Foto: Ted Eytan (onder CC-licentie)

De bestorming van Capitol Hill door Trump-aanhangers verleid door diens imaginaire wereld en leugens, kon in de VS en daarbuiten rekenen op strenge veroordelingen: dit was een brutale aanval – een staatsgreep zelfs – op de democratie. Maar zo democratisch is het politiek bestel in de VS niet.

Een door president Trump opgehitste menigte die de Capitol Hill in Washington bestormt. Zo kende de opgeklopte gespannen politieke situatie van de laatste weken alsnog een gewelddadige uitlaatklep twee weken voor het einde van diens presidentschap. Het politiek establishment in Washington voelde schaamte. Meermaals viel het woord bananenrepubliek. De politieke schade op lange termijn zou wel eens heel groot kunnen zijn. Een groeiende groep mensen lijkt het vertrouwen in het politiek systeem verloren. Dat verklaart misschien waarom ze vatbaar zijn voor de imaginaire werkelijkheid van een narcistische manipulator. Dat verklaart wellicht ook waarom een steenrijke vastgoedmakelaar en speculant er in slaagt zich te verkopen als een man van het volk, meer bepaald als de spreekbuis van een witte, ontevreden lagere middenklasse. Het is vooral extreemrechts dat daar garen kan bij spinnen. Racistische en neofascistische groeperingen maakten dankbaar gebruik van het bedje dat de president-demagoog heeft gespreid.

Archaïsch politiek bestel
Via de Amerikaanse media regende het commentaren over – in de woorden van de Republikeinse senator Mitt Romney – de “ongekende aanval op onze democratie”. Het gemak waarmee commentatoren het archaïsch politiek systeem in de VS onder het label democratie categoriseren is zeker zo onrustwekkend als de groeiende invloed die uitgaat van populistisch Alt-Right. Onrustwekkend omdat er niet de minste intentie lijkt te zijn om het bestaande politiek bestel – dat in Washington eensgezind democratisch wordt genoemd – fundamenteel in vraag te stellen en dringend een bijsturing nodig heeft. Het land zit al decennialang met een de facto politiek duopolie opgezadeld waarbij twee partijen de macht onder elkaar verdelen. Er is weinig plaats voor nieuwkomers. Er zijn legio voorbeelden van hoe weinig democratisch het er in de VS aan toe gaat. Een presidentskandidaat die in een staat de meeste stemmen haalt krijgt meteen alle kiesmannen (nog zo’n relikwie) achter zich, hoe nipt het verschil ook met het aantal stemmen van de tegenstander. Staten zoals Wyoming en Vermont die elk minder dan 700.000 inwoners tellen mogen elk twee senatoren afvaardigen, evenveel als California dat bijna 40 miljoen inwoners telt. Er is ook de praktijk waarbij honderdduizenden kiezers op dubieuze (politieke) gronden van de kieslijsten worden geweerd, onder wie opvallend veel zwarten. De democratische zaak wordt nog schever getrokken door de enorme invloed die machtige belangengroepen en bedrijven uitoefenen op politieke kandidaten. Het politiek establishment is afhankelijk van steeds grotere sommen geld om verkozen te kunnen worden. De geldschieters verwachten natuurlijk wederdiensten. Omgekeerd: wie een politieke agenda heeft die de grote ongelijkheid in de VS wil aanpakken, zal het niet makkelijk hebben tegen de kapitaalkrachtige lobby die niet graag financiële of andere privileges uit handen geeft. Een goed programma dat brede groepen aanspreekt is onvoldoende. De essentie is: zonder geld geen politiek mandaat.

Regimechange is constante in buitenlandse VS-politiek
Voormalig president Barack Obama noemde de bestorming van Capitol Hill, een “moment van grote ontering en schaamte”. De laatste voormalige Republikeinse president, George W. Bush verklaarde: “Dit is hoe verkiezingsuitslagen worden betwist in een bananenrepubliek – niet in onze democratische republiek”. Beide presidenten hebben er nochtans zelf geen vreedzame termijn opzitten. Noch lagen ze wakker van ‘democratie’ in het buitenland. Obama was de president van de Drone-oorlogen in Pakistan en Jemen, de ‘surge’ in Afghanistan, de oorlog in Libië, het aanwakkeren van geweld in Syrië en de actieve steun aan de Saudische oorlog in Yemen, samen goed voor vele duizenden burgerdoden. De leugenachtige campagne van George W Bush en zijn regering over Iraakse massavernietigingswapens was op zijn minst zo hardnekkig als die van Trump over zijn beweerde verkiezingsoverwinning. De Iraakse bevolking betaalt tot vandaag een zware tol voor Bush’ valse beweringen: oorlog, bezetting, complete ontmanteling van een staatsapparaat, chaos en terreur. Daarmee vergeleken is de oproer rond Capitol Hill, klein bier.

Hoeveel regimes heeft het Witte Huis sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog wel niet uit zadel gelicht met inbegrip van democratisch verkozen regeringen zoals in Iran (1953) of Chili (1973)? Veel schaamte was er niet, wel een schaamteloze steun aan de dictaturen van de Sjah en Pinochet. Hoeveel miljoenen mensen zijn er wereldwijd niet omgekomen in oorlogen die de VS voerde in naam van de democratie? Niet zo heel ver van Capitol Hill staat het Vietnam Veterans Memorial met de namen van zo’n 58.000 jonge VS-soldaten in een 2×75 meter lange granieten muur gebeiteld. Ik zou niet weten hoe lang een muur zou uitvallen met de namen van de grofweg 2 miljoen Vietnamese slachtoffers die het voorlopig moeten stellen zonder een dergelijk monument.

Cultuur van geweld
Kan een land waar geweld wordt gecultiveerd, wapendracht een grondrecht is en dat jaarlijks honderden miljarden dollars besteedt in zijn streven naar wereldwijde hegemonie zonder meer een democratie worden genoemd? Ik betwijfel het. Net zoals de decennialange wapenverkoop van de VS aan de meest brutaalste regimes, fundamenteel in strijd is met alle democratische principes. En dat geldt evenzeer voor de hardnekkigheid waarmee klokkenluiders van oorlogsmisdaden of machtsmisbruik zoals Julian Assange, Chelsea Manning en Edward Snowden worden vervolgd terwijl de daders van de misdrijven die ze openbaren ongemoeid worden gelaten.

De politieke spelers in de VS en bij uitbreiding in de meeste staten zouden zich voortaan best wat bescheidener en terughoudender opstellen als ze het woord ‘democratie’ in de mond nemen. Democratie beperkt zich niet tot het delegeren van macht aan een kleine elite. In een democratisch systeem telt elke stem permanent (en niet alleen tijdens verkiezingen), wordt gestreefd naar reële inspraak in de politieke en economische besluitvorming en is er een universeel respect voor mensenrechten in binnen- en buitenland.