Arbeid en Milieu, Bond Beter Leefmilieu en Greenpeace slaan de handen in elkaar voor een onderzoek naar de steunmaatregelen in de energie-intensieve industrie.

De energie-intensieve industrie koolstofneutraal maken is een van de centrale uitdagingen in de komende decennia. De industrie als geheel is immers verantwoordelijk voor ruim 36% van de totale uitstoot van broeikasgassen in Vlaanderen. De energie-intensieve sectoren nemen daarvan 80% voor hun rekening.

Deze sectoren zullen een sleutelrol spelen in de klimaattransitie. Zij maken de basisstoffen en materialen die we nodig hebben om zonnepanelen, windmolens, batterijen en tal van andere bouwstenen van een succesvolle klimaattransitie te produceren. Bovendien vertegenwoordigen ze nog steeds een belangrijk economisch gewicht in België en Vlaanderen. Om die reden is het essentieel dat de basisindustrie geen obstakel vormt voor de klimaattransitie, maar een hefboom.

Sinds tien jaar zien we geen echter geen verdere daling van de uitstoot van broeikasgassen van de energie-intensieve industrie. Het beleidskader voor een ambitieuze, sociaal rechtvaardige transformatie van de basisindustrie ontbreekt vandaag.

Zowel het Europese, federale als het Vlaamse beleid mikt al geruime tijd op een compromis tussen maatschappelijke belangen (emissiereducties, energiebesparing) en economische belangen (concurrentiekracht, werkgelegenheid). Dit ‘klimaatcompromis’ leidde tot een lange reeks steunmaatregelen voor de energie-intensieve industrie, die hen de voorbije jaren vele miljarden euro's opleverden.

Gelet op het gebrek aan vooruitgang op vlak van verdere uitstootreductie, stelt zich de vraag of de maatschappelijke belangen even goed gediend werden. In dit onderzoek nemen Arbeid en Milieu, Greenpeace en Bond Beter Leefmilieu een brede selectie van deze steunmaatregelen onder de loep.

Het rapport toetst de steunmaatregelen aan drie cruciale vragen:

1. Slagen ze erin om bedrijven tijdig aan te zetten tot een omschakeling naar klimaatneutraliteit?
2. Stimuleren ze de nodige technologische doorbraken en innovatieve, circulaire productieprocessen?
3. Leiden ze tot een evenwichtige en rechtvaardige verdeling van lusten en lasten van de klimaattransitie tussen burgers, KMO’s en energie-intensieve bedrijven?

Het rapport bekijkt zowel Vlaamse, Belgische (federale) als Europese steunmaatregelen. We onderzoeken het Europees emissiehandelssysteem, het kluwen aan vrijstellingen en gunstmaatregelen op vlak van energie, en een brede waaier andere subsidies en belastingverlagingen.

We concluderen ten eerste dat het beleid weinig transparant is en zeer complex, waardoor het onduidelijk is of publieke middelen doelmatig en efficiënt worden besteed. Zelfs administraties worstelen met een gebrek aan overzicht en data. Het gaat hier nochtans om impressionante bedragen: de Vlaamse, federale en Europese overheden hebben een miljardeninfuus aangelegd aan compensaties, vrijstellingen en subsidies.

Dit beleid helpt het klimaat echter niet verder. Vlaanderen zet in grote mate in op vrijwillige overeenkomsten met de bedrijven. Het ambitieniveau van deze deals is te laag, en bovendien sluiten ze bij voorbaat aanvullend klimaatbeleid uit. Een absolute daling van de uitstoot van broeikasgassen en van het energieverbruik blijft uit.

Ook de kosten zijn niet rechtvaardig verdeeld. In tal van steunmaatregelen is een herverdeling van financiële middelen naar boven, met andere woorden de energie-intensieve bedrijven, ingebakken. Zonder echt transitieplan dreigt de transitie bovendien laattijdig, chaotisch en asociaal te zijn. In landen als Nederland of Duitsland zien we wél klimaatakkoorden, plannen en strategieën. De 200.000 jobs in de basisindustrie staan dus op het spel.

Het is hoog tijd dat we het klimaatcompromis omkeren. In plaats van klimaatbeleid te voeren op voorwaarde dat het de concurrentiekracht niet schaadt, is er vanaf nu nood aan een ambitieus klimaatbeleid om er net voor te zorgen dat de concurrentiekracht in de toekomst gevrijwaard blijft.

Het beleid moet de industrie beschermen tegen haar eigen kortetermijnbelangen. Daarvoor is een totale hervorming van alle steunmaatregelen in functie van een rechtvaardige klimaattransitie nodig. Het rapport formuleert tien bouwstenen voor een sociaal en ecologisch ambitieus industriebeleid.