De energieprijzen swingden de laatste zomermaanden extreem de pan uit, met op het hoogtepunt gasprijzen die 12 keer hoger lagen dan een jaar geleden en een elektriciteitsprijs die trouw mee evolueerde omdat die via het marktmodel gelinkt is aan de gasprijs. Terwijl de draagkracht van de bevolking op instorten stond, leek het politieke zomerreces voorrang te krijgen.

De politiek trok uiteindelijk dan toch aan de alarmbel en organiseerde een Overlegcomité om de energiefactuur te temperen en ook in te zetten op energiebesparing. Bestaande federale maatregelen zoals de btw-verlaging en het uitgebreid sociaal tarief werden verlengd tot 31 maart 2023. Er komt mogelijks een light versie van het sociaal tarief zodat netnietters - mensen die nu net buiten het sociaal tarief vallen - ook op enige ondersteuning kunnen rekenen. Daarnaast ging het over het afromen van de overwinsten van energiebedrijven en de nood om het huidige marktmodel op EU niveau te hervormen. Volgens een lek uit de Europese Commissie, zal België voor deze laatste twee maatregelen effectief kunnen steunen op de EU, al valt het finale voorstel natuurlijk nog af te wachten.

“Overleg over wat?”

Vlaams Minister van Energie Demir zei voor het Overlegcomité nog met een zekere je m’en fou: “Overleg over wat?”, en maakte zich sterk dat Vlaanderen geen maatregelen meer kon nemen. Nochtans zetten de federale regering en verschillende Vlaamse gemeenten al stappen, zoals de thermostaat een graadje lager zetten in publieke gebouwen (goed voor 7% minder gasverbruik), en het ‘s nachts uitschakelen van straat- en publieke verlichting. Stuk voor stuk maatregelen die onze buurlanden al maanden eerder namen, en die Vlaanderen ook zou kunnen nemen. Al was het maar om zelf het goede voorbeeld te geven.

Sociale rechtvaardigheid als leidraad

De enige maatregel die langs Vlaamse zijde werd aangekondigd, was de al lang geplande MijnVerbouwPremie/Lening systeem. Daarmee zou het energetisch renoveren van de woning financieel haalbaar worden voor kwetsbare huishoudens. Uit een recente studie van BBL en Climact over het voorfinancieren van renovaties blijkt echter dat zelfs met deze maatregel nog steeds 36% van de woningeigenaars onvoldoende middelen heeft voor een diepe energetisch renovatie. In dezelfde studie werd ook een resem aan voorfinancieringsinstrumenten naar voor geschoven om diepe renovatie mogelijk te maken voor elke Vlaming.

Daarnaast zijn er nog tal van andere oplossingen die onder de Vlaamse bevoegdheden vallen. Zo zou Vlaanderen de financiering van de groenestroomcertificaten uit de energierekening kunnen halen. Een gemiddeld gezin bespaart zo ongeveer €170 per jaar. Het bevriezen of terugdraaien van de huurindexatie zou hen maar liefst een verschil van €800 per jaar kunnen maken. Niet ongegrond, gezien de huurder al de kost van de stijgende energieprijzen draagt, die de huidige inflatie aanstuurt.

Lessons learned?

Het ondermaatse klimaatbeleid van de laatste 15 jaar heeft Vlaanderen uitermate kwetsbaar gemaakt voor energiecrisissen. Daarom is het goed dat er nu voorstellen circuleren die proactief de burger beschermen tegen hoge energieprijzen, zoals cash-for-solar. Een huishouden krijgt dan gratis zonnepanelen in ruil voor een verminderd sociaal tarief gedurende 10 jaar. De zonnepanelen betalen zich met de huidige prijzen toch al na 2 jaar terug. Ondertussen stijgt het aandeel hernieuwbare energie en dalen de overheidsuitgaven voor het sociaal tarief. Maar ook renovatiemaatregelen zouden voor zulke regelingen in aanmerking moeten komen. Uit een studie van de CE Delft blijkt dat isolatiewerken bij slecht geïsoleerde woningen nu een terugverdientijd hebben tussen de 1 en 7 jaar.

Huurders met een sociaal tarief zouden aanspraak kunnen maken op cash-for-solar via energiedelen, en het voorfinancieren van renovatiewerken bij huurwoningen zou moeten samengaan met een garantie op langdurig sociaal verhuur.

Aangezien het sociaal tarief een federale bevoegdheid is en het renoveren van woningen een Vlaamse, is samenwerking tussen beide beleidsniveaus cruciaal.

Vlaamse krekel

De Vlaamse regering lijkt te denken dat het haar tijd wel zal meegaan. Dat drastisch ingrijpen niet nodig is. Die houding doet denken aan de fabel van de krekel en de mier van Aesopus waarin de krekel de hele zomer zingt om dan in de winter te realiseren dat er onvoldoende eten zal zijn. De mier daarentegen werkt heel de zomer door om zijn voedselvoorziening voor de winter te garanderen. Vlaanderen, het is nog niet te laat voor een metamorphose.