Vandaag start de Nitraatzaak. Een alliantie van milieuorganisaties (BBL, Dryade, Greenpeace, Natuurpunt en WWF) dagvaardt vandaag de Vlaamse Regering nadat een eerdere ingebrekestelling over het falend mestbeleid (april 2022) zonder antwoord bleef. Het mestactieplan schiet al meer dan 20 jaar haar doel voorbij, klinkt het. De zaak is volgens de initiatiefnemers een “ultieme poging om te streven naar gezonde waterlopen én om een algemene vergunningstop te vermijden”.

De Nitraatzaak wordt vandaag ingeleid in de rechtbank van eerste aanleg in Brussel. Met deze zaak willen vijf milieu- en natuurorganisaties de radiostilte doorbreken waarin de Vlaamse regering zich hult. De waterkwaliteit in Vlaanderen is al decennia bedroevend omwille van de hoge nitraat- en fosfaatconcentraties, vooral door overvloedige landbouwbemesting. Uit het laatste mestrapport van de Vlaamse Landmaatschappij bleek dat de concentraties zelfs stijgen. De Europese drempel van 50 mg nitraat/liter werd op 31% van de meetpunten overschreden. De milieuorganisaties klagen aan dat de Vlaamse Regering na deze vaststelling geen fundamentele verstrenging van het lopende mestactieplan (MAP) voorzag.

Risico op vergunningstop

“De Vlaamse wetgeving faalt al meer dan twintig jaar om de Europese Nitraatrichtlijn en Kaderrichtlijn water te vertalen naar een aantoonbare verbetering van de waterkwaliteit”, zegt Dries Verhaeghe van milieuvereniging Dryade, “Onaanvaardbaar, want de negatieve gevolgen stapelen zich op. Dit dreigt naar analogie met de stikstofcrisis een vergunningstop te veroorzaken”.
Dat het de Europese Commissie menens is met het afdwingen van de Nitraatrichtlijn en de Kaderrichtlijn water is volgens Heleen De Smet van Bond Beter Leefmilieu duidelijk. “De commissie stelde al eerder dat Vlaanderen één van de slechtste leerlingen van de klas is. In Nederland geldt al een “einde derogatie” door de slechte waterkwaliteit, en mogen boeren dus minder mest uitrijden”.

Een vergunningstop zou extra onzekerheid en economische schade teweegbrengen, niet alleen in de landbouw- en voedingssector. Zo’n scenario kan de economie, des te meer in de huidige crisis, missen als kiespijn. “Bovendien zorgt ongecontroleerde verontreiniging voor een verlies aan biodiversiteit, hoge kosten voor drinkwaterzuivering en 'blauwalgenbloei', zoals we recent zagen”, aldus Jos Ramaekers van Natuurpunt.

Nood aan integrale aanpak landbouwsysteem

Tal van stakeholders gaven al advies voor het huidige en komende mestactieplan. Daarbij benadrukt de milieubeweging dat de hele keten een verantwoordelijkheid draagt, en pleit voor een transitie naar grondgebonden landbouw. Daarbij zou veeteelt opnieuw deel uitmaken van een kringloop met een beperkter aantal dieren en volgens agro-ecologische principes het bodemleven stimuleren, nutriëntencycli sluiten en het gebruik van pesticiden en kunstmest beperken. Het gebruik van een teeltenatlas en een bodempaspoort kan de landbouwer ondersteunen bij zijn teeltkeuze en bodembeheer.

“De stikstofproblematiek toont dat we de landbouw integraal binnen de grenzen van het milieu moeten brengen. Vlaanderen mag daarbij niet louter focussen op stikstofemissies en verzuring, maar moet via een integrale visie verbanden leggen met andere milieu- en volksgezondheidsproblemen. Alleen dat zal ervoor zorgen dat de stikstofaanpak de publieke middelen efficiënt en doelmatig inzet. Bovendien heeft de landbouwsector alleen maar baat bij rechtszekerheid op de lange termijn. Ministers Brouns en Demir moeten deze  'water'kans grijpen om een integrale duurzaamheidsvisie op poten te zetten voor de landbouwsector van de toekomst.”