Met nauwelijks zeven miljoen kiezers is El Salvador geen groot en invloedrijk land. Maar de parlementsverkiezingen van afgelopen zondag veroorzaakten wel een grote schok en zouden de voorbode kunnen zijn van nog meer dergelijke veranderingen in de regio.

Sinds 1 juni 2019, nog geen twee jaar geleden, heeft El Salvador een niet alledaagse president: Nayib Bukele, van Palestijnse origine. Deze jonge man van hooguit 39 kwam op voor GANA, de Grote Alliantie voor Nationale Eenheid en haalde het met 53,11 %.

Hij was eerder burgemeester in een provinciestad, later van San Salvador, de hoofdstad, verkiezingen waarin hij kandidaat was voor het FMLN, de partij die voortkomt uit de oude guerrillagroep Frente Farabundo Marti de Liberacion Nacional.

Of dit betekent dat hij overtuigd links is, is nog maar de vraag. Hij is eerder een outsider met soms rechtse, soms goede originele ideeën.

In 2017 al stichtte hij een nieuwe beweging, Nuevas Ideas, maar slaagde er niet in ze om te bouwen tot een politieke partij. Dat is sinds de laatste presidentsverkiezingen wel gelukt, en Nuevas Ideas haalde afgelopen zondag niet minder dan 56 van de 84 parlementszetels. De grote schok bestaat erin dat de twee traditionele partijen die het land de afgelopen dertig jaar hebben bestuurd – sinds het eind van de burgeroorlog, FMLN en Arena (Nationale Republikeinse Alliantie) de macht kwijt zijn. Arena haalde nog 14 zetels en het FLMN nauwelijks 4. In de regionale verkiezingen haalde Nuevas Ideas 13 van de 14 departementen binnen.

Absolute macht
Het betekent dat Bukele de absolute macht in handen krijgt met een absolute meerderheid. Hij kan het Grondwettelijk hof, het Parlement, het Electorale Hof, de ombudsman, de pers … naar zijn hand zetten. Wellicht kan hij ook de Grondwet veranderen zodat hij in 2024 opnieuw kandidaat wordt.

Bukele heeft zijn succes te danken aan zijn ‘aparte’ stijl. Je kan het autoritair populisme noemen, maar hij is er wel in geslaagd het geweld drastisch te laten dalen (van 50 moorden op 100.000 inwoners in 2019 tot 19 op 100.000 in 2020). Men zegt dat dit te danken is aan akkoorden met de mara’s – gewelddadige en criminele jongerenbendes – maar het is wel gelukt, voorlopig althans. Geweld is het grootste maatschappelijke probleem waarmee het land te kampen heeft.

Tijdens de COVID crisis gaf hij iedereen in moeilijkheden een steunbedrag van om en bij de 250 euro, samen met voedselhulp.

Economisch gaat het helemaal niet goed met het land, het BBP daalde vorig jaar met 9 %, maar dat wordt hem voorlopig niet aangerekend.

Bukele maakt gebruik van de sociale media om voortdurend de vinger aan de pols te houden, de ‘gevoelens’ van de bevolking te meten en zo snel als mogelijk in te gaan op als dringend ervaren sociale behoeften.

Hij heeft de lessen van Donald Trump goed geleerd en aarzelde niet om met het leger af te zakken naar het Parlement om daar een stemming in zijn voordeel af te dwingen.

Een nieuwe tijd
Deze verkiezingen en de nieuwe krachtsverhoudingen maken een eind aan de situatie die na de burgeroorlog en het vredesakkoord waren ontsaan. Arena was twintig jaar lang aan de macht, het FMLN 10 jaar.

In beide partijen was de corruptie alom tegenwoordig, het geweld nam schrikwekkende proporties aan, en de ‘remesas’, het geld dat migranten naar huis sturen werd de belangrijkste inkomensbron van het land.

De oligarchie die door Arena werd vertegenwoordigd, heeft een veldslag verloren, ze zal nu moeten uitzoeken hoe al dan niet nieuwe akkoorden kunnen gevonden worden met de nieuwe machthebbers. De oorlog is nog niet afgelopen, de economische orde werd niet verstoord, het zijn alleen anderen die nu aan de touwtjes zullen trekken.

Voor het FMLN is deze nederlaag belangrijker. De partij is er niet in geslaagd de belangen van brede bevolkingsgroepen te verdedigen. Dit is geen unicum in El Salvador, overal in de regio komt links in de verdrukking omdat het té weinig doet wat van links wordt verwacht. Het verschil met Arena was in diverse gevallen lang niet duidelijk meer. De partij werd een hoofdzakelijk electorale alliantie die de band met de bevolking en de sociale bewegingen kwijt was. De tijd van de morele integriteit van mensen zoals Schafik Handal is lang voorbij.

Er zal dus meer nodig zijn dan een nieuwe leiding en nieuwe spelregels. Links zal, net zoals in andere landen, aan zelfkritiek moeten doen, zichzelf moeten herdenken, zoeken naar mogelijkheden, niet enkel voor een sociaal beleid, maar voor een emanciperend beleid dat meer macht geeft aan burgers en hun bewegingen.

Bukele is vooralsnog enorm populair, wat normaal is als je meer vrede en materieel welzijn kan brengen. Maar de polarisering is met hem niet verminderd. Een sociale strijd die aangeeft hoe de bevolking én het land vooruit kunnen komen is meer dan welkom.