Kan fotografie de wereld veranderen?

Een beroemde quote van de bekende oorlogs- en documentairefotograaf Robert Capa luidt: als je foto’s niet goed zijn, sta je niet dicht genoeg bij je onderwerp. Voor sociale fotografie is dat onderwerp kort en eenvoudig gezegd: de mens en zijn sociale positie.

VAN SNOECKS NAAR RAUW

Al meer dan twintig jaar organiseert Linx+ daarom de Bewogen Fotografen wedstrijd en sinds vijf jaar ook de Grote Prijs Sociale Fotografie. Twee wedstrijden waarin we aandacht vragen voor sociaal bewogen fotografie. Voor fotografie die meer is dan esthetiek. Die maatschappelijke kwesties blootlegt en de samenleving vanuit een kwetsbaar standpunt toont. Die wantoestanden aanklaagt of sociale tegenstellingen in beeld brengt. Maar evengoed menselijke warmte en solidariteit laat zien – of net het tegenovergestelde daarvan. De onderkant en de onderbuik van de samenleving, maar evengoed het hart en de liefde van de mensheid. Schoonheid en lelijkheid en alles daartussen – zolang het maar getuigt van sociale bewogenheid.

Jaarlijks nemen een 100-tal fotografen deel aan deze wedstrijden. Een professionele jury beoordeelt alle inzendingen en bekroont de winnaars. Er volgt een expo en een publicatie. Tot vorig jaar was dat een fotokalender, sinds dit jaar een 140 pagina’s tellend magazine dat ook in de boekhandel, krantenwinkels en supermarkten te koop wordt aangeboden.

RAUW heet dat magazine en het ambieert een beetje de opvolger te zijn van Snoecks, dat na het jammerlijke overlijden van hoofdredacteur Geert Stadeus niet meer wordt uitgegeven. Snoecks nam altijd een selectie van onze foto’s op. Ons nieuwe magazine heet RAUW omdat we de zaken niet mooier willen voorstellen dan ze zijn. Omdat de samenleving niet altijd Instagram-waardig is. Omdat sociale fotografie vaak rauwe en ongepolijste beelden oplevert, dicht op het vel van de gefotografeerde personen. RAW is ook het bestandsformaat voor foto’s die de ruwe onbewerkte gegevens bevat zoals die van de beeldsensor worden uitgelezen.

DE ESSENTIE VAN SOCIAAL-CULTUREEL WERK

Om te begrijpen waarom Linx+ dit doet, is het belangrijk om niet alleen te kijken naar wat we doen. Producten maken, zoals fotowedstrijden en magazines, is niet onze doelstelling. Het zijn middelen, instrumenten, hefbomen voor een groter verhaal. De vrijetijdsactiviteiten die we aanbieden, zijn niet de essentie van wat we doen, ze zijn er de vertaling van. (En we doen ze met veel plezier, laat daar geen misverstand over bestaan.)

De essentie van sociaal-cultureel werk is wel: mensen verbinden, maatschappelijke kwesties blootleggen, in vraag stellen en alternatieven aanbieden. Sociaal-cultureel werk is niet waardenvrij, neutraal of wereldvreemd. Integendeel: sociaal-cultureel werk vertrekt vanuit een maatschappijvisie en streeft een maatschappelijk doel na. In het geval van Linx+ is dat: mensen de kans bieden om hun talenten te ontplooien en zich met elkaar te verbinden, op voet van gelijkheid en met rechtvaardige toegang voor iedereen, de democratie blijven maken en bewaken, een bouwsteen zijn voor een menselijke maatschappij.

Dat kan op verschillende manieren. Zoals een vakbond dat doet via overleg en actie voeren, of een studiedienst dat doet via standpunten formuleren en lobbyen achter de schermen, doet een sociaal-culturele vereniging dat door mensen samen te brengen via activiteiten in hun vrije tijd, soms als deelnemer (zoals bij onze gegidste wandelingen over de sociale geschiedenis), soms als maker (zoals bij onze fotowedstrijden).

Via dergelijke activiteiten brengen we verhalen van gewone mensen die samen iets groots maken. Via sociale fotografie vertellen we wat anders onzegbaar blijft, brengen we naar buiten wat er onderhuids leeft en borrelt, tonen we wat anders onzichtbaar blijft. Een beeld zegt soms meer dan duizend woorden.

SOCIALE FOTOGRAFIE ALS ACTIEMIDDEL

Twee recente, heel expliciete voorbeelden van hoe sociale fotografie maatschappelijke verandering beoogt, zijn de projecten Immoneb en Corona?Positief!.

Corona?Positief! was een project met het Werklozencomité van ABVV-regio Antwerpen. Fotografe Hilde Braet, die het project artistiek begeleidde, introduceerde hen in de methode van Photovoice en de geschriften van de Braziliaanse pedagoog Paulo Freire. Die ontwikkelde in zijn ‘Pedagogie van de onderdrukten’ methodes om de zwakken politiek bewust te maken en hen een stem te geven.

Zo ontdekten onze deelnemers de kracht en het belang van hun eigen perspectief. Na de theorie trokken ze de straat op en dompelden zich onder in de praktijk van de straatfotografie. Nadien bespraken ze hun foto’s in groep. De beelden die ze maakten werden postkaarten die dan weer werden uitgedeeld in woonzorgcentra. Het was voor de deelnemers een belangrijke boost in hun identiteit en talentontplooiing.

Met het Gentse armoedenetwerk Kras werkten we het project Immoneb uit. Om de schrijnende woonomstandigheden van mensen in armoede aan te klagen, lieten we hen die zelf in beeld brengen. Vervolgens werd er een nep-Immokantoor opgericht – Immoneb dus – met advertenties van weinig aantrekkelijke woningen, waarvan je je afvroeg of ze überhaupt nog wel te huur mochten gezet worden. Die advertenties waren dus de foto’s van hun reële, erbarmelijke woonomstandigheden. De machteloosheid die ze dagelijks voelen in hun gevecht voor een menswaardig bestaan, werd zo blootgelegd. Een wake-up call die de wooncrisis zichtbaar maakt.

De foto’s en verhalen van deze mensen geven meer inkijk in de situatie dan cijfers en statistieken ooit zouden kunnen doen vermoeden. Met dit project kon KRAS actiever bewustwording creëren en politieke druk uitoefenen om de structurele problemen rond woonarmoede aan te pakken, maar het geeft de deelnemers ook een stem in het debat.

SAMEN STERK

En dat is waar het uiteindelijk allemaal om te doen is: kleine mensen die samen iets groots maken, die uitstijgen boven zichzelf, die de kracht van samenwerking ervaren. Samen sterk is ook de boodschap die we met Linx+ willen uitdragen. Want maatschappijverandering is een strijd die op vele fronten moet worden gevoerd, niet alleen via politieke of syndicale strijd, maar ook via het sociaal-culturele werkveld en dus metapolitiek.

Daarom maakten we dus RAUW, ons magazine voor sociale fotografie. Met dit magazine willen we ruimte geven aan fotografen en hun beelden, maar vertellen we ook de verhalen die erachter zitten. Omdat we voelen dat er nood is aan nuance binnen onze huidige beeldcultuur en omdat we weten dat er nog vele verhalen onderbelicht blijven.

Want net dat is wat sociaal bewogen fotografen doen: onderbelichte thema’s in vraag stellen, deze zichtbaar maken en het maatschappelijk debat voeden met hun kijk op de samenleving. Zo bieden we met dit magazine inspiratie en verbinding voor al wie op zoek is naar de kracht van fotografie als medium om mensen een stem te geven en onderbelichte verhalen op scherp te stellen. Tot in de supermarkt toe (waar RAUW dus ook te koop zal zijn).

Het magazine RAUW is verkrijgbaar via de website van Linx+: www.linxplus.be.