In Duitsland is sinds oktober 2014 een beweging ontstaan met de naam Pegida. Pegida staat voor Patriottische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland. Telkens op maandagavond protesteren vaak duizenden Duitsers tegen de verdere islamificatie van de Duitse samenleving en Europa. Zij doen dat voornamelijk in Oost-Duitse steden zoals Dresden, Erfurt, Berlijn en Leipzig. Maar ook in het Westen van het land zijn zij actief, zoals in München, Frankfurt, Düsseldorf en Keulen.

Vrij snel ontstond er een tegenbeweging, die in vele gevallen sterker in aantal is dan de Pegida-betogingen op zich. In Keulen had het Kapittel van de Dom beslist om het licht in de kathedraal te doven uit protest tegen Pegida. De Duitse kerkleiders, zowel de katholieke als protestantse1, hebben zich uitdrukkelijk uitgesproken tegen de doelstellingen van Pegida en pleiten voor vreedzaam samenleven en voor respect voor elke godsdienst.

Pegida spiegelt zich aan de geweldloze acties van het einde van de jaren ‘80 in Duitsland, vooral onder de invloed van het glasnost- en perestrojkabeleid van Michail Gorbatsjov, de toenmalige Sovjetleider. Toen hebben voornamelijk de protestantse kerken in Oost-Duitsland de vreedzame acties geleid tegen het voormalige communistische regime. Zij pleitten voor mensenrechten en vrijheid van meningsuiting. Kerkdiensten werden de plaatsen bij uitstek om mensen te verzamelen. Na de kerkdienst kwamen de mensen ook op straat en voerden actie onder de slagzin “Wir sind das Volk!” – “Wij zijn het volk”. Deze acties hebben mede geleid tot de val van de Berlijnse Muur in november 1989. Nu staan de kerken daar helemaal niet open voor de Pegidabetogers. De kerken willen wel mee nadenken over de drijfveren van de manifestanten en hoe daar op te antwoorden.

Belangrijk lijkt mij inderdaad om de oorzaken van de opkomst van Pegida te achterhalen. Wat doet mensen protesteren tegen de islamisering van Europa? Sinds 1990 ontstond er vrij snel een spanningsveld tussen de West-Duitsers en de Oost-Duitsers. Zij noemen elkaar kritisch de “Wessies” en de “Ossies”. Het oostelijke deel van Duitsland had te kampen met een enorme achterstand op vlak van economie, huisvesting, tewerkstelling, democratie en dergelijke meer. De andere Duitsers hebben heel wat energie gestopt in het oostelijke deel van het land. In Oost-Duitsland leeft er ook een stroming die stelt dat de bevolking daar nooit gevraagd heeft om lid te worden van de Europese Unie en de NAVO. Maar door die achterstand en de grote werkloosheid, en vooral door het gevoel te hebben van “tweede rangburgers” te zijn, kon het klimaat kiemen van extreem rechts en zelfs van stevige neonazistische groepen, veelal jongeren.

Een andere voedingsbodem is naar alle waarschijnlijk het feit dat Duitsland de laatste tientallen jaren voor asielzoekers en vluchtelingen een gastvrij land is geweest. Betalen de Duitsers daar nu de prijs voor? Er leeft een grote migrantengemeenschap in het land. Zo zijn er de talrijke Turkse gastarbeiders van de jaren ‘70 bijvoorbeeld, meestal moslims. Tijdens de Balkanoorlog in de jaren ‘90 zijn er ook vele vluchtelingen naar Duitsland getrokken, onder hen grote groepen moslims uit o.m. Bosnië-Herzegovina en Kosovo. Bij de uitbreiding van de Europese Unie naar Centraal- en Oost-Europa zijn er eveneens burgers geïmmigreerd naar Duitsland.

En nu opnieuw, als gevolg van de burgeroorlog in Syrië zijn er sinds 2011 duizenden Syrische vluchtelingen opgenomen in Duitsland. Sinds het uitbreken van de oorlog in Syrië, en ondertussen ook nieuw geweld in Irak, hebben landen als Zweden en Duitsland in het recente verleden de meeste vluchtelingen opgenomen in de context van de EU.

Syrische vluchtelingen en Europa

In 2014 werden er ruim 70.000 Syrische vluchtelingen (veelal moslims) opgenomen in Duitsland. Dat is in vergelijking met andere EU-landen, en zelfs in vergelijking met de Verenigde Staten, een genereus aantal. De VS hebben beslist om in 2015 10.000 Syrische vluchtelingen op te nemen. Libanon, met meer dan 1 miljoen Syrische vluchtelingen, heeft een visumplicht ingesteld en Turkije kan het grote aantal Syrische vluchtelingen nauwelijks aan: eveneens meer dan 1 miljoen.

Ik ga akkoord dat de meeste Syrische en Irakese vluchtelingen opgevangen worden in de naburige landen, maar soms moet men ook aan “lastendeling” doen en dan zou de EU er voor moeten kunnen zorgen meer asielzoekers uit het Midden-Oosten op te nemen.

Bulgarije is de grens van de Europese Unie met Turkije. Bulgarije heeft zijn grenzen grotendeels gesloten met een “fence” (hek) van meer dan 130 km om vluchtelingen, voornamelijk afkomstig uit Syrië, tegen te houden. Ook aan de Turks-Griekse grens is er een “fence” van ongeveer 12 km gebouwd. Griekenland blijft voor vele migranten en vluchtelingen (met in 2014 voornamelijk Syriërs) het proberen waard om zo de EU binnen te komen, veelal via de Grieks-Turkse grens en de rivier Evros (Griekse naam voor Maritsa, een rivier in Griekenland, Bulgarije en Turkije). Maar ook de Grieken voeren een beleid van beperkingen en ontrading (“push-backs”). Zo zijn er tijdens de eerste negen maanden van 2014 haast 30.000 personen opgepakt en gearresteerd aan de Grieks-Turkse grens.2
Vluchtelingen op de dool komen vaak terecht in handen van mensensmokkelaars en proberen de route te volgen van de Middellandse Zee, om via onveilige bootjes, en met een hoge kostprijs, in Italië en zo in de EU te geraken. In 2014 zijn er 200.000 asielzoekers de zee overgestoken. 3.400 asielzoekers uit Syrië, Somalië en Afghanistan zijn omgekomen op zee. Paus Franciscus noemt de Middellandse Zee terecht een kerkhof.

Naar een Europees fenomeen?

De Pegida-beweging zet zich ook door in landen als Oostenrijk, Tsjechië, Zwitserland, Denemarken en Noorwegen. Tevens waait er vooral sinds de recente EU-verkiezingen van mei 2014 een rechtse populistische wind in landen als Frankrijk, Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Hongarije en Roemenië. In vele gevallen staan deze populistische partijen voor een “eigen volk eerst”-discours. Ook in Vlaanderen, meer bepaald in Antwerpen, bestaat er sinds kort een Pegida-initiatief dat voornamelijk via manifestaties de islamisering van de samenleving wil aanklagen. De Antwerpse tegenbeweging komt grotendeels uit het initiatief van Hart boven Hard3, een burgerinitiatief voor gelijkheid, solidariteit en zuurstof voor alle burgers. Omwille van het huidige niveau van terreurdreiging nr. 3 werden manifestaties voorlopig verboden in Antwerpen. Pegida Vlaanderen heeft een ‘volksbijeenkomst’ aangekondigd voor maandag 2 maart a.s.
Pegida in Duitsland is ondertussen verdeeld. Enkele opgestapte leden werken aan een nieuw profiel. Zij leggen de klemtoon op binnenlandse veiligheid en directe democratie. Een mogelijk nieuwe naam is: “Beweging voor directe democratie in Europa”.

Paul Lansu (Pax Christi International) - 13 februari 2015

Noten:

1 http://kerknet.be/actua/nieuws_detail.php?nieuwsID=128095

2 UNHCR Observations: Current Situation of Asylum in Greece – December 2014.
3 http://www.hartbovenhard.be/