“Doel en Chemie, maak werk van wind- en zonne-energie”. Met dat ordewoord op de spandoeken van de Elf-maart-beweging en Climaxi, werd in Antwerpen pionierswerk gedaan om de anti-kernenergie beweging te vernieuwen, sterker te maken en op termijn ook succesvol.

Op vrijdag 23 mei deelden Antwerpse milieuactivisten reeds folders uit aan de grootste Antwerpse petrochemiebedrijven. Voorbije zondag 7 juni werd een toeristen-boot afgehuurd om met deze spandoeken de haven door te varen. Het is een bewuste keuze. Het ordewoord legt meerdere andere klemtonen, dan tot nu toe gebruikelijk.

Doel en Chemie…

Antwerpen is de tweede grootste concentratie van petrochemische bedrijven ter wereld. Heel de Scheldelaan van aan de Royersluis bij Antwerpen tot 25 km verder aan de Nederlandse grens, is één aaneenschakeling van raffinaderijen en chemische bedrijven. In dit havengebied verdienen 65.000 mensen hun dagelijks brood. Hier klopt het hart van de Belgische economie. En vlak ertegen liggen daar de vier kernreactoren van Doel.

De petrochemische bedrijven zijn nagenoeg alle “Seveso”-bedrijven. Bedrijven met een hoog risico door de gevaarlijke stoffen in hun productieproces. Ontvlambare, ontplofbare producten in de ovens, in de distillatietorens, in de leidingen, en in de opslagtanks van enkele kubieke meters tot meestal 10.000 à 50.000 kubieke meters. Als daar iets misloopt, heb je een ramp. Seveso-bedrijven zijn gelukkig onderworpen aan een strenge regelgeving, die hen verplicht alle mogelijke risico’s te bestuderen en te bewijzen dat ze die ten allen tijde onder controle kunnen houden. Wat ze niet onder controle hebben, dat is een mogelijk nucleair ongeval in de kerncentrales van Doel. Wat als er gesteld zou worden dat 10 of 20 km in de omtrek iedereen geëvacueerd moet worden? Ze kunnen hun installaties niet één-twee-drie stilleggen, dat pakt tijd, als je niet een reeks ontploffingen en branden bovenop wil hebben. Want dan krijg je een cascade van rampen die het nucleair ongeval nog erger maken. Het is gewoon ongehoord en onverantwoord. Opkomen voor veilige werkomstandigheden voor heel het havengebied ligt in de lijn van de syndicale strijd.

Nog iets: om petrochemische bedrijven veilig te laten werken, moeten ze kunnen rekenen op een gewaarborgde levering van elektriciteit. Spanningsval mag niet langer dan secondes duren. Daarvoor werd in het verleden op de kerncentrales gerekend. Die hebben ondertussen bewezen redelijk onbetrouwbaar te zijn. Als één reactor wegvalt is dat ineens een grote hap uit de stroomvoorziening. Beter is te rekenen op een veelvoud van afzonderlijke elektriciteitsproducenten. Zoals windmolens en zonnepanelen, met een back-up van warmte-kracht-koppelingen, die werken op gas. Bij onze protestvaart konden we vaststellen dat vandaag windmolens overduidelijk mee het industrieel landschap bepalen, evengoed als de schoorstenen, de distillatiekolommen, de koeltorens en de fakkels.

Maak werk in Doel en Chemie…

Onze hele maatschappij omvormen naar een duurzame toekomst, zonder fossiele of nucleaire energie, het is een hele omschakeling. Daarbij worden zoveel zaken aangeraakt, dat je dit nooit kan verwezenlijken zonder de nadrukkelijke ondersteuning vanuit de overgrote meerderheid van de bevolking, en vooral van de werkende mensen die in de bedrijven aan de bron liggen van heel de rijkdom in het land. Bij het voorbij varen van de haven-installaties, werd duiding gegeven hoe de dokwerkers trekkende kracht waren in de verzetsstrijd tegen fascisme en oorlog in de jaren 40-50. Hoe zij de trekkende kracht waren voor de grote algemene staking in 60-61. Hoe zij ook recenter de voorhoede vormde van de “witte woede”, de beweging tegen misbruik van kinderen.. Bij het voorbijvaren van de raffinaderijen werd duiding gegeven bij de historische bezetting van één jaar lang van de oude RBP, de strijd tegen afdankingen en sluitingen…

De strijd om werkbehoud, de strijd voor een gewaarborgd inkomen overheerst vandaag heel het sociaal-politiek toneel. Dat kan ook niet anders. Bedreigingen en zorgen op korte termijn halen het steeds van bedreigingen en zorgen op langere termijn. Daar kent iedereen talloze voorbeelden van. De milieubeweging kan enkel gehoor winnen, als zij haar strijd linkt aan deze onmiddellijke bezorgdheid en met geduld en volharding de band smeedt tussen de korte termijn en lange termijn belangen van de mensen.

Dat is wat het ordewoord “Doel en Chemie, maak werk van wind- en zonne-energie” ook doet: in het kader van een klimaatneutrale en kernvrije toekomst, welgemeend opkomen voor werkzekerheid en goede werkomstandigheden voor alle bedrijven en werkers in de haven, nu en later. Dus ook een perspectief geven aan het huidig personeel van de kerncentrales.

Maak werk van wind- en zonne-energie…

De petrochemische bedrijven zijn energetische slokkoppen. Het grootste bedrijf, de BASF, in het noorden tegen de Nederlandse grens verbruikt op haar eentje meer elektriciteit, meer aardgas en meer stadswater dan heel de bevolking van de stad Antwerpen. De administratie van de stad Antwerpen heeft een inventaris gemaakt van de restwarmte die de petrochemische bedrijven lozen via hun koeltorens en via hun koelwater. Dat is twee en een half keer heel de warmtebehoefte van de stad Antwerpen. De stad werkte ook aan een klimaatactieplan. Daaruit blijkt dat de petrochemische bedrijven, die onderworpen zijn aan het Europees emissiehandelssysteem , 79% van alle emissie aan broeikasgassen voor hun rekening nemen. Antwerpen klimaatneutraal maken zal niet lukken als de petrochemische bedrijven niet mee overschakelen naar hernieuwbare energie.

Hoe kan je die massa nodige energie opwekken met de onregelmatigheid van wind en zon? Een vaak opgeworpen vraag. Het antwoord ligt in opslag van opgewekte elektriciteit in andere vormen van energiedragers.

Een van onze sprekers op de protestboot was Dirk Knapen van REScoop, de koepel van energie producerende coöperatieven. Hij toont duidelijk aan dat er meer dan voldoende wind en zon beschikbaar is. Ook weten wij via zijn pionierswerk dat Denemarken oplossingen gevonden heeft door het integreren van drie energienetwerken: het verdeelnet voor elektriciteit, het verdeelnet voor aardgas, én de warmtenetten, waarmee zij hun steden collectief verwarmen. Het warmtenet buffert alle onregelmatigheid van zon en wind. “Ja maar”, hoor ik vaak, “Denemarken heeft niet zo een uitgebreide energieopslorpende industrie als België”. Laten we daarop antwoorden: juist daar ligt de oplossing!

De petrochemie als sleutel tot de oplossing voor duurzame energievoorziening.

Er zijn heel wat verschillende technologische oplossingen om elektriciteit uit wind en zon op te slaan. In de petrochemie bestaat de nodige technische kennis. Neem nou bijvoorbeeld perslucht om het meest eenvoudige op te noemen. Perslucht wordt in elk petrochemisch bedrijf gebruikt. Om leidingen te spoelen, of om vonkvrij te werken. Daar liggen al heel wat mogelijkheden.

Iets gecompliceerder, maar heel goed doenbaar: de warmteopslag. De petrochemische bedrijven gebruiken constant warmte, in watt uitgedrukt, gemiddeld drie keer meer dan elektriciteit. Langs de hele Scheldelaan zie je de ene opslagtank na de andere. Vele daarvan zijn verwarmd, opdat de inhoud vloeibaar zou blijven. Daar kan heel wat warmte in opgeslagen worden. Waarom de piek productie van wind en zon niet gebruiken in plaats van stookolie? Alle petrochemische bedrijven en raffinaderijen gebruiken massaal stoom aan temperaturen van 120 tot 180°C of nog meer. Waarom die niet maken met warmtekrachtkoppeling? Tegelijk met het maken van elektriciteit recupereer je de warmte voor de stoomproductie. De inventaris van de Stad Antwerpen zegt dat er in 2012 al voor 2,3 miljoen MWh elektriciteit werd geproduceerd in de petrochemie. De permanente stoom- en warmte vraag van de petrochemie kan hier de rol spelen van de stedelijke warmtenetten in Denemarken.

Nog wat gecompliceerder: Over heel de petrochemie wordt waterstofgas gebruikt. Doorheen heel de haven liggen ondergrondse pijpleidingen die waterstofgas vervoeren van het ene bedrijf naar het andere. Die leidingen vertakken zelfs naar Duinkerken en Rotterdam. De kennis over waterstoftechnologie is duidelijk aanwezig. Maar waterstof wordt momenteel op een vuile manier geproduceerd, omdat op korte termijn “goedkoper” is. Waterstof wordt gemaakt door kraken van aardgas, nafta, of nog andere fossiele stoffen. Met uitstoot van het broeikasgas CO₂, gemiddeld 90 ton CO₂ per uur waterstofproductie. Door waterstof te produceren op een zuivere manier, via elektrolyse van water in zijn componenten waterstof en zuurstof, zou de emissie van heel België met ettelijke procenten kunnen verminderen. Bovenop kan de eveneens geproduceerde zuurstof ook nuttig gebruikt worden om andere broeikasgassen als NOx te verminderen.

De technologische kennis om dit te verwezenlijken bestaat al. Maar er zal enorm veel geïnvesteerd moeten worden in nieuwe industriële installaties, in aanpassing van oude installaties, in opleiding van nieuw personeel. Dat zal natuurlijk het rendement van het geïnvesteerd kapitaal op korte termijn naar beneden halen. Vervelend voor de aandeelhouders, die lagere dividenden uitgekeerd krijgen. Tegelijk heel wat kansen voor nieuwe werkgelegenheid.

Bovendien zal er heel wat werk zijn voor onze elektriciens, die nu het niet-nucleair gedeelte van de kerncentrales beheren. Dat heeft Marc, vakbondsman van Nystar, uitgebreid op de protestboot ook uitgelegd. En ik kan het personeel van het nucleair gedeelte van de kerncentrales met een gerust geweten vertellen, dat wij hen blijvend nodig hebben om de stilgelegde reactoren te bewaken en te demonteren. Dat duurt tientallen jaren. We zullen nieuwe nucleaire technici moeten opleiden om hen te vervangen als zij op pensioen gaan. Wij eisen mee dat het stilleggen van de reactoren correct gebeurd met de nodige voorzorgen voor heel de industriële omgeving en heel de bewoning in de verre omtrek.

De vakbeweging en de milieubeweging kunnen best de handen in elkaar slaan: “Doel en Chemie, maak werk van wind- en zonne-energie”.

Wiebe Eekman - 8 juni 2015