Akkoord over de Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO): ondanks stappen voorwaarts, blijft garantie van grondrechten van kwetsbare ouderen een probleem

Bijna twee jaar na het begin van de opschorting van de controversiële en onrechtmatige controles van IGO-gerechtigden neemt de federale regering een aantal maatregelen om de controleprocedure aan te passen. Ondanks het feit dat het akkoord een aantal verbeteringen aanbrengt, betreurt het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN) dat een aantal fundamentele problemen, met name met betrekking tot de bescherming van de grondrechten van kwetsbare ouderen, niet worden aangepakt. BAPN roept daarom op dat, vooraleer het nieuwe controlesysteem wordt ingevoerd, er eerst een analyse en correctie gemaakt wordt op gebied van bescherming van grondrechten. Een evaluatie op basis van de ervaringen op het terrein moet ook voorzien worden na een termijn van een jaar.

“De meeste IGO-gerechtigden zijn vrouwen, zelfstandigen, gepensioneerden met een te laag wettelijk pensioen, mensen die op de een of andere manier hebben bijgedragen aan onze samenleving. Ondanks een aantal verbeteringen, vormen de huidige maatregelen een gemiste kans om ervoor te zorgen dat IGO-gerechtigden als volwaardige burgers worden behandeld die dezelfde rechten hebben als andere gepensioneerden.” zegt Caroline Van der Hoeven, coördinatrice van het Belgisch Netwerk Armoedebestrijding (BAPN)

De IGO is een toelage die aan ouderen met een te laag pensioen wordt gegeven zodat ze toch de eindjes aan elkaar kunnen kopen. De controleprocedure op de verblijfsvoorwaarde die door de vorige federale regering werd ingevoerd, waarbij IGO-gerechtigden door de postbode gecontroleerd werden, leidde ertoe dat kwetsbare ouderen hun huis niet meer durfden verlaten. [1] Zal de nieuwe procedure deze kwetsbare ouderen nu wel geruststellen?

In het nieuwe systeem wordt er eerst een aangetekende brief gestuurd. Als een reactie uitblijft, dan volgt een schriftelijke aanmaning. Het is niet duidelijk hoeveel tijd de persoon krijgt om na de tweede brief te reageren, maar deze periode riskeert (te) kort te zijn. Gezien de kwetsbare situatie van IGO-gerechtigden is het geven van voldoende tijd om te reageren en naar het gemeentehuis te gaan om zijn/haar verblijfsbewijs in te vullen van essentieel belang.  BAPN benadrukt: "Voor IGO-gerechtigden is het vaak moeilijk om snel te reageren. Sommigen zijn verward, hebben leesproblemen, of motorische moeilijkheden. Een korte reactietijd voor degenen die, heel menselijk, een aangetekende brief hebben vergeten of niet hebben opgemerkt, vormt een aanzienlijke stress". Het is dus helemaal niet zeker dat de angst van IGO-gerechtigden om het huis te durven verlaten door de nieuwe procedure volledig zal verdwijnen. Bovendien lijken deze nieuwe termijnen niet in lijn te zijn met het Handvest van de Sociaal Verzekerde dat expliciet stelt dat een burger een maand de tijd moet krijgen om te reageren vooraleer een sanctie kan opgelegd worden.

Dit probleem wordt verzwaard door het feit dat de nieuwe maatregelen nalaten om te voorzien in een procedure om zich te verdedigen en bijvoorbeeld gehoord te worden door de Federale Pensioendienst. Nochtans voorzien zowel de algemene principes van het Belgisch recht als het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie het recht om gehoord te worden vooraleer een sanctie wordt opgelegd. De IGO-gerechtigde zal na het uitblijven van een reactie op de brieven dus onmiddellijk afgesneden worden van zijn/haar enige bron van inkomen, ook al bevond hij /zij zich op het moment van de controle in België. Het is dus niet ondenkbaar dat sancties onterecht opgelegd zullen worden. Bij de vorige twee controlesystemen kon 60% van degenen wiens IGO werd afgesloten, aantonen dat zij wel degelijk in België waren. Intussen verloren zij wel tijdelijk hun enige inkomen dat van essentieel belang is voor hun overleving, wat een grote bron van stress en financiële moeilijkheden opleverde.

In tegenstelling tot het vorige systeem, waar de IGO-gerechtigden drie mogelijkheden kreeg om de controle te laten uitdoven zonder verdere handelingen te treffen (met name wanneer de persoon thuis was tijdens het bezoek van de postbode), wordt deze nu maar beperkt tot één mogelijkheid (wanneer men thuis is voor het aangetekend schrijven). Hoewel de controles door BPOST niet wenselijk waren, is de beperking van de mogelijkheden om de controleprocedure automatisch te laten uitdoven een stap achteruit.

Aangezien het maximale verblijf in het buitenland nog steeds beperkt is tot 29 dagen per jaar, zullen de IGO-gerechtigden nog steeds ernstig beperkt worden in hun mogelijkheden om naar het buitenland te reizen, om bijvoorbeeld hun familie die in het buitenland woont te bezoeken. Wij betreuren dat hun bewegingsvrijheid alleen maar in de marge wordt aangepakt, voor zeer korte verblijven.[2] IGO-gerechtigden zullen dus nog steeds niet op dezelfde manier behandeld worden ten opzichte van andere gepensioneerden die een uitkering ontvangen en die zich 90 dagen in het buitenland mogen bevinden. Hiermee behoudt ons land één van de meest restrictieve systemen in de Europese Unie.

Gelet op de fundamentele problemen m.b.t. Het respect van de grondrechten  die in de voorgestelde nieuwe procedure blijven, verzoeken wij dat er:

1. Voorafgaand aan de uitvoering van dit akkoord een analyse en correctie worden gemaakt op gebied van bescherming van grondrechten. Er is een federaal Instituut voor de mensenrechten opgericht: het zou nuttig zijn het deze rol te laten vervullen.
2. Een evaluatie op basis van de ervaringen op het terrein na een termijn van een jaar volgt.

Caroline Van der Hoeven (coördinatrice BAPN

Achtergrondinformatie:

De IGO is een aanvulling op het pensioen voor mensen boven de pensioengerechtigde leeftijd voor wie het pensioen te laag is om een waardig leven te kunnen leiden. 107.410 mensen ontvangen deze toelage in België, voornamelijk (65,5%) vrouwen. Het merendeel (82%) van de IGO-gerechtigden, heeft in het verleden in België gewerkt. Van de 18% die alleen een IGO krijgen (en dus geen pensioenrechten hebben opgebouwd), is 77% vrouw. Een heel deel hiervan zijn meewerkende echtgenotes die hebben meegewerkt in de zaak van hun man. Een derde van de IGO'ers zijn voormalige zelfstandigen. De overgrote meerderheid van de IGO-gerechtigden (89%) is Belg, 96% heeft de Europese nationaliteit. Om een IGO te kunnen ontvangen, moet men (onder andere) zijn hoofdverblijf in België hebben.

[1] De vorige federale regering sloot een contract af met BPOST voor het uitvoeren van de controles. Dit contract hield in dat de postbodes via huisbezoeken de identiteitskaart van IGO-gerechtigden controleerden om na te gaan of de persoon zich in België bevond. Indien men de postbode 3 keer gemist had, liet deze een bericht met een verblijfsbewijs achter in de brievenbus. Door dit bericht werd de IGO-gerechtigde pas op de hoogte gebracht van de controle. De persoon had dus maar 5 dagen de tijd om zijn/haar brievenbus te controleren, naar het gemeentehuis te gaan en het verblijfsbewijs te laten invullen en daarna op te sturen naar de federale pensioendienst. In de praktijk kwam het er op neer dat wanneer de IGO-gerechtigde niet in de mogelijkheid was om binnen de 5 dagen zijn/haar brievenbus te controleren, de persoon zijn/haar uitkering dreigde te verliezen. Dit systeem veroorzaakte veel stress bij deze bijzonder kwetsbare bevolkingsgroep, die bang was om hun huis te verlaten, zozeer zelfs dat het leidde tot een quasi-huisarrest voor de betrokkenen. De controles door de postbode brachten ook heel wat problemen op vlak van respect voor het privéleven met zich mee.

[2] Vanaf nu moeten korte verblijven van 5 dagen niet meer gemeld worden bij de Federale Pensioendienst terwijl in het verleden dit voor korte verblijven van 2 dagen gold. Deze maatregel is weinig coherent met het systeem voor andere uitkeringsgerechtigden. Voor mensen met een leefloon is deze termijn bijvoorbeeld 7 dagen.

Caroline Van der Hoeven

Coordinatrice / Coördinatrice

BAPN

RÉSEAU BELGE DE LUTTE CONTRE LA PAUVRETÉ asbl   |   BELGISCH NETWERK ARMOEDEBESTRIJDING vzw

BELGISCHES NETZWERK ARMUTSBEKÄMPFUNG VoG   |   BELGIAN ANTI-POVERTY NETWORK npo

Vooruitgangsstraat  333/6  Rue du Progrès   |   1030 Brussels   |   Belgium

tel: +32 2 265.01.54   |   Mobil  : +32 474 55.96.11