen exclusiviteit op de arbeidsmarkt en beheert slechts 30% van de vacatures. Er zijn veel spelers en de overheid als publieke actor heeft het moeilijk om aansluiting te vinden op de arbeidsmarkt om te weten welke vacatures gevraagd worden en welke er worden aangeboden zoals in het geval van de havenarbeidsmarkt.

Die vacatures zijn niet langer beschikbaar op de databanken van de VDAB met als gevolg dat het beleid voor het remediëren van de havenarbeid ontoereikend is. IT vacatures worden uitbesteed omdat de VDAB geen impact heeft op de data.

Er zijn honderden kanalen langs waar vacatures worden gepost. Er is één regisseur die de krapte moet beheren maar die niet over de volledige data beschikt om dat effectief te kunnen doen.
De overheid heeft dus een regieprobleem en er slaagt er niet in het gat te dichten. Het is dus duidelijk dat er een totaal andere knelpuntberoepenlijst naar voor komt als men de globale arbeidsmarkt analyseert. Binnen de VDAB gaat het over 18 000 jobs die niet ingevuld geraken en 40% ervan heeft te maken met slechte
arbeidsomstandigheden.

Waarde van het diploma

De beschikbaarheid van werkzoekenden per vacatures verschilt van regio tot regio. Die spanningsratio heeft altijd bestaan en zit nu in een dalende trend maar is in 2017 nog altijd meer dan in 2008 (vooral dan de beroepen met slechte werkomstandigheden). Het wordt vaak misbruikt door deze rechtse regering om een andere agenda te kunnen invullen. Een nieuw KB voorziet sancties waarmee ze mensen willen verplichten om het vacatureaanbod in te vullen. Jongeren worden verplicht vanaf dag 1 een job te zoeken wanneer er geen of onvoldoende vacatures zijn op basis van hun competentie. De VDAB kan een afgestudeerde tandarts verplichten aan de slag te gaan als vrachtwagenchauffeur als hij geen job vindt binnen de twee weken. De vraag van de arbeidsmarkt bepaalt de waarde van het diploma. "Heeft het individu nog de vrijheid om te bepalen welke job hij wil uitvoeren?" vraagt Steven Genbrugge. De balans tussen de keuzevrijheid van vier jaar lang studeren om een diploma te behalen en de waarde van dit diploma op de arbeidsmarkt vindt hij een fundamentele discussie.

Krapte

De krapte op de arbeidsmarkt heeft ook te maken met een groot aantal achtergestelde groepen: mensen met een handicap, jongeren die in de globaliteit niet aan bod komen. Vlaanderen is qua werkzaamheidsgraad koploper in Europa voor de 25-50jarigen. Daar is een sterke concentratie van tewerkstelling maar de werknemers worden als een citroen uitgeperst en na verloop van tijd weer aan de zijkant geplaatst. Dit wordt perfect geïllustreerd door de werkzaamheidsgraad.

In 2008 was de werkzaamheidsgraad voor de 25-50jarigen hoger dan vandaag. De 50-55 en 60plussers (de babyboomers) hebben in 2017 een hogere werkzaamheidsgraad door enkele maatregelen van eerste minister Michel maar er is een daling op andere niveaus. Vrouwen hebben de kloof gedicht. Hun einde loopbaan werd gelijkgesteld aan mannen en heeft zich vertaald in een hogere invaliditeit. (meer dan een jaar op invaliditeit).

Een groot deel van de vacatures zijn banen die vrijkomen van mensen die uit de arbeidsmarkt worden gestoten. 300 000 mensen zijn langdurig ziek en zitten thuis met een invaliditeitsuitkering. Het effect van de uitpersing vertaalt zich ook in het vacatureaanbod.

Conclusie

Het 'massa aanbod van vacatures' is dus niet het bewijs van een groeiende economie zoals bedrijven die uitbreiden, het opstarten van innoverende bedrijven. Daartegenover staat de inkrimpende markt, destructie door herstructurering. Wat is het saldo van groei en economische destructie? Sinds decennia toont de jobless recovery een vrij stabiele groeilijn terwijl de creatie van nieuwe jobs door innovatie ongeveer gelijk blijft. Dit is de jobless growth: de economische groei is niet gecorreleerd aan nieuwe jobs.

In het verhaal JOBS JOBS JOBS en vacatures speelt de digitalisering voor acceleratie: in de IT-sector kan dezelfde vacature 8 keer door het web gepost worden.

De VDAB beheert slechts 30% van de vacatures en heeft dus een regieprobleem om het gat te dichten. Hoe performant is een overheid wanneer 40% van de gemeentes artikel 60 weigeren te activeren waardoor 70 000 leefloners anders aan de slag zouden kunnen?

De bottomline is dat de overheid als performante regisseur van de tewerkstelling wordt afgebroken. Wil ze dat worden dan moeten daar middelen en mankracht voor uitgetrokken worden.

Werkbaar Werk. Is dat wel zo?

Jos Coenen, Stichting Innovatie en Arbeid

De pijlers voor Werkbaar Werk

Werkstress, motivatie, leermogelijkheden, balans werk/privé zijn de pijlers waarmee Werkbaar Werk kan gedefinieerd worden. Geen problematische werkstress, werk en privé in balans, motiverend werk en werk waar je bijleert zijn zeer belangrijke factoren die tot werkbaar werk leiden. Heel veel jobs scoren slecht op leermogelijkheden. De mensen geraken hierdoor gedemotiveerd. Een hoog loon kan dat niet compenseren.

Is iedereen gelijk voor de wet?

De regering in België heeft bepaald dat de gemiddelde werknemer tot zijn 68ste moet werken. Uit studie blijkt dat alle hoger opgeleiden langer werken dan hun 67 jaar. Ze hebben meer gezonde levensjaren boven hun 65 jaar. Alle anderen blijven eronder. Dit heeft niets te maken met hun hoge vorming maar met het soort jobs waarin ze zijn terechtgekomen. Mensen die in de schoonmaak werken onder slechte arbeidsomstandigheden hebben minder gezonde levensjaren. Volgens cijfer van het RIZIV waren in 2007 74 054 werknemers in invaliditeit (langer dan 1 jaar) met psychische stoornissen (burn out). In 2011 steeg het cijfer tot 92 899! Voor ziekten van het bewegingsstelsel (rugklachten) steeg het cijfer in diezelfde periode van
58 032 invaliden tot 74 192. We spreken hier niet van een luxeprobleem. Het gaat over gezondheid.

Werkbaar werk en langer werken

De inschatting van de werknemers 40+ over de haalbaarheid van hun pensioen gaat als volgt: bij de werknemers is het aandeel dat positief reageert tussen 2010 en 2016 gedaald van 71,50% tot 59,60%. Dat betekent dat de dag van vandaag 40,4% van de werknemers 40+ het doorwerken tot het pensioen als een onhaalbare kaart inschat. Er werd ook een bijvraag gesteld: zien ze aangepast werk zitten? De overgrote meerderheid (36,6%) van deze groep nuanceert het negatief antwoord met de verduidelijking dat een aanpassing van het werk (minder belastend werk, deeltijds werk) soelaas zou bieden om tot de pensioenleeftijd te kunnen werken.

"Hoe aangepast werk vinden voor 37% van de werknemers in de verpleging in het onderwijs", vraagt Jos zich af, "een uitdaging voor de werknemers en de vakbonden".

Een voorbeeld uit de praktijk.

Een groot bedrijf in het Gentse doet aan verkoop van onderdelen over heel de wereld.

De orderpicking gebeurde op papier. Op een bepaald ogenblik wordt het systeem geautomatiseerd. De werknemers dragen nu koptelefoons die computer gestuurd worden. Als ze het ritme niet konden volgen gaf de computer hen onder de voeten. Oudere werknemers die werden zot van die koptelefoon. Er ontstond conflict: hoe op te lossen? Mensen werden gescreend op hun performantie en er werden afspraken gemaakt: met de hoofddeleguees werd afgesproken dat de mensen bij wie wetenschappelijk werd vastgesteld dat ze het tempo niet meer zouden kunnen volgen aan een lager tempo zouden kunnen werken. Zij zouden voor hetzelfde loon aan 80 of 70% effectief mogen werken.

Voor de syndicale wereld is dit een uitdaging.

Een werkbare job ( dat wil zeggen: geen problematische werkstress, werk en privé zijn in balans, motiverend werk, werk waar je bijleert) draagt er sterk toe bij dat dertigplussers het doorwerken tot de pensioenleeftijd als een haalbare kaart inschatten. Van de werknemers met een werkbare job blijkt bijna acht op de tien (78,8%) 'doorwerken tot het pensioen in de huidige job' als een haalbare opdracht in te schatten. Dat aandeel neemt systematisch af naarmate de werknemers met meer werkbaarheidsknelpunten geconfronteerd worden: van 53,4% bij één werkbaarheidsknelpunt, over 31,8% bij twee knelpunten, tot 17,7% bij drie of vier werkbaarheidsknelpunten.

Knelpunten werkbaarheid werknemers zagen we bij de stakingen bij Umicor, Interbeton of Lidl om maar deze te noemen. Ze waren te wijten aan de hoge werkdruk: de mensen hebben onvoldoende tijd om hun werk goed te doen. Deze cijfers worden niet gepubliceerd. De stichting Innovatie en Arbeid publiceerde ze wel: tussen 2004 en 2016 stegen de werkstressklachten van 28,9% naar 34,2%.

De jobkwaliteit is van erg groot belang om werkenden langer aan de slag te houden

Evolutie van de werkbaarheidsgraad van de werknemers.

Hoe zit het met de werkbaarheidsgraad (gemiddeldes van industriële dienstensectoren van de werknemers): de werkbaarheidsgraad in Vlaanderen in 2016 is gedaald onder het niveau van 2004.

In 2016 bedraagt de werkbaarheidsgraad 51%. Het aandeel werknemers met een werkbare job is daarmee significant gedaald ten opzichte van 2013 toen een werkbaarheidsgraad van 54,6% werd opgetekend. Tussen 2004 en 2010 verbeterde de werkbaarheidsgraad van 52,3% naar 54,1%. Vandaag zitten we terug aan een lager cijfer. Bij vergelijking van de meetgegevens 2016 met deze van de nulmeting van 2004 registreren we een achteruitgang van de werkbaarheidsgraad met 1,3 procentpunt, maar deze verschuiving blijft net onder de drempel van de statistische significantie. De geregistreerde werkbaarheidscijfers lopen alleszins achter op het geambieerde groeipad van het Pact 2020.

De in 2016 gemeten terugval in de werkbaarheidsgraad komt voor een belangrijk deel op rekening van de ontwikkelingen op het vlak van werkstress. In 2016 bevindt 34,2% van de werknemers (of 800 000 mensen) op de Vlaamse arbeidsmarkt zich voor psychische vermoeidheid in een problematische situatie, een significante stijging met zowat vijf procentpunt tegenover 2013 en tegenover de nulmeting 2004 waarbij een aandeel van 28,9 % met psychische vermoeidheidsproblemen werd geregistreerd. Als deze 800 000 mensen uitgestoten worden op de sociale zekerheid (ziekte, werkloosheid, brugpensioen) worden deze mensen vandaag door deze regering terug opgeroepen om te gaan werken soms in een andere job met slechtere verloning.

Risico's die Werkbaar Werk in gevaar brengen

De meest gebruikte flexibiliteitsmaatregelen zijn overuren en interim-arbeid. 30% van de Vlamingen doen meer uren dan contractueel overeengekomen. Lastige arbeidsomstandigheden worden veel te veel onderschat.

De hoogste risicofactor is de uitzendsector: meer kans op arbeidsongevallen door gebrek aan onthaal en opleiding. Voldoende ondersteuning en opleiding geven kansen op ontplooiing. Het geeft de mensen meer kansen om terug aan te sluiten op de arbeidsmarkt wanneer ze werkloos worden.

Heel de wetgeving over de Preventie en Veiligheid op het Werk werkt niet.

Werkloosheid

Karim Dibas, coördinator werklozenwerking ACV

Werkloosheidscijfers

Werkgevers goochelen met de werkloosheidscijfers. Er zijn in België 140 000 uitkeringsgerechtigde werklozen en 66 000 werklozen die geen uitkering hebben. Dat zijn mensen die aangeven dat ze beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt maar geen uitkering genieten. Als de werkgevers het over werkloosheid hebben dan gebruiken ze het totaal aantal werklozen: 198 000 afgerond naar 200 000. Als het gaat over krapte op de arbeidsmarkt dan spreken ze over de 140 000 uitkeringsgerechtigde werklozen.

De arbeidsmarkt van vandaag kan niet functioneren zonder een pool van werklozen. Zijn de werkloosheidscijfers een statisch gegeven of zijn er daar verschuivingen? Kennen we de verschuivingen van het aantal werklozen in België: hoeveel gaan er elke maand weg, hoeveel komen er elke maand bij? Bij hoogconjunctuur gaan er elke maand 32 000 werklozen weg en komen er ongeveer 30 000 bij. Als de conjunctuur niet meezit dan draait dat cijfer om.

De politiek wil dat we de werkloosheid bekijken als een statisch gegeven. VOKA beweerde enkele jaren terug dat meer dan 800 000 mensen op de wachtlijst nog nooit een dag hadden gewerkt. Dat gegeven klopt niet. Die mensen hadden wel gewerkt maar niet lang genoeg om hun toelaatbaarheid te bewijzen. 30 000 elke maand in en uit de werkloosheid is een vast gegeven. De werkloosheid is geen statisch gegeven maar een zeer dynamisch iets.

Werkgevers en de realiteit van de arbeidsmarkt

Zit de schuld bij de werkloze, bij de arbeidsmarkt of bij de werkgevers. De werkgevers schreeuwen dat ze niemand kunnen vinden. Er zouden een aantal maatregelen moeten komen die de werkgevers zou moeten aanmoedigen zich aan te passen aan de realiteit van de arbeidsmarkt. Een werkgever beslist wie hij aanwerft. Hij moet ook aangemoedigd worden om de mensen die op de reservebank zitten een kans te geven. Er zitten vandaag heel wat mensen op de reservebank die perfect aan de slag kunnen mits een kleine aanpassing op de werkvloer. We gaan meer en meer naar een krapte op de arbeidsmarkt, ondanks de digitalisering omdat de werkgevers
alleen mensen willen aanwerven die in hun kraam passen. Dat zet de loon- en arbeidsvoorwaarden onder druk. Arbeiders komen dus uit Roemenië, Polen, Nederland als kleine zelfstandigen om hier in de bouw aan veel lagere arbeidsvoorwaarden werken; meer dan 80% werken zonder risico- of ongevallenverzekering.

Mensen op de reservebank

Er zijn heel veel mensen op de ziekte- en invaliditeit die een reïntegratie op de arbeidsmarkt proberen dmv een vrijwillig traject om na te kijken of er aangepast werk mogelijk zou zijn. Het is een procedure die de persoon zelf of de werkgever in gang zet. In 2015 waren er 15 000 mensen, zieken, die vrijwillig zijn ingestapt in zo een traject. Slechts 10% hebben aangepast werk gevonden, 72% werd ontslagen om medische redenen en hebben dus geen job meer. Een aantal hadden na het traject geen recht meer op ziekteuitkering en kwamen terecht in de werkloosheid. Ook als je ziek bent kun je werkloos zijn. 12 000 mensen kunnen aldus op de arbeidsmarkt ingezet worden.

Sancties

De regering wil nu sancties invoeren om de mensen te verplichten in zo een traject in te stappen. Diegene die niet meewerkt zal 1 maand 10% van zijn uitkering verliezen. De werkgever krijgt een boete van 800 euro als hij zijn best niet doet om aangepast werk te leveren.

Inschakelingsuitkering voor schoolverlaters zijn erg verstrengd. Hoeveel jongeren zijn uit de werkloosheid gezet: 75 000 jongeren. In 2015 werden 24 900 jongeren uit de werkloosheid gezet. De werkloosheidsuitkering wordt gekoppeld aan het diploma. Om een inschakelingspremie te krijgen moet je jonger dan 23 jaar zijn en een diploma secondair onderwijs bezitten.

Minister Muyters onttrekt zich van alle bevoegdheden en privatiseert. Mensen van de groendienst worden massaal ontslagen, krijgen een uitkering maar worden verplicht dezelfde arbeid onder gemeenschapsdienst te presteren. Het is een soort stramien dat in gemeentes onder NV-A bestuur wordt toegepast.

Aanbevelingen:

Een beschermd statuut voor werknemers met een medische beperking. Maatregelen om werk te zoek en ook om werk mogelijk te maken. De werkgevers aanzetten tot hun verantwoordelijkheid en aanzetten om mensen kansen te geven.

Meer Individuele beroepsopleiding (IBO)

Met dit project volgt een werkzoekende in het bedrijf, dus op de werkvloer een opleiding van1 tot 6 maanden. Gedurende deze periode krijgt hij een loon, maar er worden geen pensioenrechten opgebouwd. Er zijn nu 300 IBO's per jaar. Daar zou veel meer gebruik van moeten gemaakt worden.

Voorkomen dat oudere mensen op de werkloosheid gedumpt worden en onvoldoende bijgeschoold zijn om opnieuw te kunnen aansluiten op de arbeidsmarkt. In kleine ondernemingen is de opleidingsduur gemiddeld op jaarbasis 2,4 uur. In grote bedrijven zoals Volvo is de gemiddelde opleidingsduur op jaarbasis 24,4 uur dankzij de sterke syndicale sturing.

Solidariteit en actie TAM TAM

Michel Vanhoorne, coördinator Links Ecologisch Forum

Neoliberalisme versus Solidariteit

Margaret Thatcher en haar collega Ronald Reagan zijn de promotors van het neoliberalisme. Twee uitspraken zijn tekenend voor hun neoliberaal beleid: TINA There Is No Alternative en 'There is no such thing as society, there are only individuals'. Ieder voor zich waarbij de solidariteit op alle manieren wordt afgebroken is ook het credo van deze huidige regering.

Het pensioenstelsel is een solidariteitsmechanisme waarbij de werkenden betalen voor de gepensioneerden. Dat is solidariteit. Deze regering wil de jongere wijsmaken dat dit systeem niet meer werkt.

De vakbondsrechten worden afgebroken, de staat moet afgeslankt en als je werkloos bent is dat je eigen schuld. Alleen door je eigen verdienste kun je iets bereiken.

TAM TAM

TAM TAM startte zijn campagne tegen de maatregelen van deze huidige regering, tegen het neoliberalisme in het algemeen dat is doorgedrongen in de politiek van de meeste landen. Deze regering is de slechtste sinds WOII. Individuen en 80 organisaties waaronder de vakbonden en de mutualiteiten willen daartegen reageren, de mensen wakker maken om daartegen te strijden en om te zorgen dat er volgend jaar een ander beleid komt, voor solidariteit en niet ieder voor zich.

Verslag Marie Jeanne Vanmol
5 juni 2018