Oosterweel - De Nieuwe Rand: waar blijft ambitie voor openbaar vervoer?

Bond Beter Leefmilieu gaf vijf fundamentele bemerkingen op de toekomstscenario's voor de Antwerpse Nieuwe Rand. (c) Freepik

Terwijl de Antwerpse infrastructuurwerken steeds meer vorm krijgen, blijft het wachten op ambitie voor de overkapping, leefbaarheidsprojecten en openbaar vervoer. De meest recente plannen voor het oostelijke stuk ‘De Nieuwe Rand’ tonen dat nog maar eens aan.

Toekomstverbond

Hoe zou het nog zijn met het Toekomstverbond? U weet wel, de vernieuwende overeenkomst tussen de Vlaamse overheid, het Antwerps Stadsbestuur, het Havenbedrijf en de burgerbewegingen (stRaten-Generaal, Ringland en Ademloos) om van Antwerpen “een bereikbare en leefbare regio” te maken.

Het sluiten van de Antwerpse Ring is al decennia een discussiepunt. Bovendien blijft Antwerpen steeds meer toeslibben door de vele auto’s en vrachtwagens. Burgers kreunen ondertussen onder povere luchtkwaliteit, verkeersonveiligheid en gebrek aan groene, openbare ruimte. Dit stelt de leefbaarheid van de stad zwaar onder druk. Het Toekomstverbond bracht de noden van de politiek, haven en burger samen. Het akkoord uit 2017 diende de bereikbaarheid en leefbaarheid van stad en haven tegelijk te verbeteren.

De component ‘bereikbaarheid’ komt neer op infrastructuurwerken: de Oosterweeltunnel, de tweede Thijsmanstunnel, de nieuwe A102, extra rijstroken bij bestaande infrastructuur en de “optimalisatie” van knooppunten. Het leefbare vertaalt zich voornamelijk in de volledige overkapping van de ring, stadsparken en last but not least: het realiseren van een modal shift waarbij 50% van alle verplaatsingen in de Antwerpse regio duurzaam gebeuren. Daarnaast staat burgerparticipatie doorheen de hele uitvoering van het Toekomstverbond centraal.

Veel beton, weinig openbaar vervoer

De infrastructuurwerken van het Oosterweelproject zijn opgeknipt in verschillende stukken. In het Oosten van Antwerpen werden de infrastructuurwerken gegoten in een complex project genaamd De Nieuwe Rand (voorheen de Oostelijke Verbinding). Een complex project is de Vlaamse standaardprocedure voor grote infrastructuurwerken.

Zo’n complex project heeft een alternatievenonderzoeksnota (AON) om na te gaan wat de effectiviteit is van de geplande werken en of bepaalde alternatieven effectiever zijn. Daarvoor wordt steeds vergeleken met een referentiescenario. In het geval van De Nieuwe Rand gaat het referentiescenario ervan uit dat álle maatregelen van het Toekomstverbond gerealiseerd zijn in 2030: én de Oosterweeltunnel, én de tweede Tijsmanstunnel, én de knoop E34xR2, én - zeer interessant - de geoptimaliseerde tol in de scheldetunnels én een gerealiseerde modal shift 50/50.

Bond Beter Leefmilieu gaf vijf fundamentele bemerkingen op de publieke raadpleging over de AON:

1. Alle onderzochte alternatieven bevatten meer autowegen. Maar pas als alle scenario’s onderzocht zijn, kan de effectieve meerwaarde van de A102 beoordeeld worden. Maatregelen als een sturende kilometerheffing, extra investeringen in openbaar vervoer en het afschaffen van bedrijfswagens kunnen ook tot een betere mobiliteit komen zonder zware infrastructuurwerken. Waarom zijn die niet meegenomen?
2. Uit de AON lijkt de hoofddoelstelling het bijbouwen van infrastructuur te zijn, waarbij de modal shift ondergeschikt en zelfs onzeker is. Dit kan niet volgens de principes van het Toekomstverbond. Bovendien gaat de nota ervan uit dat een uitbreiding van de openbaar vervoersinfrastructuur niet kan zonder bijkomende weginfrastructuur. De voordelen van een doorgedreven modal shift, zoals opgenomen in het Toekomstverbond, is zelfs niet onderzocht.
3. Het blijft bovendien onduidelijk hoe bijkomende weginfrastructuur (A102, Nx, verbetering A12-Noord, verbetering E313) te rijmen valt met een gezonde leefomgeving en een toekomstscenario met 50% duurzame verplaatsingen. Deze bedenking wordt nog prangender wanneer men het gebied waar de AON op slaat, in overweging neemt: een druk bewoond gebied, met beschermde natuur én cultuurhistorisch landschap en monumenten.
4. Bijkomende weginfrastructuur heeft onvermijdelijk een aanzuigeffect op middellange termijn. Wat op zich opnieuw oververzadiging in de hand werkt. Als primaire weginfrastructuur wordt bijgebouwd om het onderliggend wegennetwerk te verlichten, zoals het AON voorspelt, is het belangrijk dat de verworven ruimte vooral openbare, ontharde ruimte wordt.
5. De Nieuwe Rand zou moeten focussen op mitigatie (minder met fossiele wagens rijden), en pas in laatste instantie op adaptatie. Toch wordt er binnen de AON te snel overgegaan naar adaptatie (a.d.h.v. klimaatgordel). CO2-compensatie is geen oplossing voor het klimaatprobleem.

Stad Antwerpen en de omliggende regio verdienen een sterk uitgebouwd openbaar vervoer, propere lucht, meer groen en een betere leefbaarheid. Plannen voor infrastructuurprojecten als De Nieuwe Rand moeten de combinatie van dit alles meenemen. Enkel beton gieten is geen optie.