Is migratie de 'moeder aller problemen'?

Migratie is zowel in het publieke als het politieke debat een controversieel onderwerp. Is deze kwestie de moeder aller problemen? Paul Lansu van Pax Christi International schreef er deze reflectie over.

Mensen van over de hele wereld zijn tegenwoordig thuis in Europa. Tegelijkertijd zien we dat de afkeer van nieuwe, buitenlandse burgers in de westerse maatschappij in de meeste Europese landen toeneemt. Antimigratiegevoelens verhevigen. In het Zuiden en Oosten zijn negatieve houdingen wijdverspreid. In Italië wordt migratie bijvoorbeeld door één op de twee mensen als probleem gezien. Meerdere Europese landen hebben hekken en barrières bij hun grenzen gebouwd, inspelend op de angst van mensen voor externe bedreigingen en gericht op de 'terroristische' gevaren van immigratie. Recente verkiezingen in diverse EU-lidstaten tonen dat zorgen over migratie en asiel het publieke debat blijven domineren en de nationale en EU-politiek beïnvloeden. Extremistische (rechtse) politieke partijen die dit thema bespelen, winnen massaal aan stemmen

Migratie blijft de grootste uitdaging en is zowel in het publieke als het politieke debat een controversieel onderwerp. Is deze kwestie de moeder aller problemen? Negatieve percepties rondom 'buitenstaanders' hebben voor verdeling gezorgd. Niet alleen tussen landen, maar ook binnen gemeenschappen, politieke partijen, de media, op de straat, zelfs binnen families. Dit onderwerp zal een groot verschil maken in de volgende EU-verkiezingen in mei 2019.

Ongelukkig-zijn is karakteristiek voor de moderne mens. Veel mensen ervaren dat ze in een chaotische wereld leven. Angst voor verandering is hiervan een gevolg. De confrontatie met andere gebruiken en culturen leidt tot weerstand of zelfs tot haat en racisme. De angst voor migratie groeit, omdat de 'vreemdeling' tegenwoordig ook zichtbaar is in kleinere steden en gemeentes. Het kwam allemaal zo onverwacht en chaotisch, verlies van politieke controle. Emoties worden op de proef gesteld. Onderdak bieden aan vluchtelingen met een andere culturele en/of religieuze achtergrond is een gevoelige kwestie. Het is begrijpelijk dat vluchtelingen/migranten naar plekken willen waar ze lotgenoten treffen, maar dat bevordert de integratie niet. Getto's moeten voorkomen worden.

Sommige politici gebruiken botte retoriek en spreken van het buitenhouden en "eruit schoppen" van migranten. Dit kan leiden tot het criminaliseren van deze mensen. Zelfs premiers en presidenten van EU-lidstaten gebruiken xenofobische en haatdragende taal tegenover migranten en vluchtelingen. Dit gedrag valt te observeren in autoritaire populistische regimes in Europa. De microfoon van xenofobie is vaak de megafoon van een luide minderheid.

Migratie gaat niet stoppen

We kunnen en moeten ons als westerling niet langer terugtrekken van de nood in de rest van de wereld. Door de uitbreiding van de EU enkele jaren geleden zien we economische migratie vanuit Centraal- en Oost-Europa richting West-Europa. Er is zowel economische migratie vanuit voormalige Sovjetrepublieken naar Oost- en Centraal-Europese landen, en negatieve houdingen ten opzichte van (islamitische) vluchtelingen uit het Midden-Oosten die recentelijk in veel Europese landen zijn gearriveerd. Vluchtelingen zullen in de EU blijven opduiken, omdat het de enige veilige haven in het bereik van vele conflictgebieden is.

Zowel acceptatie van de ander als integratie is geen gemakkelijk iets. Het vraagt om specifieke programma's, budgetten en vooral om de politieke wil om waarden en standaarden te implementeren, met name de principes van democratie en mensenrechten, de rechten van minderheden incluis. Onder politieke wil valt ook het (h)erkennen van de zorgen van gewone mensen. Dat mag niet onderschat worden. Twee verplichtingen moeten voorop staan: zorg voor het welzijn van de eigen, binnenlandse bevolking en zorg voor de slachtoffers van geweld binnen en buiten onze grenzen.

Angst voor de Ander

Er wordt al enige tijd een cultuur van angst gecreëerd. Achter de angst voor migranten gaat in veel gevallen angst voor het onbekende schuil. We spreken ook wel van angst voor de Ander, die voortkomt uit angst voor het Zelf. Het Zelf dat een identiteitscrisis doormaakt, voelt zich kwetsbaar ten opzichte van de Ander. Zijn we bang voor de ander? Angst gaat ook om verandering. Wanneer verandering ongecontroleerd lijkt, wakkert zij sociale spanningen en politieke polarisatie aan.

De EU zou robuuste collectieve instrumenten moeten ontwikkelen om met de uitdagingen van migratie om te gaan. Zolang er geen duidelijke publieke actie ondernomen wordt, blijft de angst en kan de populistische golf aanzwellen. Publieke actie bevat het delen van de lasten en een solidaire houding. Onze zorg zou ten eerste de duizenden vrouwen en kinderen ten goede moeten komen die de kwetsbaarste groepen in gemeenschappen uitmaken. Jonge vluchtelingen, minderjarigen, lopen het gevaar in criminele netwerken, prostitutie en kinderarbeid terecht te komen.

De immigratiekwestie is een enorme uitdaging. Zoals gezegd, vraagt deze om politieke wil en de erkenning dat de wereld flink is veranderd en onze principes op andere manieren vorm moeten krijgen. Een verstandig, pragmatisch en barmhartig migratiebeleid moet ons doel zijn. Het is de vraag hoe migratie het best gecontroleerd en gecoördineerd kan worden op een internationaal niveau. Een puur Europese of puur nationale manier om deze uitdaging aan te gaan, bestaat niet: alleen een combinatie ervan en integratie kunnen effectieve oplossingen bieden. Dat vereist dialoog!

Een menselijke en christelijke benadering

De gemeenschappelijke basis voor ons denken en voor onze houdingen bestaat uit de overtuiging dat alle mensen gelijk zijn qua waardigheid en rechten en dat zij in gelijke mate moeten worden gerespecteerd en beschermd. Ieder mens heeft, ongeacht zijn/haar afkomst, een gelijk recht om gerespecteerd te worden. Daarom heeft God ons geroepen de wereld te veranderen door kwaadaardigheid te weerstaan, door juist te handelen en door vrede na te streven. Kwaadaardigheid is aanwezig in houdingen van uitsluiting, marginalisatie, haatdragende retoriek, racisme, stigmatisering en criminalisering ten opzichte van migranten en vluchtelingen.

De drijfveren van (gedwongen) verplaatsing en migratie zijn extreme armoede, voedselonzekerheid, gebrek aan kansen, klimaatverandering en geweld. Religieus extremisme is vaak een broedplaats voor terrorisme, geweld en angst. Alle mensen op de been dienen gerespecteerd te worden, ongeacht hun status. Het is een morele verplichting voor het Westen om diegenen te helpen die geweld en vervolging ontvluchten.

Racisme is een zonde. Het afwijzen van de 'ander' is een bedreiging voor onze christelijke identiteit. Gelovige mensen moeten racisme veroordelen, omdat het menselijke waardigheid en het wederzijdse toebehoren aan één menselijke familie ontkent en het het goddelijke beeld in ieder mens schendt. Media en makers van publieke opinie moeten stoppen met het dehumaniseren van de ander.

Xenofobie en 'angst voor de buitenlander' moeten omgezet worden in begrip, ontmoetingen en mogelijke samenwerking. Hulp in nood en assistentie bij overleven zouden niet mogen worden geweigerd.

Het evangelie roept de trouwe gelovigen ertoe op om de vreemdeling te verwelkomen als een handeling van liefde, die door het geloof wordt ingegeven (Mattheüs 25:35-40). Jezus Christus identificeert zichzelf met de vreemdeling. Op basis van onze christelijke principes en het voorbeeld van Jezus Christus zouden we een verhaal van liefde en hoop moeten opbrengen tegen het populistische verhaal van haat en angst. Ieder mens verdient respect en bescherming. Mattheüs 7:12 zou ons moeten inspireren: "alles wat gij wilt dat de mensen voor u doen, doet dat ook voor hen." Dat is een gouden regel! Het verwelkomen, beschermen van en het bieden van gastvrijheid en integratie aan de 'anderen' vallen onder onze verplichtingen jegens hen.

Integratie van vluchtelingen of migranten gaat vaak gepaard met machtsmisbruik en eindigt dikwijls in nieuwe vormen van slavernij en oneerlijke competitie op de arbeidsmarkt. Slechts een inclusieve aanpak die met alle aspecten van mensen rekening houdt en die oproept tot participatie van iedereen in de samenleving kan effectief discriminatie en uitsluiting bestrijden.

Binnen de samenleving en de politiek zijn kerken belangrijke actoren. Zij moeten de rol van 'gewetensbeschermer' volledig op zich nemen. Een cultuur van ontmoetingen en dialoog moet gepromoot worden. We moeten God in de gezichten van de ander, de vreemdeling en de migrant, herkennen.

Brussel, 2 november 2018

Fr. Paul Lansu
Senior Policy Advisor

Foto: Creative Commons