Overal nemen regeringen maatregelen in de strijd tegen corona. Sommige wereldleiders gaan uit de bocht en schenden mensenrechten flagrant en op grote schaal. Zo’n vaart lijkt het in België niet te lopen, al grijpen de maatregelen wel drastisch in op ons dagelijkse leven. Hoe ver kan de overheid gaan? Waarop moet ze letten? Ontdek hier een handvol ‘Frequently Asked Questions’ over de strijd tegen corona in België en de antwoorden van Amnesty International vanuit een mensenrechtenstandpunt.

WAT IS DE ROL VAN MENSENRECHTEN IN DE STRIJD TEGEN HET CORONAVIRUS?
Een aanpak die mensenrechten centraal stelt, is de beste garantie voor iedereen om zo menselijk en leefbaar mogelijk deze coronacrisis door te komen en de pandemie te overwinnen.

België moet alle inwoners zo goed mogelijk beschermen tegen ziektes en pandemieën zoals COVID-19. Deze verplichting volgt uit mensenrechtenverdragen, die ons recht op leven en ons recht op gezondheid vrijwaren. De overheid neemt daarom allerhande “coronamaatregelen” die bedoeld zijn om ons veilig en gezond te houden. Ze mag daarbij niemand uitsluiten of in de steek laten.

Mensenrechten garanderen ook dat de overheid daar niet te ver in gaat en onze rechten en vrijheden niet onnodig inperkt (zie volgende vraag).

HOE VER KAN DE OVERHEID GAAN IN DE INPERKING VAN ONZE VRIJHEID?
De coronamaatregelen van onze regering grijpen drastisch in ons leven in. We gaan en staan niet langer waar we willen, kinderen kunnen niet naar school, restaurants en winkels zijn dicht en de grenzen zijn gesloten.

Mensenrechtenverdragen bepalen dat deze inperkende maatregelen alleen maar kunnen als ze strikt noodzakelijk, legitiem en proportioneel zijn. Als de Belgische coronamatregelen niet meer aan één van die voorwaarden voldoen, moet de overheid ze bijsturen. Amnesty International houdt dit nauwlettend in het oog.

WAT GEBEURT ER ALS NIET IEDEREEN ZICH KAN BESCHERMEN, ZOALS MENSEN DIE OP STRAAT LEVEN?
Voor onze gezondheid zijn we afhankelijk van elkaar. We zullen de verspreiding van het sluimerende virus alleen maar stoppen als we allemáál in staat zijn om de coronamaatregelen te volgen en toegang hebben tot de best mogelijke gezondheidszorg. Ook mensen die op straat leven of geen papieren hebben. Niemand mag van het recht op gezondheid worden uitgesloten.

Samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen en andere organisaties lanceerde Amnesty International de oproep #ikbensolidair met mensen op straat die door de coronacrisis extra hard getroffen worden.

IS HET NORMAAL OF OKÉ DAT CORONAMAATREGELEN BIJ SOMMIGEN HARDER AANKOMEN?
Verplicht in thuisquarantaine gaan en andere coronamaatregelen hebben niet op iedereen dezelfde impact. Slachtoffers van huiselijk geweld bijvoorbeeld lopen meer risico dan ooit, want thuis is voor hen geen veilige plek. Een mensenrechtenaanpak van de crisis vereist dat de overheid specifieke maatregelen neemt voor hen en andere mensen in een kwetsbare situatie.

Amnesty International is opgelucht dat de ministers onlangs beslisten om bijzondere maatregelen te nemen voor slachtoffers van huiselijk geweld. Ook zorgverleners, ouderen en nog vele anderen in een kwetsbare situatie hebben aangepaste maatregelen nodig. Gespecialiseerde middenveldorganisaties moeten betrokken worden.

IS ONZE PRIVACY VEILIG ALS ER EEN CORONA-APPLICATIE WORDT GEMAAKT?
Technologie kan in deze crisistijd een belangrijke bijdrage leveren om onze gezondheid te beschermen, maatregelen af te dwingen of efficiënt te communiceren. In België en in de wereld wordt er dan ook volop onderzocht hoe technologie kan helpen om het coronavirus in te dammen, bvb. met een ‘track and trace’-app.

Vragen rond privacy mogen niet uit de weg worden gegaan. Onze privacy mag niet worden opgegeven in een poging om het coronavirus onder controle te krijgen. De taskforce “data against corona”, onder leiding van minister voor Digitale Agenda Philippe De Backer, moet daarom nauw samenwerken met de Gegevensbeschermingsautoriteit en met privacy-experten om risico’s weg te werken.

Als er een “corona-applicatie” ontwikkeld wordt, mogen er volgens Amnesty International niet meer gegevens worden verzameld dan noodzakelijk. Waar mogelijk moet het gaan om anonieme data en anders moeten de identificerende gegevens worden versleuteld. Ook moeten de gegevens zo snel mogelijk weer gewist worden. Niemand mag verplicht worden om de app te gebruiken.

WAAROP MOET ER GELET WORDEN BIJ DE HANDHAVING VAN DE CORONAMAATREGELEN?
De politie heeft als belangrijke taak om de coronamaatregelen te handhaven. Er zijn getuigenissen over meer en strengere patrouilles in bepaalde buurten. Bij de handhaving van de maatregelen mag er uiteraard niet worden gediscrimineerd. Amnesty International blijft alert voor het probleem van etnisch profileren (wanneer de politie je stopt omwille van je uiterlijk en niet omwille van je gedrag).

Willekeur bij de handhaving van de maatregelen moet te allen tijde worden vermeden. Dat gemeentelijke of stedelijke autoriteiten GAS-boetes uitschreven voor inbreuken op de coronamaatregelen voordat het wettelijk kader op punt stond, is daarom een probleem. Dat sommige lokale autoriteiten erg ver lijken te gaan in de afdwinging van de maatregelen, bvb. door controle via camera’s met warmtesensoren, leidt eveneens tot bezorgdheid en moet nauwlettend in de gaten worden gehouden.

MOET DE BELGISCHE REGERING SOLIDAIR ZIJN MET ANDERE LANDEN IN MOEILIJKHEDEN?
De verspreiding van het virus over de hele wereld is tekenend: corona kent geen grenzen. Voor een efficiënte aanpak van COVID-19 is het daarom nodig dat er over de grenzen heen wordt samengewerkt. Dat kan onder andere via de uitwisseling van expertise of financiële hulp.

België moet haar verantwoordelijkheid nemen voor de situatie op de Griekse eilanden, waar mensen vastzitten in overbevolkte en onhygiënische vluchtelingenkampen. Anderhalve meter afstand houden is er onmogelijk en water en zeep zijn er schaars. De toestand in de kampen is het gevolg van het EU-beleid. Solidariteit van de lidstaten is nodig om tot oplossingen te komen, want in de context van een wereldwijde pandemie is de situatie er erg gevaarlijk.

VERANDEREN DE VOLMACHTEN VAN DE REGERING IETS AAN HAAR MENSENRECHTENVERPLICHTINGEN?
Het parlement heeft aan de regering volmachten gegeven om maatregelen te nemen in de strijd tegen corona, waardoor de regering niet telkens terug moet koppelen naar het parlement. Zo kan er sneller op de bal worden gespeeld. Het is een uitzonderlijke situatie, waarbij de parlementaire controle niet wordt uitgevoerd zoals gewoonlijk.

De volmachten veranderen helemaal niets aan verplichtingen die de regering heeft op basis van mensenrechtenverdragen: van elke inperking van onze rechten en vrijheden die de regering wil doorvoeren, zal ze moeten aantonen dat die nodig, wettelijk en proportioneel is. Ondersteunende maatregelen mogen niemand discrimineren en mensen in een kwetsbare situatie mogen niet in de steek worden gelaten. Amnesty International ziet hierop toe.