Corona verscherpte armoede

De coronacrisis verscherpte de gevolgen van armoede. Mensen die in armoede leefden, hadden nog minder middelen om te voorzien in basisbehoeften, die nog duurder werden of gewoonweg onbeschikbaar waren. Mensen konden niet of nauwelijks terecht bij eerstelijnsdiensten en kenden immense stress door een sterk verhoogd isolement. De overlevingsstrijd in te kleine en ongezonde woningen was erg groot.

‘Mensen in armoede kunnen ons leren wat armoedecijfers niet vatten.’

Na meer dan twee jaar is de coronacrisis helaas nog niet bezworen. Intussen zijn er ook de energiecrisis en algemene prijsstijgingen door onder meer de oorlog in Oekraïne. De gevolgen op middellange en langere termijn worden duidelijk: de stress van de dagelijkse overlevingsstrijd is alleen maar toegenomen.

Van gesprek naar structurele maatregel

Als we niet ingrijpen met meer structurele maatregelen stevenen we af op een grotere ongelijkheid, met stijgende armoedecijfers bij bepaalde groepen zoals alleenstaande ouders. Iedereen verliest als een stijgende groep kinderen in armoede opgroeit. Met verhalen, signalen en aanbevelingen willen we als Netwerk het beleid alert houden en aandacht vragen voor structurele maatregelen.

De voelsprieten van de 57 verenigingen waar armen het woord nemen, stonden op scherp. De afgelopen twee jaar zagen ze de hulpvragen exponentieel stijgen. Ze vingen massaal mensen op die niet of zeer moeilijk toegang vonden bij sommige eerstelijnsdiensten.

Onze gesprekken met mensen in de verenigingen tonen dat armoede nog sterker dan voorheen ingrijpt in hun leven. Mensen in armoede kunnen ons leren wat armoedecijfers niet vatten. Hun stem geeft een extra dimensie aan de armoedecijfers.

We bundelen deze signalen in zeven adviezen. Als beleidsmakers bereid zijn die op te pikken, zal het leven van deze mensen er straks anders en vooral beter uitzien.

1.     Focus op inkomensversterkende maatregelen

Mensen in armoede zagen hun kosten sinds het begin van de pandemie alleen maar stijgen. Het gaat onder meer over de prijs voor energie, huisvesting en voedsel.

‘De beperkte bereikbaarheid van diensten blijft helaas bestaan.’

Het beschikbaar inkomen ging niet evenredig mee omhoog. Mensen ondervonden problemen bij de aanvraag of uitbetaling van uitkeringen en toelagen door sterk beperkte fysieke en telefonische toegankelijkheid van diensten. De financiële impact is groot en mensen nemen hun rechten soms niet op of haken tijdens de aanvraagprocedure af. De beperktere bereikbaarheid van diensten blijft helaas bestaan, ook na het wegvallen van de meeste coronamaatregelen.

We vragen de inkomensversterkende maatregelen maximaal toe te kennen aan de financieel meest kwetsbaren. We eisen ook de structurele uitbreiding van het sociaal tarief voor elektriciteit en gas tot iedereen met recht op verhoogde tegemoetkoming. Die uitbreiding wordt telkens maar tijdelijk verlengd, nu tot eind september 2022. Tot dan is het weer bang afwachten voor 500.000 Belgen.

2.     Vrije tijd is een grondrecht

De coronacrisis heeft duidelijk bevestigd dat vrije tijd belangrijk is. Kunnen ontspannen, is een basisbehoefte en grondrecht van elke mens.

‘Onderschat de kracht van vrije tijd en ontspanning niet.’

Tijdens de pandemie moesten cultuur, sport, vakantie en zelfs vrijwilligerswerk wijken. Veel mensen verloren er hun uitlaatklep door en de gevolgen waren navenant. Met het wegvallen van die kansen tot verbinding raakten mensen geïsoleerd en belandden ze in eenzaamheid. Ze kampten vaker met psychische problemen, verloren perspectief en vergleden in crisissituaties.

Onderschat de kracht van vrije tijd en ontspanning niet en erken het als een grondrecht. Pas de tijdelijk verhoogde korting van 30 procent naar 65 procent op daguitstappen en vakanties van ‘Iedereen Verdient Vakantie’ structureel toe.

3.     Dienstverlening via verschillende kanalen

De coronapandemie heeft het proces van digitalisering van de maatschappij versneld. Heel wat diensten sloten fysiek en schakelden over op digitale dienstverlening. Twee jaar later is de fysieke dienstverlening nog niet terug op hetzelfde niveau als voordien. Veel diensten blijven digitaal werken of zijn enkel via telefoon of na afspraak bereikbaar.

We pleiten voor dienstverlening via verschillende kanalen, dus ook fysiek, en vragen aandacht voor gebruiksvriendelijke online toepassingen op basis van input van mensen met minder digitale vaardigheden.

4.     Investeer in gezondheid

Heel wat mensen in armoede hebben doktersbezoeken, behandelingen en onderzoeken uitgesteld, uit angst voor het virus of uit onwetendheid.

Mensen hebben vaak te maken gehad met extra stress door de coronacrisis. Door een eerdere afbouw van bedden en begeleiding van patiënten in de psychiatrische zorg is het opvangnet verkleind. Mensen met een psychische kwetsbaarheid worden vaak toegeleid naar onze verenigingen, die de broodnodige ondersteuning en omkadering niet kunnen bieden. Zorg daarom voor meer bedden en begeleiding van patiënten in de psychiatrische zorg.

‘Heel wat mensen in armoede stellen doktersbezoeken uit.’

Aan de ziekenfondsen vragen we om terug te keren naar de vroegere regeling waarbij mensen met achterstallige bijdragen zich binnen de 24 maanden in regel kunnen stellen zodat ze nadien terug gebruik kunnen maken van de ziekteverzekering. Door een nieuwe regeling kunnen sinds 1 januari 2022 die mensen twee jaar geschorst worden van aanvullende ziekteverzekeringen.

5.     Maak scholen armoedegevoelig

Sommige leerlingen en ouders zijn nog altijd niet digitaal mee. Ook is er nog veel nood aan ondersteuning in digitale vaardigheden. Verenigingen zeggen dat sommige scholen heel creatief omgaan met de uitdagingen waar ze voor staan.

Behoud de positieve veranderingen uit de crisis. Geef ruimte aan verenigingen om hun werk in scholen goed te blijven doen, onder andere via brugfiguren die ouderparticipatie en -communicatie op mensenmaat mogelijk maken. Maak schoolteams armoedegevoelig en zorg voor duurzame, structurele inbedding van een leerlijn ‘omgaan met diversiteit en kansarmoede’ in elke basislerarenopleiding.

6.     Woningen, woningen, woningen

Voor mensen in armoede waren de lockdowns extra zwaar om te dragen. De coronacrisis heeft de behoefte aan kwaliteitsvolle woningen in een leefbare ruimte pijnlijk blootgelegd.

Helaas heeft dat de ambitie van het woonbeleid in Vlaanderen niet verhoogd. De wachtlijst voor sociale woningen wordt jaar na jaar langer, tot 170.000 gezinnen in 2021. De huurprijzen op de private huurmarkt blijven records breken, terwijl de kwaliteit van veel woningen op de sociale en private huurmarkt ontoereikend blijft.

7.     Ken rechten automatisch toe

De OCMW’s vragen veel verantwoording in de aanvragen voor financiële steun. Mensen knappen hierop af en staken hun hulpvraag door een gebrek aan draagkracht. Ze vinden hun weg niet door het administratieve oerwoud. Daardoor kunnen ze hun rechten niet opnemen en moeten ze zich bepaalde zaken ontzeggen. Mensen hebben het gevoel dat er meer controle en verantwoording is dan voorheen.

Sommige lokale besturen hebben armoedeorganisaties betrokken in de toekenning van steun en administratieve vereenvoudiging. Andere lokale besturen helaas niet. Onze vraag is: Ken rechten automatisch toe of doe actief aan rechtenverkenning. Informeer mensen over steunmaatregelen en vereenvoudig procedures. Betrek verenigingen die werken met kwetsbare mensen meer bij het lokaal sociaal beleid.