Artikels/Articles Winkelleegstand neemt sterk toe: tijd voor een winkelshift richting stadskern
| 
Winkelleegstand neemt sterk toe: tijd voor een winkelshift richting stadskern
Erik Grietens
De leegstand van handelspanden is de afgelopen jaren opnieuw sterk toegenomen. In heel Vlaanderen staan meer dan 7.000 handelspanden langdurig en structureel leeg. De evolutie was er al langer in kleinere gemeenten, maar ook de grote winkelsteden ontspringen niet langer de dans. Hoofdoorzaken zijn de groei van baanwinkels en het succes van e-commerce. De coronacrisis heeft dat nog versterkt, maar de trend was al voor de pandemie ingezet. Hoog tijd dat steden en gemeenten inzetten op een kernversterkend winkelbeleid!
Al ruim voor corona nam de structurele leegstand van handelspanden toe. Dat heeft onder meer te maken met e-commerce en de opmars van baanwinkels.
Ruimterapport
De nieuwe cijfers komen uit het onlangs gepubliceerde Ruimterapport Vlaanderen. Hieruit blijkt een sterke stijging van de leegstand in handelspanden. Het gaat zowel over winkelpanden, horeca, bankkantoren als kapperszaken. En dit zowel in de steden als op het platteland. In kleine gemeenten zien we de detailhandel al langer stelselmatig verdwijnen, maar ook echte winkelsteden ontspringen niet langer de dans. In de Vlaamse steden staan 4.228 panden langdurig of structureel leeg. Dit komt overeen met ruim 7% van het totaal aantal handelspanden.
Voor de goede orde: het gaat hier enkel om langdurige leegstand van meer dan een jaar en structurele leegstand van meer dan drie jaar. Ten opzichte van 2013 is overal in Vlaanderen de leegstand van langer dan 1 jaar toegenomen, in totaal met 16%, en de structurele leegstand is zelfs toegenomen met 30%. Als we ook de minder langdurige leegstand meerekenen, lopen de cijfers nog veel hoger op.
Hoe die toenemende leegstand te verklaren is? Voor een deel is er het toedoen van de pandemie, maar er is meer aan de hand. Al ruim voor 2020 nam de structurele leegstand van handelspanden toe. Dat heeft onder meer te maken met het toenemende succes van e-commerce. Maar ook het feit dat er nog steeds geen rem staat op baanwinkels en shoppingcentra in de periferie, speelt duidelijk een rol. Het totaal aantal winkels blijft op die manier toenemen. Zo bleek uit een onderzoek van de provincies dat het aantal baanwinkels sinds 2008 met liefst 260% is toegenomen. Er ligt nu meer dan 1,6 miljoen m² aan winkelvloeroppervlakte langs onze steenwegen. Die concurrentie kan de middenstand in de steden en dorpen niet meer aan.
Steden en gemeenten hebben instrumenten in handen om het winkelaanbod te sturen.
Winkelshift
Net als UNIZO pleit Bond Beter Leefmilieu daarom voor een ‘winkelshift’, naar analogie met de bouwshift. Ons land is al overbewinkeld. Er moeten keuzes gemaakt worden. Dat wil zeggen: niet langer toelating geven voor baanwinkels of perifere shopping. Maar wel volop inzetten op het versterken van handel in de kern van een stad of gemeente. En dat geldt niet enkel voor winkels, maar ook voor horeca, diensten, maakbedrijven, scholen, ziekenhuizen, culturele instellingen, enzovoort. Kortom, volop inzetten op een bedrijvige kern.
Gemeentebesturen hebben daarvoor de sleutels in handen. Zij zijn in eerste instantie bevoegd voor ruimtelijke planning en vergunningen. Sinds het decreet ‘handelsvestigingsbeleid’ van 2016 hebben gemeenten ook instrumenten in handen om het winkelaanbod te sturen. Zo kunnen gemeenten ‘winkelarme gebieden’ afbakenen om baanwinkels aan banden te leggen. En ze kunnen een kernwinkelgebied afbakenen, waar handel extra ondersteuning krijgt, bijvoorbeeld via premies.
Nog een optie: via een verordening ‘wonen boven winkels’ stimuleren. In drukke winkelstraten loopt leegstand van de bovenverdiepingen op tot 70%. Dat is niet alleen verspilling van nuttige ruimte, maar zorgt er ook voor dat winkelstraten buiten de openingsuren verlaten zijn en het onveiligheidsgevoel stijgt.
Steden en gemeenten kunnen dus nog veel doen om de aantrekkingskracht van hun handelskern te verbeteren, de winkelleegstand in de kern terug te dringen en het teveel aan winkelvloeroppervlakte buiten de stadskern structureel aan te pakken.
Bron: Ruimterapport Vlaanderen, 2021
