50 gezondheidsexperts e.a. wijzen de Europese Commissie op haar belofte om van vaccins ‘universeel, gemeenschappelijk goed’ te maken. Onder hen onder meer Emmanuel André, Luc Van Gorp, Marleen Temmerman en Marc Van Ranst.
LUC VAN GORP, MARC VAN RANST en MARLEEN TEMMERMAN

In april verklaarde de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen dat elk toekomstig vaccin tegen COVID-19 moet worden ingezet “in elke uithoek van de wereld, [...] beschikbaar tegen betaalbare prijzen. Het moet ons universeel, gemeenschappelijk goed zijn”. De Europese Commissie leek effectief de daad bij het woord te voegen. Samen met enkele lidstaten en de Europese Investeringsbank zamelde ze bijna 12 miljard euro in om de ontwikkeling van en gelijke toegang tot COVID-19 vaccins, -testen en -behandelingen vooruit te helpen.

Dankzij indrukwekkend wetenschappelijk werk zijn inmiddels de eerste vaccinatieprogramma’s van start gegaan.

Maar we zijn er nog lang niet. Het huidige op exclusieve eigendomsrechten gebaseerde verdienmodel van de farmaceutische bedrijven verhindert een snelle en betaalbare verdeling van de hoogdringende vaccins. Tegen haar eigen beloftes in heeft de Europese Commissie nog geen enkele stap gezet om dit scenario drastisch te veranderen.

Hoe zijn we van universele solidariteit naar vaccinnationalisme gegaan?

Ondanks miljoenen aan publieke investeringen, mogen farmaceutische bedrijven een patent op hun onderzoeksresultaten nemen. Dit geeft hen een monopoliepositie over de ontwikkeling en verdeling van het vaccin.

Nochtans kan het uitwisselen van onderzoeksresultaten alleen maar het algemeen belang ten goede komen: de werkzaamheid van de huidige vaccins zou verbeteren, en de wereldwijde productie en distributie zou veel sneller verlopen. Een handvol bedrijven kan namelijk niet aan de hele wereld leveren.

En dat zien we: de People’s Vaccine Alliance berekende dat door tekorten 9 op 10 mensen in lage inkomenslanden dit jaar niet gevaccineerd kunnen worden. Ook in eigen land moeten grote delen van de bevolking mogelijks tot na de zomer wachten op een spuitje. Naast het menselijk leed dat deze vertraging zal veroorzaken, geeft dit het virus nog extra tijd om zich te verspreiden en te muteren.

Binnen de Wereldhandelsorganisatie en het Europese Recht bestaan gelukkig clausules die patenten aan de kant kunnen zetten tijdens een gezondheidscrisis.

De Europese Commissie blokkeert echter stelselmatig elk internationaal voorstel dat een open uitwisseling en vrij gebruik van technologieën mogelijk zou maken. Het is onbegrijpelijk dat het publiek delen van de onderzoeksresultaten en het ter beschikking stellen van iedereen geen voorwaarde is voor het gebruik van overheidsgeld.

BETALINGSBEREIDHEID
De onderhandelingen tussen de Europese Commissie en de farmaceutische bedrijven gebeuren bovendien achter gesloten deuren. Zelfs verkozen parlementsleden weten niet hoeveel we precies per dosis zullen betalen, hoeveel we al publiek hebben bijgedragen en wat de exacte effectiviteit van de goedgekeurde vaccins is.

Voor de aankoop van medische producten gelden niet dezelfde transparantieregels als voor elke andere vorm van openbare aanbesteding. De prijsberekeningen van de farmaceutische sector zijn berucht weinig transparant en zijn vaak meer gebaseerd op “betalingsbereidheid” dan op ontwikkelings- en productiekosten. Dankzij het onbedoelde lek van staatssecretaris De Bleeker weten we nu dat de prijzen per spuitje variëren van 2 tot 18 euro. Deze prijzen zijn buiten beschouwing van de vooruitbetaling van 2,45 miljard euro die de EU aan farmaceutische bedrijven heeft gedaan om een eigen voorraad vaccins veilig te stellen.

Laten we het Pfizer/BioNTech-vaccin als voorbeeld nemen. De bedrijven ontvingen 546 miljoen dollar van de EU en de Duitse regering voor haar onderzoek naar een coronavaccin. Pfizer factureert nu 15,50 euro per spuitje, waarvan er twee nodig zijn. Het bedrijf kondigde trots aan dat het ruim 30 miljard dollar zal verdienen aan de verkoop van het Covid-19-vaccin. Tegenover deze overdreven winsten staan de overheidstekorten die zich door de pandemie opstapelen.

NIET OPNIEUW
Talloze vergelijkingen zijn gemaakt met andere gezondheidscrisissen. De HIV-crisis is misschien wel het meest leerrijke én verontrustende voorbeeld. Miljoenen mensen stierven omdat ze zich geen behandeling konden veroorloven. Onder publieke druk lieten farmaceutische bedrijven hun patenten vallen in lage inkomenslanden, waardoor medicatie er toegankelijk werd, tien jaar later dan in westerse landen. De wereld kan het zich echter niet veroorloven om zo lang te wachten.

Een ander voorbeeld toont dat er wel degelijk een alternatief bestaat: het poliovaccin is patentvrij op de markt gekomen en de ziekte is nu in veel regio’s van de wereld uitgeroeid.

Door een Europees burgerinitiatief te lanceren, wijzen we de Europese Commissie op haar belofte om van de toekomstige COVID-19-vaccins een universeel, gemeenschappelijk goed te maken. Daar zijn 1 miljoen handtekeningen voor nodig. Dit zou de groeiende eis van burgers, gezondheidsdeskundigen en wereldleiders zichtbaar maken dat dit geen tijd is voor woekerwinsten en geheime contracten, maar voor publieke controle.

Er is een oplossing voor de lockdown op ons leven. Het is tijd om het vaccin te delen.