Midden in de zomer en onder dekking van een aanslepende regeringsvorming en stijgende coronacijfers communiceerde de Vlaamse energiemarktregulator VREG dat er vanaf 2022 een verandering komt in de berekening van de netkosten. Dat zijn de kosten voor de aanleg, het beheer en het onderhoud van de elektriciteitsnetten en het vervoer van elektriciteit. De meeste media namen dit mee als faits divers: een kort feitelijk bericht. Nu stelt ook Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) zich vragen bij het nieuwe tarief. Niet onterecht. De aangekondigde verandering is een gamechanger in de manier waarop we individueel en als samenleving met elektriciteit omgaan. Dat verdient meer heldere informatie over wat ons te wachten staat dan we tot nu kregen. Alleen meer inzicht maakt een degelijk publiek en politiek debat mogelijk.

Vanaf 2022 zullen de netkosten die gezinnen en bedrijven betalen boven op de prijs van de elektriciteit worden aangepast.

Wat is er aangekondigd? Vanaf 2022 zullen de netkosten die gezinnen en bedrijven betalen boven op de prijs van de elektriciteit worden aangepast. Vanaf dan zal niet langer het totaalverbruik de netkosten bepalen, maar de pieken in het verbruik. De VREG vergelijkt het met internet: hoe meer elektriciteit je op een bepaald moment nodig hebt, hoe meer je betaalt. Dat klinkt vreselijk logisch en veel mensen zullen de schouders ophalen, maar de aanpassing heeft verregaande gevolgen op niet minder dan zes terreinen.

1. IMPACT OP ONS GEBRUIK
Al jaren leren we dat we het best zo weinig mogelijk energie verbruiken. Zet dat scherm af! Kijk uit voor stille energieverbruikers! Koop zuinige toestellen! Wie dat goed opvolgde, betaalde minder dan wie dat niet deed én wist dat hij of zij ook het klimaat een handje toestak. Die eenvoud verandert in 2022. Vanaf dan kan het zijn dat een gezin dat in de ochtend met zijn allen tegelijk bezig is in de keuken en de badkamer (zoals dat met veel gezinnen gaat) opeens meer betaalt dan een gezin waar dezelfde huiselijke activiteit van koffiezetten, haardrogers enzovoort meer verdeeld is over de dag.

Al jaren leren we dat we het best zo weinig mogelijk energie verbruiken. Die eenvoud verandert.

Volgens de VREG en de netbeheerder Fluvius is dat nodig om gezinnen en bedrijven aan te moedigen om het gebruik beter te spreiden, zodat er geen dikkere kabels onder de grond moeten, maar experts geven nu al aan dat het zo goed als onmogelijk is dat zelf in de hand te houden. Zelfs wie het geduld zou opbrengen om de wattage van alle huishoudtoestellen op te tellen, zal niet kunnen zien wat het gebruik precies is. Bovendien is het maar de vraag in welke mate gezinnen hun dagschema daarvoor kunnen omgooien. Kinderen moeten op tijd op school zijn, ouders op het werk. De markt zal met oplossingen komen om het allemaal in onze plaats te doen, vertellen de voorstanders van het capaciteitstarief ons. Het gaan dan om leveranciers die ons allerlei nieuwe snufjes willen slijten. Vergelijk het met de slimme’ thermostaat waarvoor veel reclame wordt gemaakt.

2. IMPACT OP ONZE KEUZE VAN LEVERANCIER
Overstappen naar een andere elektriciteitsleverancier is nu al een avontuur voor gevorderden. Voor je de eindmeet bereikt, moet je een hele reeks keuzes maken. Ten eerste: wil je afzonderlijke contracten voor elektriciteit en aardgas, of ga je voor één contract voor de beiden? Ten tweede: wil je een contract met een vaste of een variabele prijs. Ten derde: wil je een contract van bepaalde (1, 2, 3 of 5 jaar) of van onbepaalde duur? Ten vierde: Moet je elektriciteit groen, of mag het ook grijs zijn? Ten vijfde: heb je zonnepanelen? Een terugdraaiende teller? Wat is de capaciteit van de omvormer? Ten zesde: klampt iemand je in de winkel aan die je een tijdelijke promotie aanbiedt? En daar komt nu dus ook nog eens de berekening ‘in pieken’ bij.

Overstappen naar een andere elektriciteitsleverancier is nu al een avontuur voor gevorderden.

Test-Aankoop wees er al op dat de elektriciteitsmarkt voor veel mensen te complex is. Die wijziging maakt het er niet beter op. Elektriciteitsleveranciers zullen na de invoering van het piekentarief contracten ontwikkelen waarin ze beloven dat ze je zullen helpen om pieken af te vlakken. Dat wil zeggen: mooie verhalen om allerlei energiediensten te slijten boven op een leveringscontract. Kan de gemiddelde burger in zo’n kluwen nog beoordelen of hij daar iets mee vooruit is? Goed mogelijk dat hij niet in de gaten heeft dat zo’n gebundeld contract eigenlijk meer kost.

3. IMPACT OP ONZE PORTEFEUILLE
Wat wél invloed kan hebben op uw en mijn elektriciteitsrekening vanaf 2022 is of we geld hebben staan op onze spaarrekening. Geld voor een warmtepomp, geld voor een elektrische wagen, geld voor domotica. Want, geeft de VREG toe, de hervorming is in het voordeel van mensen met een elektrische wagen en een warmtepomp. En met domotica kan je pieken uitvlakken. In vergelijking met het huidige tarief kan het gaan over honderden euro’s per jaar. Omgekeerd zullen mensen die elektrisch verwarmen slechter af zijn in het nieuwe systeem, zo geeft ook minister Zuhal Demir aan. Die spreidstand ondergraaft volledig de sussende mededeling van de VREG dat het gemiddelde gezin geen hinder zal ondervinden van de aanpassing. Nee, beste VREG, hinder zal er misschien niet zijn, maar dat datzelfde gemiddeld gezin op achtervolgen aangewezen is ten opzichte van kapitaalkrachtigere gezinnen, is op zijn minst een toekomstig nadeel te noemen. Bovendien zal het ‘gemiddelde’ arme gezin dat vandaag vaak op elektrische verwarming aangewezen is een groot risico lopen om meer te betalen.

4. IMPACT OP HET KLIMAAT
Of de nieuwe berekeningswijze een negatieve of positieve impact zal hebben op het klimaat, moet de toekomst uitwijzen. Dat gezinnen met een laag jaarverbruik van onder 2000 kWh door de hervorming doorgaans hogere nettarieven zullen krijgen, doet nu al de wenkbrauwen fronsen. Worden zuinige mensen hiermee gestraft? Bovendien is het maar de vraag of iedereen nog evenveel aandacht zal besteden aan sluipgebruik. De tv of de pc volledig uitschakelen zal je niet meer voelen in je nettarief. En wat ten slotte met de impliciete incentive om sneller nieuwe toestellen aan te schaffen? Spoort dat met het idee dat we naar een circulaire economie moeten?

5. IMPACT OP DE ELEKTRICITEITSMETER
Het nieuwe tarief zal enkel gelden voor wie een digitale meter heeft. De digitale meter zal iedere maand het kwartier nemen waarin het hoogste vermogen wordt gevraagd van het net. Het gemiddelde van die maandpieken bepaalt hoeveel iemand in een jaar moet bijbetalen. Maar, die digitale meter zal er ten vroegste voor iedereen zijn in juli 2029. Dat betekent dat pas 8,5 jaar na de invoering het nieuwe tarief voor iedereen zal gelden.

Het nieuwe tarief zal enkel gelden voor wie een digitale meter heeft.

Voor de anderen komt er een aanpassing van de huidige berekening van het nettarief. Die lijkt erop gericht om iedereen zo snel mogelijk aan de digitale meter te krijgen, terwijl de overheid en Fluvius bepalen wanneer je zo’n nieuwe meter krijgt (tenzij je hem zelf betaalt). Bovendien zal alle energiecommunicatie 8,5 jaar lang niet meer op één maar op twee doelgroepen gericht moeten zijn. Niet echt handig.

6. IMPACT OP HET NET
Volgens de VREG is de aanpassing nodig om te vermijden dat er dikkere kabels onder de grond moeten. “Als iedereen straks op hetzelfde moment zijn elektrische wagen oplaadt, zitten we met een dik probleem.” Dat is een opmerkelijke bewering. De VREG geeft bijna geen informatie over de vraag hoe het nu gesteld is met netcongestie, zeg maar de files op het elektriciteitsnet. Maar er zijn aanwijzingen. Goed weggestoken in dikke rapporten staat dat vandaag veel bestaande middenspanningslijnen zelfs op momenten van piekverbruik nauwelijks 40 procent of minder van hun capaciteit gebruiken. Wil Fluvius nu al sparen voor de kabels van de toekomst? Of wil de VREG er met de tariefwijziging net voor zorgen dat die kabels niet nodig zullen zijn? Ik – en vermoedelijk u ook – weet misschien graag waarvoor we precies gaan betalen.

De tariefwijziging verbergt meer dan op het eerste gezicht duidelijk is. Ze doorkruist bovendien verschillende beleidsdomeinen: koopkracht, klimaat, armoedebeleid en energiebeleid. De vraag is of dat niet nog eens grondig doorgesproken dient.