Werkgelegenheidsvallen: de kern van het probleem is niet de belastingheffing

Deze analyse van het Instituut voor een Duurzame Ontwikkeling heeft tot doel de balans op te maken van het probleem van de werkgelegenheidsvallen.

Dit zijn de belangrijkste bevindingen.

Het maandelijkse netto-jaarinkomen (= het netto jaarsalaris gedeeld door 12) "vergroot" zichtbaar de kloof tussen de werkloosheidsuitkering en het beschikbare inkomen bij werkhervatting, omdat vergelijkingen gewoonlijk worden gemaakt met het nettomaandinkomen, zonder rekening te houden met de bijdrage van de 13e maand en het dubbele vakantiegeld. In ieder geval moet het traditionele bezoldigingssysteem zodanig worden gewijzigd dat het jaarinkomen wordt gemaand, zodat het werkelijke verschil tussen inkomen uit arbeid en sociale uitkeringen beter tot uiting komt; alleen al door deze hervorming kan het debat worden opgehelderd en kan een reductionistische kijk op het nettoloon van een baan worden vermeden.

Als de terugkeer naar het werk gebeurt onder dezelfde loonvoorwaarden als de baan vóór de werkloosheid, is de winst aan beschikbaar inkomen aanzienlijk - hij bedraagt enkele honderden euro's per maand - vooral wanneer men de werkloosheidsuitkering vergelijkt met het maandelijkse netto-jaarinkomen. Op het eerste gezicht is er in dit geval dus geen sprake van een werkgelegenheidsval.

Als men echter rekening houdt met de reiskosten en, in voorkomend geval, de kosten van kinderopvang en/of het verlies van sociale uitkeringen, kan de winst aan levensstandaard in bepaalde omstandigheden zeer gering of zelfs negatief zijn.

Bovendien, en dit is de kern van het probleem van de werkgelegenheidsvallen, kan een werkloze gedwongen zijn een baan te aanvaarden met een lager salaris dan hij/zij voorheen had. In beginsel kan het brutoloon worden verlaagd tot het niveau waarbij de som van het nettoloon en de reiskosten ten minste gelijk is aan de werkloosheidsuitkering.

Drie belangrijke beleidsconclusies: met betrekking tot de werkgelegenheidsvallen

• het is uiteraard noodzakelijk te denken in termen van de levensstandaard van het huishouden (waarbij rekening wordt gehouden met alle gevolgen van (her)intreding in het arbeidsproces) en niet alleen in termen van netto-inkomen;
• al met al lijkt belastingheffing niet de kern van het probleem te zijn; andere dimensies hebben een grotere invloed op de kloof tussen de levensstandaard na herintreding en de werkloosheidsuitkering; wij denken met name aan situaties waarin er sprake is van verlies van sociale uitkeringen en/of het nieuwe loon (veel) lager is dan het vroegere loon; de opkomst van de energiekwestie en het zeer belangrijke voordeel dat het sociale tarief biedt, betekent dat deze dimensie moet worden geïntegreerd in de bezinning over de werkgelegenheidsvallen.
• er zijn te veel studies over werkgelegenheidsvallen - en deze analyse is niet ongevoelig voor deze kritiek - die gebaseerd zijn op typische situaties, vaak uitgezuiverd; maar er is een ernstig gebrek aan gegevens over de werkelijk betrokken personen/huishoudens, over de omvang van de werkgelegenheidsvallen en over de vele concrete mechanismen en voorzieningen die in elke situatie werkelijk de mogelijke werkgelegenheidsval creëren; deze realiteit moet meer worden gedocumenteerd en niet alleen worden geanalyseerd door prisma's die vaak onvolledig of reductief zijn.

Meer in de nota hier.

Philippe Defeyt