De Vlaamse regering is van plan om het burgers die de natuur willen beschermen via de rechtbank knap lastig te maken. Onder het mom van procedure-optimalisatie, wordt het voor bezorgde burgers bijna onmogelijk om nog verzet aan te tekenen als ze niet rechtstreeks benadeeld worden. Een kwalijke trend, want in het verleden waren het vaak net die alerte burgers die opkwamen voor het algemeen belang en die Vlaanderen behoed hebben voor miskleunen en natuurvernietiging.

Op 3 maart 2021 keurde de Vlaamse regering het ‘ontwerp van decreet’ goed dat het eerder ‘decreet betreffende de organisatie en de rechtspleging van sommige Vlaamse bestuursrechtscolleges tot optimalisatie van de procedures’ moet vervangen. Op het eerste zicht gaat het om een kleine juridische aanpassing, maar de gevolgen voor de rechtsbescherming van de burger, de natuur en het leefmilieu zijn catastrofaal.

Alleen eigenbelang telt nog

Zo bevat het nieuwe decreet een artikel (§6) waarin staat dat rechtbanken een vraag pas te behandelen wanneer de beschuldigende partij persoonlijk wordt benadeeld door de kwestie. Een bezorgdheid om het algemeen belang volstaat dus niet meer om naar de rechtbank te kunnen stappen.

Aanplakbiljet gemist? Kans verkeken!

Bovendien wordt de toegang tot de rechtbank beperkt tot het moment waarop het nuttig is tijdens de bestuurlijke procedure. Concreet: heb je een geel aanplakbiljet gemist? Jammer. Want als een burger verzuimd heeft om van bij het begin bezwaar aan te tekenen, dan heeft ie z’n kans verkeken om dat in een latere fase nog te doen. In de praktijk betekent het dat het voor de modale burger een stuk lastiger wordt om nog actie te ondernemen, en dat meer bouwaanvragen door de mazen van het net zullen glippen.

Grondwettelijk recht

Ironisch genoeg heeft het Grondwettelijk Hof een eerdere poging om deze regel te introduceren via de zogeheten codextrein, onlangs nog vernietigd. Reden: ons land ondertekende het internationale verdrag van Aarhus, dat net inzet op een ruime toegang tot de rechtbank voor milieuzaken.
De bescherming van een gezonde leefomgeving en natuur zijn daarnaast ook gewoon een grondwettelijk recht. De EU-biodiversiteitsstrategie van de Europese Commissie dringt er in haar advies zelfs letterlijk op aan om de toegang tot de nationale rechter, zowel voor ngo’s als burgers inzake milieuzaken te verbeteren. Dit voorstel van decreet doet net het tegenovergestelde.

Wantrouwen in de bezorgde burger

De bescherming van het leefmilieu en de natuur zijn bij uitstek maatschappelijke belangen. Het siert burgers als ze voor deze collectieve belangen opkomen, en dus verder kijken dan hun eigen achtertuin. In het verleden waren het vaak die bezorgde burgers, al dan niet geruggensteund door natuur- en milieuverenigingen, die ronduit ongelukkige ruimtelijke projecten tegengehouden hebben - of die projecten verbeterd hebben door hun inbreng. Ga het maar na: bijna elk natuurgebied waar je de afgelopen maanden een coronawandeling kon maken, heeft z’n ontstaan te danken aan burgerhelden die het gered hebben van verkavelaars en onzalige ideeën.

Maar die uitgestoken hand van bezorgde burgers lijkt de Vlaamse regering niet te zien. Integendeel, uit het voorstel blijkt een diep wantrouwen in die burgers. Dat de Vlaamse regering hiermee ingaat tegen grondwettelijke rechten en Europese afspraken is erg. Dat ze haar burgers daarmee reduceert tot NIMBY-activisten, is zo mogelijk nog erger.

Oproep aan parlementsleden

Binnenkort zal het voorstel van de Vlaamse regering ter stemming voorgelegd worden in het Vlaams Parlement. In een brief gericht aan de parlementsleden, roept een coalitie van natuur- en milieuverenigingen (Actiegroep Leefmilieu Rupelstreek, Bond Beter Leefmilieu, Bos+, ClientEarth, Greenpeace, Limburgse Milieukoepel, Milieufront Omer Wattez, Natuurpunt & WWF) op om de natuur een stem te geven - en dit decreet niét door te voeren.