Tussen de klimaatakkoorden van Parijs (2015) en Glasgow (2021) werd meer dan een half biljoen ton aan nieuwe materialen verbruikt. Dat is het harde verdict van het rapport “Circularity Gaps 2022”. De circulariteitskloof, dat is het percentage van onze economie dat nog niet circulair is, blijft hardnekkig steken boven de 90%. Ondanks heldere doelstellingen ontbreekt het Vlaanderen aan een plan om circulariteit in het hart van onze economie te installeren.

De Nederlandse stichting ‘Circle Economy’ schrijft jaarlijks een rapport dat nagaat hoe het gesteld is met de circulaire economie, wereldwijd. Sinds een aantal jaar verbruiken we met z’n allen meer dan 100 miljard ton, en ook dit vorig jaar was dat niet anders. Sinds het “Grenzen aan de Groei” rapport van de Club van Rome - dit jaar 50 jaar oud - verbruikte de wereld een exorbitante 28,6 miljard ton. 

Bij onveranderd beleid zullen we tot 170-184 miljard ton aan grondstoffen verbruiken in 2050. De voornaamste reden waarom we nu niet richting circulaire economie bewegen? Het tempo waarmee we grondstoffen winnen, overtreft de efficiëntieverbeteringen die we halen bij het terugwinnen van gebruikte materialen (met een ratio van 2 à 3) waardoor de beschikbare secundaire materialen niet kunnen concurreren met nieuwe.  Hoe zit het met het materiaalverbruik in Vlaanderen? 

De materialenvoetafdruk als graadmeter

Een goede indicator om naar het verbruik van materialen in Vlaanderen te kijken, is de materialenvoetafdruk. OVAM berekende recent de Vlaamse materialenvoetafdruk: die klokt af op 27,9 ton per inwoner. Deze aantallen verbeterden de afgelopen jaren nauwelijks. Nochtans is de doelstelling helder: tegen 2030 moet de materialenvoetafdruk van de Vlaamse consumptie worden verminderd met 30% tegen 2030 en zelfs met 75% tegen 2050 (Beleidsnota Omgeving 2019-2024). Met het kennisknooppunt Vlaanderen Circulair heeft Vlaanderen geen gebrek aan ambitieuze circulaire projecten en ideeën. Maar wat uiteindelijk telt, zijn de concrete beleidsacties die ervoor zorgen dat circulariteit zich in het hart van onze economie en industrie nestelt. 

Er is een onlosmakelijke connectie tussen materialengebruik en klimaatopwarming; het gebruik van hulpbronnen is verantwoordelijk voor zo’n 70% van de wereldwijze emissies. In Vlaanderen wordt die impact geschat op 55-65%. Reden te meer om dringend werk te maken van een materialen-efficiënte en klimaatneutrale samenleving.

Wat moeten we eraan doen? 

Er bestaan al tal van initiatieven om richting een circulaire economie te gaan. Zo is er de CE masterclass van Sirris, waar opleidingen worden aangeboden rond circulair ondernemen of het Smart Symbiose Platform om materialen uit te wisselen. Maar de oplossing moet fundamenteler zijn dan dat: de volledige economie moet vervellen tot een nieuwe, circulaire versie van zichzelf. Daar is meer voor nodig dan projecten en ideeën in een soort van parallelle economie, naast een reguliere, lineaire economie. De hele economie moet circulair worden.  

21 circulaire oplossingen

Circularity Gap stelt 21 circulaire oplossingen voor die ons materiaalgebruik met meer dan een kwart doen dalen en de uitstoot met bijna de helft. Het gaat om heel effectieve maatregelen zoals co-housing (om constructiematerialen te besparen), voedselverliezen tegengaan en duurzame deelwagens produceren. Om in dit opzet te slagen, moeten de indirecte emissies en de materiaalstromen in kaart worden gebracht. Zowel bij de inkopers als bij de afvalmanagers. Circularity Gap noemt ook nog een belastingsshift om secundaire materialen goedkoper te maken dan nieuwe, of een verbod op vervuilende wegwerpmaterialen. Het wereldgrondstoffeninstituut (WRI) roept op om de circulariteit de komende 10 jaar te verdubbelen. 

Het Federale Actieplan Circulaire Economie dat de komende jaren wordt uitgerold, moet dat waarmaken. Een greep uit de maatregelen: productnormen wijzigen om hergebruik te vergemakkelijken, wegwerpproducten bannen, circulaire overheidsopdrachten verbeteren, fiscale hervormingen, maar ook de consumenten betrekken en draagvlak zoeken, onder andere door betrouwbare informatie en een repareerscore te voorzien). 

In Nederland is het momenteel de Week van de Circulaire Economie, een samenwerking tussen universiteiten, overheden, ondernemers en milieuorganisaties. Succesfactoren en uitdagingen richting circulair ondernemen worden er besproken en tips worden uitgewisseld. Een idee voor Vlaanderen?