Er is een grote nood aan groene vaardigheden op de arbeidsmarkt. Daarom werkt het onderzoeksbureau Trinomics aan het project “Green Skills Roadmap Flanders”, in nauwe samenwerking met het Departement Werk en Sociale Economie van de Vlaamse Overheid. Het doel? Een beleidsstrategie uitwerken rond vaardigheden rond de klimaattransitie. De complete roadmap mogen we verwachten bij de afronding van het project in de lente van 2023. Wij namen het voorbereidende onderzoek alvast door.

Welke jobs gaan veranderen?

Het onderzoek wijst uit dat ongeveer 26 % van de Vlaamse jobs aanzienlijke gevolgen zal ondervinden van de groene transitie. Denk aan wijzigingen in bestaande jobs, maar ook volledig nieuwe banen, of een sterke groei in bestaande banen waarnaar meer vraag zal zijn door de groene transitie. Dit soort groene banen zijn geconcentreerd in enkele sectoren, zoals de circulaire economie, nutsbedrijven (energie), de bouwsector, en in mindere mate in de maakindustrie. Bij de andere 74 % van de banen - vooral in de grote dienstensector in ons land - valt waarschijnlijk nauwelijks een impact te verwachten. Het onderzoek beschrijft de specifieke uitdagingen voor de arbeidsmarkt per sector. De transitie zal wellicht een positief effect hebben op het totale aantal banen, en slechts weinig banen zouden in gevaar komen.

Veerkrachtige sectoren in tijden van verandering

Tegelijkertijd lezen we ook dat het moeilijk te voorspellen is welke banen en sectoren in het komende decennium aan belang zullen winnen. De veerkracht van sectoren ten opzichte van de klimaattransitie hangt af van drie factoren: de energie-intensiteit (energie-intensieve sectoren zijn kwetsbaarder), de kwetsbaarheid voor milieu- en klimaatschade, en de internationale concurrentie. De vooruitzichten voor de werkgelegenheid zijn volgens het rapport het meest positief wanneer de klimaatdoelstellingen gehaald worden, en er tijdig ingespeeld wordt op de nood aan vaardigheden voor de groene transitie.

Elke sector moet zich dan ook de vraag stellen hoe goed die vandaag reeds voorbereid is op de transitie. Zo valt op dat bijvoorbeeld de agrovoedingssector “geen substantiële nieuwe soorten groene banen of vaardigheden verwacht, en zich beperkt bewust is van de noodzaak om zich voor te bereiden op de groene transitie, terwijl hij geconfronteerd wordt met de gevolgen van klimaatverandering.” Een verrassende conclusie, want de komende decennia moeten we evolueren naar een klimaatvriendelijk landbouwmodel met een kleinere veestapel, dat actief bijdraagt aan natuurherstel, en dat bovendien bestand is tegen een opwarmend klimaat.

Levenslang leren en nieuwe skills

Sectoren moeten zich dus voorbereiden op een groene transitie. Gezien de snel wijzigende omstandigheden is het volgens het rapport ook van cruciaal belang om in te zetten op een cultuur van levenslang leren. Vlaanderen loopt op dat vlak echter achter. Vooral transversale vaardigheden - die in verschillende contexten kunnen worden ingezet - zijn van belang, met een grote klemtoon op generieke STEM-vaardigheden. Veerkrachtige werknemers, die zich staande weten te houden tijdens een grote transitie, blijven zich gedurende hun loopbaan bij- of omscholen. Vlaanderen moet kort op de bal spelen met trainings-on-the-job en korte, gerichte opleidingstrajecten om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen.

Zichtbaarheid voor opleidingen voor klimaattransitie

Vlaanderen moet knowhow opbouwen, mensen mobiliseren rond de transitie en hen ondersteunen bij het ontwikkelen van nieuwe skills. Dat betekent ook dat de overheid en de onderwijsverstrekkers zichtbaarheid moeten creëren voor de relevante opleidingen voor de klimaattransitie. Hogescholen melden vandaag bijvoorbeeld dat een opleiding elektriciteit nauwelijks geïnteresseerde studenten aantrekt. Men zal dus op jongeren moeten afstappen met de boodschap: “als je wil bijdragen aan de klimaattransitie, dan zijn dit de opleidingen die je kan volgen”. Ook de kwaliteit van die opleidingen is van belang. De goede scholingsgraad van de Vlaamse bevolking is al decennialang een grote troef, maar er zijn signalen over afnemende kwaliteit. Knowhow opbouwen over de klimaattransitie is essentieel voor Vlaanderen, want daarmee gaan we in de toekomst het verschil kunnen maken.

Wie plaatst onze zonnepanelen en warmtepompen? 

We moeten onze huizen renoveren, isoleren en overstappen op duurzame technieken. Maar we worden geconfronteerd met tekorten aan gekwalificeerd personeel dat op de hoogte is van de nieuwste praktijken en technologieën. Er lopen in Vlaanderen al initiatieven om groene vaardigheden te ontwikkelen, zoals opleidingen voor installateurs of graduaten hernieuwbare energiesystemen, maar er is veel meer mobilisatie en coördinatie nodig. We hebben een robuust onderwijs- en herscholingsbeleid nodig dat volledig afgestemd is op de transitie naar een klimaatneutrale economie. Ook is het noodzakelijk dat we alle talenten en alle soorten profielen inschakelen. Dat lukt alleen met een inclusieve arbeidsmarkt die kansen creëert voor alle groepen werknemers. 
Het project “Green Skills Roadmap Flanders” is een belangrijke eerste stap in de transitie. Minister van Economie en Werk Jo Brouns moet met de resultaten van het project snel aan de slag, en een ambitieus en coherent beleid rond groene vaardigheden uitwerken. Anders komt een tijdige realisatie van onze klimaatdoelstellingen in gevaar. Geen tijd te verliezen.

Jeroen Fonteyn