Een efficiënt, toegankelijk en kwalitatief spooraanbod is hét mobiliteitsantwoord op de energie- en klimaatcrisis. Maar wie kijkt naar het gebrek aan stiptheid en de afgeschafte treinen ziet dat we in een andere richting denderen. Wij roepen de NMBS en Infrabel op om het spoor zo snel mogelijk weer op de rails te krijgen, en de regering om de langetermijnambities niet te lossen.

België was twee eeuwen geleden dé spoorwegpionier van het continent. Vandaag staan we op een kruispunt: achteruitgaan, of opnieuw Europees koploper worden. Er zijn weinig maatschappelijke uitdagingen waar het openbaar vervoer geen soelaas in kan brengen: vervoersarmoede, luchtvervuiling, stijgende levensduurte, fileleed, ruimtelijke wanorde, klimaatopwarming, werkgelegenheid, …

Verschillende Europese regeringen grepen de huidige moeilijke context aan om mobiliteit de juiste collectieve richting uit te duwen: gratis met de trein in Luxemburg, een maandpas voor 49 euro om door heel Duitsland te reizen, het Oostenrijkse Klimaticket, hoge kortingen en gratis tickets in Spanje, ... Het bleek telkens de zo nodige beweging - uit wagen in de trein - te versnellen.

België kwam voor het eerst met een eigen langetermijnvisie voor het spoor. De Spoorvisie 2040 belooft een radicale heropwaardering van het spoorvervoer. De praktijk dreigt echter de reiziger terug de wagen in te bonjouren. Klanten moet je verdienen, niet wegjagen. Drie dagen spoorstaking zal de vermoeide pendelaar nauwelijks extra frustreren. ‘NMBS’ is dagelijks trending op Twitter, maar niet om de juiste redenen. In oktober dook de stiptheid naar het laagste niveau in vier jaar tijd en het aantal geschrapte treinen ligt een kwart hoger dan vorig jaar. Ons rollend materieel is de pensioenleeftijd lang voorbij en de nieuwe M7-treinstellen laten lang op zich wachten. De gebruikers en werknemers draaien op voor de decennialange besparingen op de spoorwegen.

Reizigers en personeel verdienen beter

Reizigers en spoorwegmedewerkers verdienen een kwaliteitsomslag. Ze hebben geen boodschap aan het vingerwijzen tussen overheid enerzijds en NMBS en Infrabel anderzijds. Ze hebben nood aan een gemeenschappelijke inspanning die de huidige malaise voorgoed achter zich laat. Hiervoor is geen visionaire creativiteit nodig.

Een kwaliteitsverbetering vereist ten eerste een duurzaam aanwervingsplan voor nieuwe werknemers en een heropwaardering van de arbeidsomstandigheden. Zonder een duurzaam personeelsbeleid geen duurzame en betrouwbare spoormobiliteit. Hoort hier niet thuis: een onhoudbare werkdruk en verlofdagen die niet opgenomen kunnen worden.

Daarnaast is er geen excuus om de grootste kwaliteitsgaten niet al te dichten. De overheidstoelage die de NMBS en Infrabel kregen in 2020 was van dezelfde grootteorde als die voor de Zwitserse spoorwegen van gelijkaardige omvang (3 miljard euro tov 3,15 miljard CHF). Met dit bedrag leveren zij wél kwaliteit en goedkopere tickets.

Een budget dat de reiziger centraal stelt is aan de orde. Dat betekent geld dat naar onderhoud, treinpersoneel en propere en veilige stations gaat. In schril contrast hiermee staat het legertje directieleden bij de NMBS, dat tussen 2015 en 2021 verdubbelde van 327 tot 640. Dit terwijl het aantal arbeiders bijna halveerde van 11.000 tot 6.407.

Tenslotte is het cruciaal dat de federale regering haar visie ook in de ticketprijzen weerspiegelt. Als er voor het wegtransport met o.a. de accijnsverlaging een inspanning mogelijk was, moet dit voor het spoor des te meer kunnen. Hou de ticketprijzen betaalbaar door de btw op 0 procent te brengen, of kies ervoor om als federale regering de prijsverhoging te compenseren. Dit houdt het spoor toegankelijk en geeft de treinreiziger waar voor zijn geld.

Horizon

Voor een kwaliteitsdoorbraak mogen we de horizon niet uit het oog verliezen. De Spoorvisie 2040 is een belangrijke primeur, het zou een grote misstap zijn om deze nu te lossen. Het is aan de federale regering om de beloofde 3 miljard euro over 10 jaar juridisch te verankeren en aan Infrabel om de lening bij de EIB niet te ontlopen. Daarnaast verwachten we dat de NMBS en Infrabel de nodige ambitie aan de dag leggen om te realiseren wat mogelijk is. Als niet alles lukt met 3 miljard, zijn er wederzijdse inspanningen nodig. Maar de hele visie als compleet onhaalbaar voorstellen, zoals de spoorbedrijven doen, getuigt van erg weinig aspiratie. Het parlement zal pas eind december stemmen over de door de regering voorgestelde begroting. Er is nog tijd voor het spoorwegpersoneel en de reizigers om hun stem te laten horen.

Efficiënte spoorwegen hebben een kostenplaatje. Maar niets doen zal ons nog duurder komen te staan. Onze ambitieuze buurlanden zochten nieuwe middelen om hun ambities te financieren. Dat kan ook in ons land door voor de toekomst en niet voor een fossiel verleden te kiezen.

Ondertekend door: Jolan Rijmenams, Bond Beter Leefmilieu; Joeri Thijs, Greenpeace; Matthias Vermael, Netwerk Duurzame Mobiliteit; Alexander Gomme, Back on Track Belgium; Pierre Lejeune, ACOD Spoor; Stefan Stynen, TreinTramBus; Sylvie Meekers, Canopea; Michaël Jacquemin, Les Amis du Rail Halanzy; Hugo Van Dienderen, Grootouders voor het Klimaat; Julien Laporte, Navetteurs.be; Vanya Verschoore, Reset.Vlaanderen; Simon November, Test-Aankoop; Pierre Lejeune, CGSP Cheminots; Thyl Van Gyzegem, Inter-Environnement Bruxelles