Op 30 november ligt in het Vlaams Parlement het instrumentendecreet en decreet woonreservegebieden opnieuw ter goedkeuring voor, als basis voor de bouwshift. Anderhalf jaar geleden waren beide decreten de aanleiding voor Boerenbond, Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt, Netwerk Architecten Vlaanderen en Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning om aan de alarmbel te trekken. We voelen ons verplicht opnieuw te reageren omdat de Vlaamse regering niet op koers zit om de bouwshift te realiseren.

We zijn erg teleurgesteld dat de nieuwe planschaderegeling nagenoeg ongewijzigd zal blijven. Een planschaderegeling is een vergoeding die grondeigenaars ontvangen als overheden beslissen dat er op hun grond niet meer gebouwd kan worden. De huidige regeling vergoedt 80 procent van de geïndexeerde aankoopwaarde. Het nieuwe decreet trekt die vergoeding op tot de volledige marktwaarde. Dat zou betekenen dat de planschade tot factor tien hoger kan zijn.

Zo dreigt de nieuwe planschaderegeling de bouwshift onbetaalbaar en onhaalbaar te maken. Lokale besturen geven nu al aan onvoldoende middelen te hebben. Door de kostprijs van het herbestemmen van harde naar zachte bestemmingen te verhogen, gaan overheden nog minder planningsinitiatieven nemen om onze ruimtelijke ordening op punt te krijgen. Nochtans is er dringend nood aan meer ruimte voor water (wateroverlast en droogte), natuur, voedselproductie, duurzame mobiliteit, …

Jaarlijks verdwijnt nog altijd ongeveer vijf hectare open ruimte per dag. Tegen 2025 moet dat volgens de bouwshift zijn gedaald tot drie hectare, om te stranden op netto nul in 2040. Maar in plaats van het doen versnellen van de bouwshift, zal dit net verlammend werken.

Daarom vinden we het absoluut noodzakelijk dat de Vlaamse regering in het decreet en het uitvoeringsbesluit sturende afwaarderingsfactoren bepaalt zodat er garanties zijn voor een betaalbare bouwshift. De Taskforce bouwshift deed hier heel concrete voorstellen om ‘correctiefactoren’ in rekening te brengen zoals ligging, ontwikkelkans en de duur waarbij de eigenaar verzaakt heeft te ontwikkelen. Door afwaardering vindt een correctie plaats op de marktwaarde. Het resultaat is dat de overheid minder moet betalen en de grondeigenaars minder (over)winst zullen ontvangen. Net dat is billijker.

De Vlaamse regering schuift de factuur en verantwoordelijkheid echter door naar de lokale besturen en volgende legislaturen. Het budget van 100 miljoen euro voor het nieuwe bouwshiftfonds voor gemeenten is ruim onvoldoende voor een volwaardige bouwshift waarbij 30.000 ha moet worden herbestemd.

Vlaanderen moet zelf meer verantwoordelijkheid en regie nemen. De meeste lokale besturen kunnen deze taak onvoldoende aan door een gebrek aan financiële middelen, mankracht en expertise. Lokale besturen roepen daarom steeds luider om bovenlokale aansturing. Wij geven het op een briefje: met deze vrijwilligheid en vrijblijvendheid komen we er niet. Hiermee zet de ­Vlaamse regering een volgende stap in de sluipmoord op de open ruimte.

De Boerenbond, BBL, Natuurpunt, NAV en de VRP stellen vast dat exact één jaar na het opleveren van het werk van de Taskforce de bouwshift nog steeds heel onzeker is. Van de breed gedragen roadmap en het actieplan werd in de decreten die nu voorliggen in het Vlaams Parlement nagenoeg niets meegenomen. Naast kernversterking moet er ook meer worden ingezet op het vrijwaren van de open ruimte. Dat kan door bijkomende zonevreemde functiewijzigingen te vermijden en werk te maken van een generiek beleid rond vrijkomende agrarische sites. Dat beleid moet wel worden ondersteund door de nodige instrumenten en financiële middelen.

Wij vragen daarom aan de Vlaamse regering dringend een tandje bij te steken: herbestemmen moet financieel haalbaar gemaakt worden voor gemeenten, het bijkomend ruimtebeslag in het buitengebied moet gestopt worden en er is een actief beleid nodig om kwalitatieve verdichting in de kernen te stimuleren.